De Beweging. Jaargang 2

[p. 138]

Boekbeoordeeling

Langs Marx heen
Inzake Marx, Polemiek tusschen Mr. D. van Blom en R. Kuyper. 's Gravenhage, 1905.

Wat is 't Marxisme? Na lectuur der polemiek tusschen Mr. D. van Blom en R. Kuyper in ‘De Economist’ komt deze vraag vreemd genoeg opduiken. Vreemd genoeg. Want die uitvoerige strijd van twee gangen weerszijds ‘Inzake Marx’ was bedoeld om de argumenten vóor en tégen het Marxisme scherp en helder tegenover elkaar te stellen. Kon dit beter geschieden dan de twee debaters het zich voorstelden en den lezers beloofden? Ondershands toch besloten zij, dat hun uitgangspunt moest zijn een zakelijke uiteenzetting van het Marxisme, waaromtrent geen verschil van meening meer bestond. Geen misverstanden, en vooral geen verkeerde voorstellingen van elkaars meeningen mochten afbreuk doen aan het eerlijk en ridderlijk tournooi. Alleen de meerderheid van de wezenlijke, redelijke waarde der argumenten, geen meerderheid van slimmigheid of van pralend woordvertoon zou den lezer mogen bewerken. Daarom vooral valt het tegen de brochure onveilig gemaakt te zien door naar elkaar geslingerde losse citaten en niet al te kalme interpretatiegeschillen. En juist de vraag, die van den aanvang af vermeden had moeten worden, roept de lezer den scheidenden strijders achterna: Wat is Marxisme? De enorme invloed die Marx door zijn persoon en zijn leer op de tegenwoordige arbeidersbeweging en daardoor op het wereldgebeuren gehad heeft, is bekend. En wie dien invloed te gering mocht schatten, hoort hij niet telkens in deze dagen dien naam Marx opklinken uit den

[p. 139]

ondergangschaos van den Russischen Staat? Is nu het Marxisme de leer in zijn werken neergelegd? Of is het slechts dat deel van die leer wat den geweldigen invloed had die iedereen kan waarnemen, dat deel namenlijk wat zich vermenigvuldigd heeft in duizenden en millioenen hoofden en waarin Marx' gedachte voortleeft en zich verwerkelijkt? Het eerste meende Mr. van Blom, maar hij zag toch ook het tweede, door als centraalpunt van het Marxisme te zien de klassenstrijdtheorie. Want zeker, die leer is het meest levende van Marx' denken gebleken, en misschien ook wel een centrum geweest voor zijn heftig revolutionair gevoel tegen de maatschappij. Maar in de ekonomische leer uit Das Kapital is de klassenstrijd slechts een gevolg dat verklaard wordt. Het is een miskenning van Marx' wetenschappelijke beteekenis te denken dat zijn geheele gedachtenarbeid slechts diende om de prediking van den klassenstrijd te rechtvaardigen. Niet de rechtvaardiging maar de verklaring zocht de geleerde Marx voor dat zeer wezenlijke verschijnsel, dat ondanks alle ontkenning bestond en zich ontwikkelde en waarvan hij de wereldhervormende beteekenis inzag. De klassenstrijd niet, maar het proletariaat aan die éene zijde, aan wie hij de overwinning beloofde, had zijne sympathie. Het beeld van het Marxisme waarin de klassenstrijd als een centraal punt gezien wordt is dat van de internationale arbeidersbeweging in den Staat en vechtende om dien Staat. Doch dat ziet Mr. van Blom niet. Voor hem wordt de ‘kerngezonde’ arbeidersbeweging juist misleid door een Marxisme dat een leer is, die strijd predikt. Deze miskenning van Marx' gedachte in ‘'t proletariërs van alle landen vereenigt u’, zooals zich dat bezig is te verwerkelijken, maakt dat Mr. van Blom's Marxisme zoowel langs den grootsten modernen ekonoom als langs den profeet der internationale arbeidersbeweging heengaat, in de ontkenning van zijn werkelijkheid. Wat is 't Marxisme? wordt echter niet minder gevraagd aan den anderen strijder R. Kuyper. ‘Dat, wat ik verdedigd heb,’ zou 't eenvoudige antwoord moeten zijn. Maar wat heeft hij verdedigd? Met recht - en met verwondering - moet dit nauwkeurig bezien worden. De Marxist liet aan zijn tegenstander over het Marxisme te formuleeren, en trachte diens formule te verbeteren en op te vullen tot

[p. 140]

een eigen beeld. Een vesting, noemt hij het, met grootendeels nieuwe buitenwerken, doch met de hoofdstelling behouden. Doch wat is dan 't Marxisme? Marx' leer is 't niet langer. De waardeleer was al vervallen, dat wetenschappelijk zoo hoog en vrij staande gedachtenwerk, waarop de constructie dier gemachineerd uitgebeelde kapitalistische maatschappij rustte. 't Historisch materialisme is geen ontdekking meer, nòch een wereldbeschouwing, doch een werkhypothese, die soms in den steek laat. En zonder die twee, wat voor straffe kracht blijft er in Das Kapital over, dan 't losse feitenmateriaal en de proletarische revolutionaire gezindheid? Wat is dan die behouden hoofdstelling? die bovendien vrij wel door de tegenstanders voor onneembaar verklaard wordt? ‘Socialisatie van productiemiddelen door den klassenstrijd’ heet het. Wat is dit voor Marxisme, dat zoo bijzonder sterk gelijkt op alle andere - dan de Marxistische - socialistische en zelfs anarchistische gezindheden? Is dus 't Marxisme niet langer Marx' leer, is het dan soms - eindelijke en derde lezing - de samenvatting der denkbeelden van de theoretici, die in Marx' geest zijne denkbeelden uitwerken en propageeren? met andere woorden van de Marxisten. Hoe vreemd deze gedachtenwending om Marx' naam van Marx afloopt, toch geeft R. Kuyper geen andere dan juist deze voorstelling. Duidelijkheid brengt het echter niet. De vraag: ‘Wat is Marxisme’? wordt ‘Wat zijn Marxisten’? zonder dat iemand die op antwoord wacht er veel bij wint. Integendeel verliest. Want de naam Marxist wekt den indruk van aan opvolgers en verdedigers van Marx te behooren, zoodat sterke en principieele afwijking van Marx' wetenschap verborgen en goed gepraat schijnt. Doch zij beroepen zich op den geest van Marx. ‘Der Geist’ is echter ‘der Herren eigner Geist’ en deze, weerspiegeld in citaten en interpretaties is zoo veelvuldig als zich personen gelieven Marxisten te noemen. Te meer wanneer Marx' geest identiek gesteld wordt aan dien, zoo zeer van hem verschillenden, van Engels. En nog meer wanneer over Marx en Engels heen, de eerste proefarbeid van den goedigen filosoof Dietzgen, die van beiden een goedkeurende aanmoediging ontving, Marx' dialectiek gaat voorstellen. Is het te verwonderen dat in dit Marxisme Mr. van Blom den

[p. 141]

Marx uit Das Kapital niet meer herkende? Is het ook te verwonderen dat een polemiek met dit Marxisme gaat tegen evenveel hoofden als er verdedigers zijn. R. Kuyper, die dit Marxisme uitbeeldde ging daarmede niet minder dan Mr. van Blom langs Marx heen.

Is. P. d. V