Berigten van het Historisch Gezelschap te Utrecht. Deel 2

[p. 48]

Beroerten te Gent onder Keizer Karel V. 1536-1540.
Medegedeeld door Jhr. PH. Blommaert.

Het tafereel der machtige en vrije Nederlandsche gemeenten, gedurende de middeleeuwen, ware een der belangrijkste hoofdstukken onzer algemeene geschiedenis. Op den handel en nijverheid gesteund, ziet men aldaer bij persoonlijke en burgerlijke vrijheid de beschaving en verlichting zich meer en meer uitbreiden. Ten tijde dat gansch Europa onder het ijzren juk der leenroerigheid zuchtte, prijkte ons vaderland met de vrijheidsgloor omringd; het volk beefde hier voor geene feudalheeren, en meermaels werden wrevelige graven en hertogen tot het eerbiedigen en handhaven der landsrechten gedwongen.

De macht der steden nochtans had naderhand veel te lijden onder het geweldig bestuer der hertogen van Burgondië, wien het gelukte bijna al deze Nederlanden onder hunnen scepter te brengen; door geen federatiefverbond vereenigd, werden zij opvolgenlijk ten onder gebracht; met het verlies van vrijheid ging eigene beschaving en geestontwikkeling ook te niet en alles verkwijnde in eenen gevaerlijken schijnslaep. De vrije instellingen der stad Leuven werden reeds in 1382 door hertog Wenceslas uitgeroeid, en ten zelfden tijde gaen

[p. 49]

handel en nijverheid aldaer ten onder. Brugge's regeringsvorm werd op dezelfde wijze veranderd in 1439 door Philips den Goeden, even als Antwerpen's en Dordrecht's privilegien in latere jaren; Luik zelfs werd niet verschoond, en deze vrijheid krenkende oorlogen hadden de inwendige verwoesting onzes lands tot gevolg, zonder dat het huis van Burgondië tot zijn geliefd plan kon geraken, het stichten eener onzaggelijke en krachtige monarchie.

De stad Gent echter had tot in 't begin der XVI^e. eeuw vele harer vrijheden behouden; maer nu onder Karel V. ontstonden aldaer onlusten nopens het inzamelen van ontoegestane zettingen en belastingen. De geweldige keizer kwam zelf naer deze landen, en aen het hoofd van een machtig leger verscheen hij te Gent, waer hij deze omstandigheden te baet nam om de stadswetten te wijzigen. Hij vernietigde voor altoos de krachtige, demokratische instellingen van Jacob van Artevelde, waerdoor Vlaenderen's voorspoed zoo hoog was gestegen, en deszelfs macht en aenzien door de geduchtste naburen eeuwen lang werden geëerbiedigd. Alle volksrechten trad hij met de voeten en veranderde willekeurig de zoo lang ongeschonden grondwetten des lands.

Het is over deze beroerten te Gent, dat het nevensgaende stuk handelt, door eenen gelijktijdigen schrijver vervaerdigd; het behelst onuitgegeven niet onbelangrijke oorkonden, en is getrokken uit eene kronijk van Vlaenderen in HS. der XVI. eeuw van Gilles de Voocht (Aegidius Tutor), berustende ter stadsbibliotheek te Gent, geteekend No. 99, met opschrift: Varia; Nederlandsche historie.

Den troubele ofte oproere beghint.

Pays ende vrede heeft Vlaendren langhe ghehad, maer nu sal ick gaen bescryven het beghinsel van dese jeghenwoordighe oorloghe ende jammer, dat in 't land ghebuert es van Creesen.

Anno 1536 heeft vrau Marie, des keysers Karolus sustere,

[p. 50]

gheheest up het lant van Vlaendren de somme van IIIJ^c duusent Karolus guldenen, omme de soldaten te betalen, die voor Terwanen laghen, hetwelcke huer by ghemeene collacie van die van Ghend was ontseyt, waeromme dat die van Ghend sonden den grave Rues, als ruwaert van Vlaendren, naer Spaengen by den keyser, om te claghen van de groote overlast, die syn suster den lande van Vlaendren was heesschende.

In 't selve jaer so es ghestorven Erasmus van Rotterdamme. In 't selve jaer heeft Henricus, conynck van Inghelant syn huusvrauwe openbaerlic doen onthoofden.

Anno 1537 werden de muuncken van S^te. Baefs cloostere canuuncken, want inr. Jan De Mey hadde datte vercreghen te Roome van den paus; maer den letsten abt, gheheeten heer Lucas (die begraven licht in S^te. Jans-keercke in de Backers-cappelle), die en conste synen scapelaris niet achterghelaten, ende up S^te. Pieters-avont waren se al vercleet ghelyck canuuncken.

