De Beweging. Jaargang 2

[p. 257]

Boekbeoordeeling

Meer ruimte!
School en Leven, door R.P.J. Tutein Nolthenius, Haarlem. - H.D. Tjeenk Willink & Zoon.

Op de reeks artikelen gaat een Inleiding vooraf.

Er in staat, welke van de opstellen de aanleiding is geweest tot het schrijven der overige. Verder, wat ze samen beögen:

‘Er heerst in 't onderwijs een euvel. Het heeft de gang van de maatschappij niet gevolgd. De maatschappij, op technies gebied krachtig ontwikkeld, laat andere eisen gelden. De leidende mannen van het onderwijs voelden dit wel, maar zochten als eenzijdige boekengeleerden de oplossing in een eigen richting, waaraan de techniek vreemd bleef. Het technies element had geen stem in 't kapittel, en zodoende dwaalt het onderwijs, in plaats van zich aan te sluiten aan de praktijk, steeds verder in een geleerde richting af, en werkt des te noodlottiger op de voedsterling. Veel verschijnselen wijzen op de kloof tussen het wezen der school en haar bestemming; de bandeloosheid van de zijde der leerlingen, lusteloosheid van de zijde der leraren; gebrek aan steun bij de ouders verklaren dit gebrek aan evenwicht.’

‘Dit alles dient anders te worden. Doch hiertoe is nodig een hervorming van het onderwijs, welke dit beter doet aanpassen aan de eisen van het leven; een hervorming, welke zich niet tot een enkele trap van onderwijs mag bepalen, doch zowel het lagere als het hogere, het middelbaar als het vak-onderwijs geheel moet herzien.’

Een technicus ziet de zaak het liefst van zijn kant, en zal

[p. 258]

dus ook de verbetering zoeken in een techniese richting. Waar de heer Nolthenius dan ook voor pleit, is de invoering van de handenarbeid op onze scholen, 't zij als integrerend deel van 't lager onderwijs, als middel tot ontwikkeling, - 't zij als voorbereiding van het praktiese leven. De verschillende artikelen steunen z'n pleidooi.

Ons inziens is de handenarbeid als beginsel der zelfwerkzaamheid slechts betrekkelik een panacee voor de aangewezen kwalen. Het euvel zelf: gebrek aan evenwicht tussen de eisen van de tijdgeest en de geest die nog in 't onderwijs voorzit, heeft een diepere ondergrond, en vraagt dieper ingrijpende veranderingen dan bloot techniese voorzieningen.

Niet, dat men om die reden zich zal onthouden, om met ‘handelend aanschouwen’ zo veel mogelik toenadering te brengen tussen de school en het leven. Elke maatregel in die richting zal de jeugd ten goede komen. Ganse klassen van 12- à 13-jarige jongens zijn reeds tam gedoceerd. Een heel mensengeslacht is in die mate vernatuurkundigd, dat de liefde voor de natuur er door in sluimering ligt. Doch 't is niet alleen het jonge kinderleven dat gedrukt wordt. De schoolwereld in z'n ganse omvang lijdt aan malaise. Er heerst ontstemming, wrevel. De voormalige geestdrift voor een bezielend beginsel is ontaard in afwijkende neigingen voor bijkomstige vraagstukken, die zich node aan het zuivere principe laten verbinden door het wel wat rekbare koord van ‘Het welzijn van het Kind.’

De heer Nolthenius zal er dus wel aan doen, de zaak vierkant in 't gezicht te zien.

Voor de toeschouwers doen zich in de onderwijswereld drie verschijnselen voor:

De tegenkanting tegen de inhoud van het onderwijs, het wat en het hoeveel.

De tegenzin in de leerwijzen en in de methodiek in 't algemeen.

De ontevredenheid tegen de regeling van 't onderwijs bij Wet en Verordening welke de gewraakte toestand bestendigen.

Het laatste verschijnsel, dat oorspronkelik als hefboom voor zuiver paedagogiese doeleinden dienst moest doen, heeft de

[p. 259]

beide eerste bewegingen, waaruit het geboren werd, voor het uiterlijk op de achtergrond gedrongen. Niettemin ontlenen alle drie hun ontstaan aan één en dezelfde bron.

