De Beweging. Jaargang 1

[p. 72]

Hegelen of cijferen?
Een denk-beeld in spraak en tegenspraak
Door
G. Mannoury.

De eerste vraag: Wat is waarheid? - Waarheid is, dat de toren van Pisa scheef staat, - en nog een en ander bovendien.

Wat is dat: ‘scheef’? - Niet recht.

Wat is dat: ‘niet’? - ‘Niet’ is een woord, dat geen woord meer is, maar de wensch naar een woord en naar het andere van dat woord. Het is een opwekking tot zelfwerkzame luistering en een waarschuwing tegen éenzijdigheid, - maar verworden tot een symptoom van menschelijke ondoordachtheid en lust aan bepaaldheid. Het is oudste taal-schoonheid, want het steunt op vertrouwen van redekunstige verstandhouding en dus op bewustheid van verwantschap der zwijgende gedachten, - maar verworden tot een keurslijf der verklankte gedachten, tot een dood lid aan een warm lijf, en dus tot denk-leelijkheid. Het was wegwijzer in de werkelijkheid der tegenstellingen; maar de mensch, die om den wijzer den weg niet zag, is verdoold naar de onwezenlijkheid der tegenspraak. Anders: het is geweest beheerscher en wetgever der taal van den stamelenden mensch: steeds vermeerderaar des rijks, - geworden tot een constitutioneel koning, met ‘niet-niet = wel’ tot grondwet. Anders: het is de wording en de verwording van de logica, d.i. de wiskunst, d.i. het zuinig zijn met denken om beter te denken. Anders: het is oude waarheid, en dus leugen.

Is bepaaldheid primair, of negatie? - ‘Für lebendige

[p. 73]

Dinge wird eine einzelne Bestimmtheit zur Empfindung eines Negativen.’

Ligt dan niet in de logica, dus in de wiskunde, de negatie der bepaaldheid? - Onbepaaldheid in wiskunst is een contradictio in terminis; - en dat is de ergste contradictie die be-staat..., wat niet veel zegt.

Is tweemaal twee vier? - Hoeft niet.

Waarom niet? - Omdat in sommige dozijnen dertien gaan, en acht dagen niet veel anders is dan een week. Omdat een hoogere-machtsvergelijking gelijke wortels kan hebben en twee congruente driehoeken ‘volkomen’ kunnen samenvallen. Omdat hoofdgetallen toch eigenlijk ranggetallen zijn, en identiteit even goed betrekkelijk is als gelijkheid. Omdat er menschen zijn die stotteren en potlooden zonder punt. In éen woord, omdat de noodzakelijkheid, die in wiskunst ligt, niet van ijzer is, maar van papier.

Waarom wil dan de wiskunde niets van de onbepaaldheid weten? - Waarom wil de dief niet weten van het hangen, de dokter niet van patenté's, de winkelier niet van coöperatie, de eene hegelaar niet van den anderen, de wijze niet van philosofemen, en de philosofemenfabrikant niet van de wiskunst? Ut sint, aut non sint.

Is een cirkel een veelhoek? - Evenmin, als hij een is. Een cirkel is: de definitie van een cirkel, of tenminste: behoort dit zijn, wil hij wis een cirkel wezen. Want in het woord en de relatie van woord tot woord (maar dan woord en relatie zonder meer), ligt de veiligheid van den cijferaar, die hem toelaat zijn gebied te verkennen en zijn rechten te handhaven, in de vóor-vreugde van zeker-te-winnen strijd. Immers reeds nu treft men zelfs in een schoolboek van meetkunde sporen van wiskunst aan, en zijn wiskunst en logica geen vreemden meer voor elkaar. Met grond mogen wij beiden dan ook hopen, het nog eens te beleven, dat niemand meer zal meenen dat in de ‘wiskunst’ wis- kunde ligt. En dan eerst zal de grens van des cijferaars rijk scherp....neen, dat nooit, maar dan toch minstens zeer scherp getrokken zijn.

Is in wiskunst contradictie? - Neen, want contradictie vóoronderstelt gewisheid.

[p. 74]

Is contradictie een algemeenheid? - Neen, maar algemeenheid is een contradictie, en daarom zijn philosofemen taalverschijnselen en dus woorden zonder meer, die elkander verdringen als valsche slagen in een touw.

Waarom is algemeenheid onhoudbaar? - Omdat een zandhoop meer deelen heeft dan eenheden.

Is dat wis-kunde? - Neen, wiskunst, d.i. nominalisme.

Is dialektiek een taal-verschijnsel? - Dialektiek niet, wel hegelarij z.m.

Wat is dan: zuivere rede? - Reiner Blödsinn.

Toegegeven. Maar ligt dan in het stil besef van die eenheid van tegendeelen, d.i. van de onhoudbaarheid van de zuiverheid, het onwezenlijke van alle waarheid, en de algemeenheid van de betrekkelijkheid, niet een betrekkelijk zuivere waarheid, en dus menschelijke wijsheid? - Zeker, maar een wijsheid, die in stil besef haar opheffing vindt, omdat in werkelijkheid geen wijsheid liggen kan.

Wat is werkelijkheid? -....Weten....= willen....= zullen....= doen.

Is werkelijkheid dan enkel menschelijk? - Integendeel, wat enkel is, is niet werkelijk, en dus een mensch geen ondeelbare bepaaldheid.

Waarom niet? -....Omdat er haarsnijders bestaan en Siameesche tweelingen. Omdat een professor weleens verstrooid is en een martelaar psalmzingt op den brandstapel. Omdat willen profeteeren-en-herinneren-in-eenen is, en omdat lust en onlust relaties zijn.

Is een kwal een individu? - Menschelijkerwijze gesproken: ja. Maar evenzeer een kwallenkolonie, het geslacht Oenothera en de maatschappij.

Hoe weet ge dat? - Omdat menschelijkerwijze over mimicry en over historisch materialisme gesproken kan worden.

Weet de Indische sprinkhaan, die een adder nabootst, waarom hij bij gevaar de voorpooten met de oogvlekken langs het lichaam legt, en met de sprieten sist? - Neen, evenmin als iemand, die om hulp roept, weet, waarom hij de neusholte afsluit, even vóor hij de letter p uitspreekt.

En wat is historisch materialisme? - Also sprach Zarathustra zu den Verächtern des Leibes: Hinter

[p. 75]

deinen Gedanken und Gefühlen, mein Bruder, steht ein mächtiger Gebieter, ein unbekannter Weiser - der heisst Selbst. In deinem Leibe wohnt er, dein Leib ist er.

De laatste vraag: Maar als historisch materialisme slechts de anderzijdigheid eener éenzijdigheid is, wat is dan socialisme? - Socialisme is een woord, dat meer is dan een woord: het is de woord wordende menschelijkheid.

Mei 1905.