Anno 1538 dede den conynck van Inghelandt cloosters ende keercken breken, nemende al huerlieder goet.

Den troubele gaet voort.

Ende alsoo den grave van Rues was naer Spaengen ghereyst, ende den keysere verstaen hebbende den overlast, die syn sustere was doende van de IIIJ^c duusent guldens het lant van Vlaendren, heeft den keysere vrau Marie ten hove in Spaengen ontboden, maer en dorste niet gaen.

Ende niet jeghenstaende dat alle ghiften waren ontseyt, jeghens de collacie ende der Ghemeente danck, so syn ghelicht de IIIJ^c duusent guldens, die in 't jaer XXXVJ^tich. ontseyt waren, ende men dede se gheven met fortse ende execucie, waeromme het Ghemeente begonste wederspannich te syne ende uproerich te syne, want het lant was seer vertasseert.

So was verboden by ghemeene collacie, dat men gheen pachten meer verpachten en soude, ende dat men gheenen Clauwaert meer brauwen en soude om de assy sen te minderen.

[p. 51]

Prevelegien al berooft.

Ende men ghynck in de prevelegien, ende men bevant dat den standaert wech was, die seer schoone ende veel goets weert was om de costelicke ende dierbaer ghesteente ende fyn gaut, dat daeranne was, ende den meesten deel ende de principaelste prevelegien waren al wech, waeromme dat groote beroerte te Ghent uprees ende verboden, dat men de werekelocke niet meer Inden en soude, ten ware dat mer recht af dede.

Ende men ghynck alle daghe in de prevelegien daer dat collacie upghehauden was, dat men alle de laden besien soude, ende men las alle daghe, maer het beste was wech, waeromme groote uproere van daghe te daghe upstont.

Anno 1539. Soo alle steden ende durpen van der conste van Rethorycke te Ghend waren ontboden, so is te Ghendt vele fraye ghenoechte bedreven van schoone vertooghen ende schoonst incommen, dwelck ic achterlate om der cortheyt wille, nochtans my wel bekent, ende de scilders van Andworpen hebben den upperprys ghehad. Dit Rethoryck - spel was gheordineert jeghens den danck van de Ghemeente ende collacie, want daer rees veel questien uute, mids dat sy de stede seer t'achtere stelden.

Blyschap in de stad, ende droefheyt es nakende.

Ende alsoo saen als dit Rethoryck-spel was ghehauden, so begheerde vrau Marie, des keysers sustere, by collacie, dat men ordineren soude dry notabele mannen, om met huer te trecken by hueren broeder, den keyser, die alsdoen in Spaengen was, om te vertooghen dat sy het lant wel hadde gheregiert, maer het wiert huer ontseyt.

Ende daer was groote vergaderinghe in S^te. Michiels-keercke, daer alle de Neerynghen vergaert waren, dat vernam myn heere den hoochbailliu, es dauwaert ghecommen hemlieden biddende, dat sy scheeden wilden, ende sy seyden dat sy niet scheeden en wilden, ten ware dat men vynghe alle de wet-

[p. 52]

hauders van het jaer XXXVJ^tich., ende schepenen van dien jare, die noch leven, ende ooc de hueverdekenen, daerup bad den hoochbailliu dat sy scheeden souden, hy sonder seer wyselic ende eerlick in voorsien.

Creesen steect syn ooren uppe.

Ende het Ghemeente dede daghelicx gaen in de prevelegien te ondersoucken, maer men bevant daer letter inne, waeromme grooten uproer binnen Ghend uprees, want het Ghemeente wilde met fortsen den standaert sien, ende duer bedwanck hebben de heeren van de wet ghetoocht alle de standaerden, die nauwelic vyf schellynghen weert en waren, maer den besten was wech, die men seyde veel goets ende scads weert te syne, ja een landschap.

Ende doen was gheordineert de nachtwake, als datter alle nachten soude waken X_c mannen.

Ende het Ghemeente wilde hebben ghevanghen alle die wethauders van het jaer XXXVJ met de hueverdekens, waeromme dat Lieven Pien ghevanghen was, met noch XX met hem, die den standaert ghenomen hadden.

Lieven Pien wort ghepynt.

Ende naer dat Creesen alsdoe ghenaempt, ofte de Ghemeente veele uproer daghelicx maecten, so wiert Lieven Pien ter pynbanck brocht int 's Graven-casteel in de sale ter presencie van alle de dekens.

