Beschryvinge van de Noordtsche landen, die gelegen zijn onder den kouden Noordt-Pool, als Denemarcken, Sweeden, Noorweghen, Finlandt, Laplandt, Godtlandt, Poolen, Pruyssen, Ys-Landt, &c.

Waer in verhaelt werdt de verscheydenheyt der coopmanschappen, en kleedinge der inwoonderen. Mitsgaders: eenighe ureemdigheden die men aldaer te lande vindt, soo van beesten, voogelen, vissen, en zee-monsters

Beschrijvinge van Noorwegen.

NOorwegen is een besonder Coninckrijck ’t stont eertijts heerlijck te bloeyen, en breyden sijn Heerschappy over de Deenen, en over de andere Eylanden van de Oost-zee uyt, terwijl dat van wettelijcke en erffelijcke Coningen bestiert wiert. Maer doen de Heeren en Edelingen, van sin veranderde, sich soo verre lieten overreden, dat sy een tot de Heerschappy verkoosen, is ’t Coninckrijck allenghs vervallen, vermits yeder naer dat hy machtigh van middelen en vrienden was, nae de Croon trachte, en sijn oogh daer op gevest hield: in voegen dat door tweedraght en twist, uyt soodanigh een begeerte tot de Heerschappy gesprooten, de Deenen machtigh over ’t Rijck geworden zijn, en Noorwegen overweldight, en dat aen de Croon van Deenemarcken gevoeght hebben. De Deenen dese gelegentheyt waernemende, benaeuden Noorweghen sodanigh, dat aen d’inwoonders geen vergadering toegelaten wiert. Hun huysen en wooninghen, eertijdts heerelijcke plaetsen, vervallen ten meestendeel, vermits het verlof van die weer op te timmeren hen benomen is. Hun handel en zee-vaert geschiet doorgaens met toelatingh van de Coninck van Deenmarcken, sonder de welcke sy heel weynigh konnen uytrechten. Voorts al de rijckdom en overvloet wort den Deenen toegevoert, aen de welcken sy dies-halven niet als ondersaten, maer gelijck slaven onderworpen sijn. Uyt dit Coninckrijck komt de Berger-visch, of Stock-visch, die dus genoemt is, om dat sy in de wint en koude, gelijck stocken uytgereckt wort. Ianuarius is de bequaemste tijdt tot de voorspoedighste vanghst van dese Visch, om dat de koude dan op haer felste is; seecker een bequame tijdt om visch te droogen. Maer de visch, die in een sachter tijdt van ’t jaer gevangen wert, is niet soo goet, en de verdervingh meest onderworpen.

Noorweghen leyt van ’t Sweedtsche Coninkrijck door groote en hooge bergen afgescheyden, die altijt met Sneeuw bedeckt sijn, en daer men swaerlijck aen komen kan. Men heeft echter allenghs

[p. 9]

eenige wegen door de bergen, die de toegangh tot het voorgenoemde Coninckrijck maecken, gebaent. Men telt in Noorwegen veel Burghten, Steden en Dorpen, en onder anderen den Burght van Warth, die een stercke vestingh is, en een besettingh teghen de Laplanders heeft: gelijck oock de stadt van Markur, de Burght van Reon, de stadt Nidrosien, of Dronten, ’t welck de Hooft-stadt is: Bergen een Bisschoppelijcke stadt, Staffanger oock een Bisdom, Kunghspergh een Burght, de stadt Saltsburgh, en noch een andere stercke Burght, Bahus genoemt, aen de Noordt-zyde gelegen, daer de vloet Tolheure in zee valt.