De kracht, die de gehele onderwijs-beweging drijft, is het vrijwordend individualisme.

De mens wil z'n levenskracht en z'n levensgeluk weer ontlenen aan zich zelf.

Hij wil de goddelike kiem in hem laten ontwikkelen tot z'n volle wasdom.

Deze ontwikkeling is 't, die het eerste en zuivere princiep in deze beweging wil bevorderen.

Het wil het individu leren z'n diepste leven aan zich zelf te opénbaren, en langs de kritiese weg het die vermogens leren gebruiken, waarmee het zich dat leven op de eenvoudigste en natuurlikste wijze bewust wordt.

De beweging heeft een ethiese grond.

Zij zoekt de innerlike verdieping langs de paedagogiese weg van de heuristiek, met de rechtstreekse daad als materiaal.

Want dit verschil maakt de nieuwe School met de bestaande.

De nieuwe School wil het leven laten groeien van binnen uit, omdat zij weet, dat alle leven van binnen uit moet geschieden, en dat alleen door de verdieping van zijn innerlik leven het schepsel zijn verwantschap met het Onzienlike en Eeuwige kan herkennen.

De oude School neemt de opvoeding overwegend aan de buitenkant, brengt uitwendige kennis aan, leert het schepsel zijn vermogens slechts op eenzijdige wijze gebruiken, surrogeert datgene Wat de nieuweren individueel leven noemen, door het aanprijzen van levensvormen van gezaghebbende meesters.

Want niemand kan zich zelf worden alleen door nà te groeien in de vormen van anderen.

En niemand kan zich zelf vinden in de bloot uiterlike waarneming van de buitenwereld, of met het enkel doorvorsen van de dingen der natuur.

En daarom gaat de konsekwentie van 't streven der nieuwe Onderwijs-mannen rechtstreeks in tegen het materialisme en het intellectualisme van de 19de eeuw.

[p. 260]

Tegen het overwicht van het intellect komt op de nieuwe Tijdgeest, en vraagt gehoor voor de rechten van de zo lang verwaarloosde ethiek.

De geest van de Onderwijs-wet is in zijn oorsprong alreeds, en verder in zijn 19de eeuwse ontwikkeling, zuiver rationalisties. Het lang verjaarde beginsel, dat er in werd neergelegd, is, dat kennis vrij maakt, en tot het geluk der volkeren voert. Het was de dwaal-leus der toenmaals oplevende ‘Aufklärung,’ die wegens haar militant karakter hoe langer hoe meer waarde ging hechten aan de wetenschap als krities resultaat, en zich beijverde, door middel van de School, dit strijdmateriaal aan het nageslacht te verzekeren.

Het oud-Liberalisme is dood, doch zijn geest waart nog door de Wet en 't Wetties onderwijs.

En zijn eenzijdigheid heeft zich duidelik zichtbaar gewroken.

Niet toch door de kritiek verkregen wetenschappelike uitkomsten, had de Volksopvoeding nodig.

Maar wel heeft zij nodig de kritiek als de daad, als uiting van 's geestes vermogen.

Niet de vrucht is het leven, maar de groei.

De volks-opvoeding vraagt de opvoeding van de ziel van het Volk.

En 't is alleen door 't krities waarnemen en weergeven van de groei zijner ziel, dat de mens zijn plaats als Gods creatuur in het Heelal terugvindt.

Tussen de geest van de Onderwijs-wet en de Volks-ziel gaapt een klove.

Intuïtief staat het Volk in zijn niet-vereduceerd en onbedorvenste wezen àf van de eenzijdige, met dood kapitaal scharrelende school des verstands.

Tegen de geest van de Wet gaat het dus.

En bijgevolg tegen de toestand van 't Instituut der opvoeding, zoals dit zich onder de auspiciën van 't wettelik Toezicht en volgens de rationalistiese konsekwentiën van het oude principe heeft ontwikkeld.

[p. 261]

Tegen de ‘leervakjes,’ de uitgegroeide takken van eenzelfde wortel, doch van die wortel verstorven.

Tegen de verstijvende Schoolmethodiek, welke de leerwijzen en den inhoud dier ‘vakjes’ op minutieuse manier verpeutert en uitpunt.