Maer wat men hem pynde hy en wilde niet kennen, segghende: ‘Ic ben 't ombeschuldicht; het was my wel gheseyt dat men my upteech, want Jacob van Melle seyde S^te. Niclaus in de keercke dat noch wat wonders hooren saude, ware de Hautemsche reyse duere.’ Ende als men hoorde dat Lieven Pien niet kennen en wilde, ghynck men seer swaerlick pynen, soo dat men hem wel een palme recte, ende sy seyden tot hem: ‘Lieven, waeromme laet ghy u dus pynen, kent doch dat ghy de sluetels hebt ghegheven om in die prevelegien te

[p. 53]

gane ende die uut te halen.’ Doen seyde hy: ‘Ic bent ombeschuldich; ick en hebbe noont in de prevelegien gheweest, nochte niemant dat ic weet.’

Dit hoorende de dry leden van Ghendt, als Poorteryc, Neerynghe ende Ambacht, ghynghe te rade een langhe poose, maer ter wylen consenteerden sy hem dat hy overhende sitten saude, ende uppe sittende seyde: ‘Ic hebbe so grooten cauwe, laet my in een camere om my te waermen.’ Maer men wilde't hem niet consenteren, want haddy IIJ voeten van de pynbanck gheweest, men hadde hem van dien daghe niet moghen pynen, dat wist hy wel.

Ende als die dry leden langhe te rade gheweest hadden, ontboden Pieter De Voocht, f^s. Andries, den stedesmet sone, die ooc daeromme ghevanghen sad in 't Saucelet, ende men dede ooc halen Pieter's vadere, den stê-smet Andries De Voocht, om te ghetughen over Lieven Pien.

Dit es die ghetughenesse van Pieter De Voocht, f^s. Andries, den stê-smet sone, 1539.

Ic Pieter De Voocht, f^s. Andries, sweere by mynder trauwe ende mannewaerheden, dat schepenen tot myns vaders huns hebben ghesonden in 't (jaer) XXXVJ^tich. ontrent Kerssavont, op eenen donderdach, ende myn vadere was uuter stede, segghende dat hy voor schepenen commen saude; ic vraechde of ick commen wilde, mids dat myn vadere uuter stede was. Den bode seyde: ‘Ja ghy.’ Als ic by schepenen quam doen vraechden sy my of ic gheenen raet en wiste om de voorduere van het secreet open te doene, want daer waren IJ sluetels verloren, dus en can men daer niet inne. Dus seyden schepenen: ‘Weet ghy ons gheenen raet?’ - ‘Ja ic, seyde Pieter De Voocht, laet my met eender coorde ter ho duere inne, die boven het secreet staet, ic sal alsdan het slot afslaen ende IJ sluetels dacrtoe maken.’ Syseyden: ‘Wel doet datte, maer beyt tot tavent, tot dat de IJste, clocke gheluudt es, omdat men te min weten soude.’ Ende binnen

[p. 54]

dien quam myn vader t'huus, Andries De Voocht, f_s. Lauwereyns, ende hy ghynck met my om het slot af te slane, ende ic seyde tot schepenen: ‘Gheeft my d'ander HIJ sluetels om te bet in te gheraken.’ Doen seyden sy: ‘Gaet tot Lieven Pien, dat hy u de IJ sluetels gheve, die hy heeft.’ Maer hy en wildet niet doen, maer stac se in syn mauwe ende bracht se selve ten schepen-huuse waert, ende snavons was ic neder ghelaten met eender coorde, sittende up eenen stock, ende sy vraechden my of ic beneden was, ende lieten my vallen, so dat ic in een maent niet en conste ghegaen, ende als ic beneden was, sonden sy my eenen lanteerne, ende myn vader quam ooc beneden, ende Jan De Somere quam oock beneden, den stê temmerman. Ick smeet het slot af ende grendelde de duere wederomme toe, ende spiede die oock toe, ende men haelde my wederomme uppe, ende ic ghynck tot mr. Philips vande Katheele, alsdoen voorschepen, die vraechde my of daer iemant toeseyde, ic seyde: ‘Neent.’ Doen seyde hy my; ‘Maect dat morghen avont wederome anghesleghen es, men sal u den wijn schyncken.’ Ende 's anderdaechs als ic nederghelaten was, ic vant die duere ghelyck ick die ghelaten hadde, ende ic ghynck tsnavons als ick het slot anghesleghen hadde, ende (gaf) den voorschepene alle sesse de sluetelen ende hij behilt se.

Ghetughenesse van mr. Andries De Voocht, den sté-smet.

Meester Andries De Voocht seyde dat Lieven Pien hem gaf selve metter hant syn IJ sluetels ende mr. Philips, den voorschepen, de syne. Als Lieven Pien dat hoorde seyde hy: ‘Ja, ghevare, wat sechdy.’ Maer daermede en weyst niet ghenoech, maer men haelde noch andere lieden ter presentie van Lieven Pien.