De West-zyde van Noorweghen is deurgaens geplaeght met verschrickelijke Zee-gedrochten, en voornaemelijck van groote Walvisschen, die wel hondert ellen boven langh sijnde, sich in ’t begin van ’t jaer vertoonen, en voor de Schippers en Bootsgesellen seer vervarelijck sijn, vermits sy Schepen en Menschen verslinden en in ’t verderf storten. De Schippers, sulck een gevaer af weeren willende, hebben by sich Castoreum of Bevers-kullen, dat sy nat maecken, en in zee werpen. De Walvisschen, dese stanck niet verdragen konnende verdwijnen, ende sincken naer de gront. Dit Landtschap heeft noch een kleyn beest, gelijck een Rot, dat men Lemmer noemt, vier voeten langh, en heeft een huydt van verscheyde verwen. Men seght dat dese beesten uyt de lucht vallen, als het dondert, en dat sy gelijck de Sprinck-hanen, al de groente verteren, en op sekere tijdt sterven. Dit is d’oorsaeck dat de lucht, door der selver stanck verdorven, veel sware sieckten, en voornamelijck eenige domheyt in ’t hooft, en de geelsucht aen de inwoonders veroorsaeckt. In Noorwegen is een Meyr, Mos geheeten, daer in somtijdts een Slangh gesien wort, die wonderlijck groot is, en van d’inwoonders voor een teecken van groote veranderingh, die in ’t Rijck gebeuren sal, genomen wort. In ’t jaer vijftien hondert twee-en-twintigh sagh men de boven-genoemde Slangh seer hoogh boven ’t water, en was in ’t ronde gedraeyt, en nae dat men van verre kon sien, vijftigh ellebooghen langh. Korts daer nae wiert Coningh Christianus uyt sijn Rijck verdreven.

Het Coninckrijck Noorwegen is wel een groot Land, maer niet so vruchtbaer als Deenemarcken, en ten deele aen de Zuyt-zyde een gelijkenisse met Sweden hebbende; maer andersins doorgaens met hooge klippen ende Bosschagien beset, en door de Valleyen loopen groote Rivieren, waer langhs het meeste landtvolck haer onderhoudingen van Bouw- en Wey-landt hebben; geeft dieshalven schoone en visrijcke Rivieren: het wort, alsoo het een Erf-rijck aen de Coningen van Denemarken is, van een Vice-Roy ofte Stadt-houder geregeert, die sijn Residentie op Aggershus heeft; Het is gedeelt in vier Hooft-provintien ofte Leenen, als daer zijn Aggershus, Bahus, Trundheim en Bergenhus-Leen, die door de voornaemste van den Deenschen en Noortschen Adel worden gegouverneert, behalven de andere en kleyne Leenen, die oock een deel aen Deensche Edelluyden gegeven worden also in Noorwegen weynigh Edelluyden, ten aensien van sijne groote, zijn. De Inwoonders zijn vroome, eenvoudige ende gast-vrye Luyden, principael de Boeren op het Lant, maer in de Steden hebben sy de selve natuer van de Deensche; want het meeste part van de geene, die in de Steden woonen, zijn Deenen ofte Holsteynders, die in den handel van het hout en andere Coopmanschappen haer voordeel genoegh weeten te soeken, houden daer nevens kostelijk huys, met veel gerichten, oock wijn en vreemde Bieren over Taefel.

Noorwegen is in sich selfs sterck, van

[p. 10]

wegen de enge passagien te Lande, also dat op veel plaetsen, niet als man voor man kan passeeren, en langhs de Zee-kanten periculeuse klippen zijn, waer langs, als oock de grentsen, ettelijcke mijlen van den anderen op hooge plaetsen een hoop hout staet, Waer genaemt, die in de Krijghs-tijden, als sy een vloot vyandts Scheepen, ofte inval in het Landt vernemen, in brandt gesteecken wort, waer door in korte tijt het gantsche Landt gewaerschouwt is.

Noorwegen heeft veele Steden, waer onder Bergen de grootste en principaelste Handel-stadt is, daer na Trundheim, Christiania, Tonsberg, Fredriks-stadt, Scheen, Christiansant, Stavanger ende Maerstrant, al te samen van hout gebout, uyt gesondert Christiania en Christiansant, die van steen zijn.

Haere macht ende sterckte bestaet in de Vestingen van Bahus, Aggershus, Christiansoe, Bergenhus ende Wardehus op de Moscovietsche Grentsen, welke plaetsen continuelijk Guarnisoen houden van meest geworven Soldaten: heeft anders gelijck in Denemarcken, een trop Ridderschaps en Priesters Ruytery, die benevens dry Regimenten Voet-volk op ’t Lant gehouden worden, en sijn uytgeschreven Boeren Soons en Knechts, welcke in tijt van noot in de steeden en langhs de Grentsen geleydt worden. Langs de Zee-kant heeft het goet bevaeren Volck, worden tot dien eynde alle jaeren tot versterckinghe des Konincks van Deenemarcken Vlooten eenige daer af tot Boots-luyden uyt geschreven.

