Beschryvinge van de Noordtsche landen, die gelegen zijn onder den kouden Noordt-Pool, als Denemarcken, Sweeden, Noorweghen, Finlandt, Laplandt, Godtlandt, Poolen, Pruyssen, Ys-Landt, &c.

Waer in verhaelt werdt de verscheydenheyt der coopmanschappen, en kleedinge der inwoonderen. Mitsgaders: eenighe ureemdigheden die men aldaer te lande vindt, soo van beesten, voogelen, vissen, en zee-monsters

[p. 5]

Gustavus Adolpus, Coninck van Sweden.

Beschryvinghe van Sweden.

SWEDIA schijnt sijnen name te hebben van het volck Suiones, het paelt teghen het Oosten aen Moscovien, teghen het Zuyden aen de Oost-Zee en Denemarcken, teghen het Westen aen Noorweghen, teghen het Noorden aen Finmarcken, en de Petzorcksche Zee. Uyt dit Landt sijn gesproten vele volc-

[p. 6]

ken, en hebben de omliggende, als oock vele vreemde landen met gewelt ingenomen, waer van sijn geweest de Gothi Ostrogothi, Samogetae, Huni, Amasones, Cimbry, &c. die in oude tijden seer vermaert sijn geweest. De Provintien deses Lants nu ter tijt, sijn Hallandia, Kindia, Smalannia, Ostrogothia, Helsingia, Boddia, Lappia, Finmarchia, Finlandia, en andere; veel Eylanden, van de welcke Gothia het voornaemste is, liggende in de Swedische Zee. De Inwoonders van de Noordersche deelen deses Landts, gaen in Beyren-vellen gekleet tot over ’t hooft, so dat alleenlijck de ooghen bloot zijn, en dat om de groote koude die sy daer hebben, als liggende in den 71. graet Noordtwaert. Sy hebben daer weynich huysen, sijn seer gheneghen tot der Iacht, bouwen geen Lant, vanghen vele Visschen, en leven van sulcks als daer van komt; sy doen Koopmanschap door manghelen van Waren, en oock met gelt. Finmarcken is een van de uyterste palen, dese hebben oock in den Somer altijt Sneeu op de gheberghten. De Inwoonders (niet anders dan ghelijck onredelijcke creaturen) eten rau vleesch, van de vellen maken sy haer Kleederen, sy gebruyken veel Bogen en Pijlen. Doch het Koninghrijck van Sweden is niet te verachten, so wel in rijckdom als in andere noodwendighe dinghen des levens; wiens Inwoonders nochtans, so mense wil confereren met andere Duytschen, hebben min civiliteyt, als te weten die weynigh ghemeenschap hebben met andere Natien, waer door de civile en Borgerlijcke manieren ghemeenlijck af nemen. Andersins sijn sy neerstigh en oock verstandich, soo dat oock alle Boeren by naer eenig handt-werck konnen. Het Lant is seer ruw met vele Berghen en Bosschen, sy hebben veel waters, Visrijcke Rivieren, die het Lant door-loopen: oock veel Mijnen, als van Koper, Yser en Stael: ende veele Pelteryen, Elants-Huyden, Ossen, Bocken en Geyten, waer van sy andere landen mede deelen.

Sweden, het tweede Koninckrijck in de Noordtsche gewesten, heeft aen de West-zyde de Gotten, aen ’t Noorden de Schrick-Finnen, aen d’ Oost-zyde Finlandt, ende aen de Zuydt-zyde de Oost-zee. Dit Land is het vruchbaerste van alle Noordtsche Landtschappen, in Kooren, vruchten en Honigh. Het heeft oock Meynen van Silver, Koper, Yser en Loot, en is heel rijck van Vee, en van wilde Beesten, en overvloerdigh van Visch, uyt oorsaeck van de meyren, rivieren en andere wateren, die in dit Koninghrijck sijn. Kort, Sweden is twee mael soo groot als Noorwegen, gelijck men seght, en overtreft dat verre in menighte van volck, in grootheydt van lande, en in metalen, ende in andere inkomsten. Het Aerdtrijck is echter op veel plaetsen ruw, bergachtich, waterachtigh, en soodanigh, dat de waghens en paerden over al niet naer hun believen konnen komen.

In dit Koninckrijck is een stadt, Stockholm genaemt, daer in de Koningh van Sweden sijn Hof en woning heeft. Dese vestingh is so wel sterck van gelegentheyt, als door menschelijck vernuft, en leght in ’t midden van ’t water, gelijck Venetien. De huysen sijn daer op stocken en masten geset; van ’t welck sy oock de naem voert. De Zee komt van twee zyden in de Stadt, met sulck een menichte, en diepte van water dat men schepen met volle lasten daer binnen laden kan.

De Koopmanschap bloeyt deur ’t geheele Koninckrijck. d’Inwoonders sijn heel gastvry, vermits sy ’t voor een groot geluck achten, als sy aen een vreemdelingh moghen huysvestingh geven: jae sy twisten met malkander, om wie de eerste sal sijn, die de gast ontfanghen sal. Hun dapperheyt in d’oorlogh, te voet en te paert, wort oock hoogh geroemt.

[p. 7]

Het Hertoghdom van Angermanien leght op de grensen van Laplandt naer ’t Noorden.

Dit geheel gewest is vol van bosschen en wildernissen. De voornaemste beesten, die men daer jaeght, sijn Ezels en Buffels. Het Hertogdom van Middelpaden legt naer ’t Zuyden.