Want wat was in de laatste tijden het geval?

Dat, voor 't gemak van het Toezicht, de controlerende Autoriteit van de kant van 't Instituut een verwijzing naar algemeen bekende, door den druk openbaar gemaakte leerwijzen vroeg.

Immers, doeltreffender achtte zij het van de verschillende scholen gedetailleerde programs in handen te hebben, dan dat zij, van courante leerwijzen verstoken, zich alleen door voortdurend klassenbezoek op de hoogte had te stellen van het wat en het hoe, dat er wordt onderwezen.

Vandaar op de leerplannen der scholen de uitgewerkte ‘methodes’ voor alles en nog wat.

Vandaar het voor de hand liggende streven, om in een zelfde ambtskring de verschillende scholen te schoeien op een en hetzelfde plan.

Doch wat de gevolgen er van konden zijn, bedacht men niet.

Het vinden van eigen wegen werd afgesneden.

De oorspronkelijke scheppingskracht kwam niet tot haar recht.

De tusschengedrongen ‘methode’ hield de persoonlikheid van de opvoeder latent.

De arbeid, waarvan het ideaal steeds de afdruk van een individuële stempel moet blijven, dreigde zonder uitzicht op karakteruiting en karaktervorming, te worden een ergernis.

Beangstigend werkte op vrije naturen, te moeten ingaan binnen de donkere poort van de sleur.

Maar 't ergste is wel dit:

Voor de leerlingen sluiten de geschreven methodes de werkelike omgeving, waarin dag aan dag het onderwijs zijn handelingen en zijn aanschouwingen zou moeten putten, ten enemale voor de ogen af, en dringen aan 't gedachtenverkeer tussen jeugd en opvoeder een willekeurige door vreemde handen geknutselde wereld als ‘methodies’ werkmateriaal op.

[p. 262]

Is het te verwonderen, dat er stemmen opgaan voor de induviduele vrijheid als opvoeder?

Is het vreemd dat men zich wringt tegen een wettelikheid, die deze doding bestendigt?

Zou bij een vrijere reglementering en bij minder uniformiteit, een leerorganisatie niet beter zijn, waarbij meer rekening kon worden gehouden met de ontwikkeling van de nieuwere paedagogiese inzichten, en 't persoonlik initiatief van de onderwijzer zijn oude rechten herneemt?

Daar is nodig een ganse reformatie.

Een losmaking van de wettelike werkheiligheid, en van het rationalisties verzuurde en verouderde wetsprincipe.

Een losmaking van de uitwendige schijngeleerdheid, en het voor altijd afzien van een gemeenschappelike grondslag met het voorbereidend wetenschappelik onderwijs.

Een aansluiting aan de daad en aan de praktijk; aan 't elementair bewerken van grondstoffen in 't algemeen, waarbij, onder 't afsnijden van de vormelikheid en de verstandelikheid, die van buitenaf vernist, de aanschouwing wordt omgezet in de daad van de hand, en het jonge individu, door rekenschap te geven bij de analyse van de daad, zich lere gewennen aan het juist weergeven voor de indrukken van zijn gemoed.

Want de daad is eerst daad, als zij wording krijgt in het Woord.

En geen verinnerliking van de mensenziel is mogelik, dan langs de weg van het zich zelf nauwkeurig beluisterende Woord.

Daarom zal ook de nieuwe weg gebaand worden onder de banier van het Nieuwe Taalonderwijs.

* _* *

Wat het boekje van den heer Nolthenius betreft, het heeft, bij gemis aan éénheid en plan, toch de goede zijde, dat het, in de verschillende schetsen, voor hen, die het Nieuwe in zijn met liefde geschreven onderwerp op willen sporen, werkelik aanwijzingen bevat, dat ook de schrijver bij een handelend aanschouwen deze twee uitkomsten in 't verschiet hoopt te zien:

[p. 263]

de wakkere handvaardigheid onzer knapen en meisjes enerzijds,

ten andere de ontplooing van 't warme kindergemoed, benevens de winst die het belooft voor een opgewekter werklust in 't schoolleven zelf.

Zeer zeker.

Doch beter dan de loot op de oude stam te enten, plante men hem in een vrije, door 't zonlicht beschenen grond.

J. Koopmans.