In dit Koninckrijck wort alle jaeren, behalven de contributie, een groot geldt van de Tollen ontfangen, die tot des Konincks van Denemarken Hoff-houdinge geimployeert wort; want in ’t jaer etlijcke hondert Scheepen, Schuyten en Gallioten, die daer Rogge, Mout, Speck, Sout, Hoppe, Harinck en andere Manifacturen in-brengen, en met Balcken, Deelen, Sparren, Teer, Ongel, Bock en Schaeps-vellen wederom geladen worden; want in Noorwegen so veel Koorens niet en wast, als tot onderhoudinge nodigh is, eeten dies halven de Boeren op het Landt meest broot van Garst en Haver, het welke dun en ront, op een groote platte steen gebacken, en Flach-broot genaemt wort. Dit Landt heeft een treffelijcke Silver-mijne by Kongsbergh, waer van den Konink des jaers voor sijn aendeel, behalven de Thienden, die oock van dry of vier Cooper-bergen, ende etlijcke Yser-mijnen hem toe komen, een groote Inkomst heeft.

Dit Lant Noorwegen wort in goede Policie gehouden, en worden insonderheyt de Dieven en Moordenaers met groot Rigeur gestraft, also dat dit Land, onaengesien het vol klippen en Bosschen is, voor de Reysiger so seker is, als eenig Lant onder de son. Dit Landt also het onder Denemarcken hoort, heeft sijn gewisse statuten, waer dies halven oock geen Advocaten gevonden worden, als maer in elcke Stadt een of twee be-eedigde Procureurs, en heeft yemant wat te klagen, dat doet hy in de steden aen de Lants-Vooght, en op het Lant aen des Konincks Vooght, daer dan op het Lant de gesworen Schrijvers, en in de Steden de Burgemeesters en Raet haer oordeel spreecken, en die met sulken oordeel niet te vreeden is, kan voor den Lougmand (die een Landts-Richter, en in elcken verleeninge een is) haer partyen citeren, en soo dan de geene, die het Recht tegen gesproocken wort, daer mede niet vergenoeght is, soo citeeren sy den Lougdmand met sijn partye voor den Koninck ende Rijcks-raet, die gemeenlijck alle questien aen te hooren en te decideeren, in Noorweghen koomen, welckers uytspraeck sonder verder Appell ofte Revisie in weerden moet gehouden worden.

In dit Koninckrijck wort gelijck in

[p. 11]

Deenemarcken maer de Lutersche Leer gheoeffent, en zijn daer in vier Bisschoppen, nevens haere Proosten, soo opsicht op de andere Priesters, die gelijck in Denemarcken groote inkomsten hebben, nemen; also sy sich meer met de Coopmanschap, als met haer Predicatien bekommeren, waer toe veel oorsaecken zijn, dat sy nevens haer Tienden van de Boeren op het Lant (daer niet veel koorn wast, van weghen offerhande, biechten, trouwen, kinder-doopen) genieten, bootter, smeer, Bocken, Schapen, ende haere vellen, het welck sy dan de Steeden verkoopen, ende wederom wat sy tot hare kleedinge ende vreemden Dranck behoeven, daer tegen koopen, want de Priesters op het Landt meest de geene logeren, die op des Konincks Pas reysen, ende wordt by haer goeden dranck, insonderheyt den Brandewijn ghevonden: heeft te Bergen, Trundheim, Christiania, elck apart een Gymnasium, alwaer de Ionckheydt in de Theologie (alsoo sy niet anders studeren, ten sy in de Medicijn) soo verre onderwesen wordt, tot sy bequaem op de Academie te Coppenhagen ofte andere plaetsen koomen konnen.

Alsoo dit Koninckrijck aen de Koningen van Denemarcken, sedert Christiaen de I. toebehoort heeft, soo is het noch tegenwoordigh aen dese Linie, en haere regeerende Koninck is Fredrick de 3. ende is Anno 1656. al rede van de Rijcks-standen (alsoo het een Erf-koninckrijk is) desselfs oudtsten soon Christiaen de 4. tot haren successiven Prins en Koninck nae des Vaders doodt den Eedt gedaen, en gehuldight.