In Sweden sijn noch andere Hertogdommen als Holsingen, Gestuts, Fieringh, Coperdal ende Oplandt. Het Hertoghdom van Oplandt heeft goede Meynen van Silver, Coper en Stael. Wy sullen van Gotlandt hier na een besondere beschrijvingh maecken.

In de Noordtsche gewesten sijn noch andere Landt-schappen, die aen de Coninkrijcken van Sweden en Noorwegen palen; als Bothnien, Finmarcken, Finlant, Laplant, Biarmen, Schrick-Finlandt, en so voort.

Sweeden is een goedt, ende oock ten deele een vruchtbaer Landt, doch aen veele plaetsen met hooghe berghen ende schraele klippen besaeyt, waer door het veele Mineralen van Silver, doch Cooper en Yser meest geeft, heeft veel vischrijcke Rivieren ende soete Zeen, wordt in goede politie ghehouden, soo wel op het Landt als in de Steeden, heeft elf Provintien ofte Hartochdommen, en twaelf Graefschappen. De Inwoonders zijn door de banck vriendelicke luyden, oock spitsvindich ende suptijl; insonderheyt die den Oorloch navolgen, zijn intonneert, ende soecken, alsoo sy goede Krijchs-luyden zijn, tot grooten staet en digniteyt te koomen, het welck in korte jaeren door de gantsche Werelt genoech in acht is genomen. Alsoo dat in Sweeden geen Geslacht van goeden Adel is, of sy zijn tot de Graeflijcke weerdigheyt op-geklommen; waer door oock Sweden, hoewel ’t veel van der Duytschen haer gout en silver heeft bekomen, nochtans tegenwoordich van gelt ontbloot, en gaet onder den gemeenen man geen andere munt als kooper, alsoo de Grooten het haere in groote Palleysen te bouwen, ende vreemde Drachten nae te maken, buyten Landts schicken, of aen vreemde Coopluyden binnens Landts consumeren.

Sweeden is te vooren een Wael-Coninckrijck geweest, maer tegenwoordich een Erf-koninckrijck. Het heeft veele schoone Steeden ende Vestingen, waer van Stockholm het Hooft ende de Conincklijcke Residentie is. De Vestingen langs de Deensche Grentsen zijn, Calmar, Jenne-Copingh, als oock in Hallandt (dat den tijt van 30 jaeren van de Deenen de Sweeden, door de laetste vredens Tractaten in onderpant ghegeven) Laholm, Halmstadt, ende Warbierch; langhs Noorwegen, Gottenborch, Wennersborch ende Caerlstadt; langhs Moscovien, Noteborcch, Keksholm, Yvanogrot en Iamma; En in Lijflant, Narva, Dorpt, Riga en Revel; als oock op seeckere conditien het Erts-Sticht Bremen; en van den Coninck van Denemarcken, Golandt, Oesel, en Iemterlandt: Desghelijckx door de Munstersche tractaten, de Stadt Wismar en Straelsondt, met het voorste deel van Pomeren, en daer in leggende Vestingen. Somma, Sweden heeft sich in korte jaeren verspreyt, dat het sijn Guarnisoenen hout aen beyde zijden van de Noort- en Oost-See, alsoo dat qualijck den Om-circk van Sweden te beschrijven is, principael wanneer daer souden de geconquesteerde ende noch hebbende plaetsen in Polen en Pruyssen by komen.

De Sweedtsche macht te Water bestaet in een groote vloot Schepen, maer niet wel beset van ervaren Scheepsvolck, ten zy de selve buyten Landts gesocht worden. De macht te Lande, die in uytschrijvingh van Lant-volck te peert en te voet bestaet, wordt van yder Provintie, na dat sy groot ofte kleyn is, proportionaliter opghebracht, ende van den Landtman onderhouden, tot soo lange sy in een Guarnisoen koomen, dan

[p. 8]

krijghen sy twee Rijcksdaelders alle Maent aen proviant en geldt van de Croon, soo langh sy in Sweden zijn; maer als sy nu langh ghenoech gheexerceert zijn, soo worden sy na de Vestingen ende Steeden over Zee, ende op den Duytschen bodem gesonden, ende dan weder eenighe nieuwe uytgheschreven Knechten in haer plaetse geleght. Die nu een tijt langh in de Duytsche Vestingen gelegen, en de volkomen wapenhandelingh geleert, en de spraeck kundich worden, tegen haer vijanden in ’t velt gevoert; soo dat altijt de Sweeden, jonge-aenkomende, in ’t Guarnisoen wel-geoeffende, en in ’t velt Couragieuse Soldaten hebben. Daer-en-boven so worden veel Duytsche ende andere gheworven volckeren aenghenomen, wanneer een grooten Oorloch voor handen is.

In het gheheele Coninckrijck Sweden wordt geen ander als de Lutersche Religie getollereert, ende worden veel geleerde luyden onder haer gevonden.

Desen Coninck tegenwoordich regerende Carel Gustaff is van middelmatige stature, vol-lijvich, wacker ende ras van leden, spichtigh van gelaet, van een goedt oordeel, en in den oorloch ervaren; Sijns ouders in het een-en-veertichste Iaer; ende is gheboren Anno 1616. Sijn vader is geweest Ioh. Casimir Palts-Graef by den Rhijn, Soon van Hertoch Iohan den I. van Tweebruggen. En sijn Moeder Chatarina, Dochter van Carel de 9. en des laesten verstorven Conincks Gustavus Adolphus Suster. Sijn Groot-Vader is geweest Coninck Carel, en sijn over Groot-vader Coninck Gustaeff, welcke de eerste van dese Lienie tot de Conincklijcke weerdigheyt is gekoomen.