Ende doen ghyncken Lieven Pien seer gruwelick pynen tot dat hy seyde: ‘Ondoet my, ick sal 't segghen.’ Maer het wilde qualynck syn ende uutcommen, maer emmers ter nauwer nood seyde hy: ‘Ick leyde die sluetels up het letryn, ick

[p. 55]

en weet niet wie dat se anvaerde.’ Anders en conste men van hem niet gheweten van dien daghe, nochtans was hy seer ghepynicht, so dat men hem in eenen zetel droech naer de vanghenesse, dat was saterdach naer Alf-ouste, was hy eerst ghepynt ende ghevraecht naer den standaert, die seyde noont ghesien te hebben.

Collacie om Lieven Pien te hebben ontsleghen, maer ontseyt.

So versochten Schepenen met collacie an de Ghemeente Lieven Pien te hebben tot hueren wille ende noch XIJ andere notabele mannen, om meer recht over hemlieden te doene, maer was hemlieden ontseyt.

Want hadt moghen commen naer het woort van synder dochtere, die eenen vryen scipman ghetraut hadde, die seyde also saen als huer vadere ghevanghen was, dat hy daer gheen HIJ daghen sitten en soude, maer men saude noch in ghemeene brootsacken bloet de handen wasschen, noch niet kerren ghenoech vinden om ter galghen-waert te voeren het ghemeente datter was; ende was ter dier causen seer qualic bemint.

Lieven Pien wert onthooft.

Up S^te. Jans-avont uutgaende ouste was Lieven Pien onthooft up een schavaut voor het s Graven-casteel, ende als Lieven Pien onthooft was, so ghynck den hoochbailliu met beede de dekens tot veele neerynghe, biddende dat sy scheeden wilden, maer sy en wilden 's niet doen, maer sy wilden noch meer justicie ghedaen hebben, ende de prevelegien ondersocht te hebben.

Ende men ghynck 's anderdaechs in de prevelegien, ende men bevant daer niet dan ydele laden, ende lettere bescheet daerinnc, ende men bevant daer een lade, daer eenen brief in lach, daerinne dat stont: ‘Al dat wech es, God bewaret al.’

In 'tselve jaer ghynck men alle caven upteeckenen ende de menaigen, die men niet wel en kende, waarmede dat sy den cost wonnen ende wat sy deden.

[p. 56]

De grietgrachten eerst ghesteken.

In 't selve jaer, den eersten Septembris heeft men eerst begonst te delvene die eerste grietgrachten rondtomme der stad van Ghendt, ende waren die eerste.

Up den selven tyt resen te Ghendt veel quade maren, als dat vrau Marie het vier in de huusen soude doen steken, ende veel soldaten by nachte in de stad brynghen, mids dat sy den standaert ghenomen hadde in 't jaer XXXVI^tich. door behulp .van Lieven Pien, die daeromme alsnu onthooft es, die daerduere was vertweefelt, waerduere daghelicx groote beroerte quam, ende den oorspronck van alle troubelen.

Noch eens wasser collacie upghedaen, dat was dat Heyndrick van Destele soude doen maken den Beer, een groot ghescut also ghenaempt, meerder dan den Roôn Duvele, die Heyndrick hadde doen breken.

Ende noch begheerden sy by ghemeene collacie justicie ghedaen te hebben over Jan van Waesberghe, oock schepenen in 't (jaer) XXXVI^tich., die 's nuchtens tytic waende te ontvliedene, hebbende syns wyf faelge anne, die bekent was an synen ganck, dewelcke liep in een huus, daer hy ghevanghen wiert, maer es corts daemaer ghestorven in de vanghenesse.

Ende naer dat desen Jan van Waesbeerghe was ghestorven, so wilde het Ghemeente dat men het doode lichaem oock het hooft afsmyten soude, maer schepenen die gaven consent dat men 't soude begraven, waeromme groote beroerte quam onder de Ghemeente, segghende: ‘Hy heeft de doots also wel verdient als Lieven Pien, mids dat hy heeft helpen consenteren den standaert te nemen, ende de IIIJ^c. duusent guldens te consenteren ende te lichten up het lant van Vlaendren, ende alle prevelegien te laten nemen.’ So behoorden alle de Wethauders van in 't jaer XXXVI^tich. ghejusticyt te syne ende het hooft te verliesene, die der Ghemeente qualick vaert soecken.

[p. 57]

Hoe dat den grave van Rues compt met brieven uut Spaengen tot Ghendt.

Roere ende turbacie was binnen Ghendt, want den grave van Rues es ghereyst naer Spaengen by den keysere, te wylen dat men te Ghent het Retoryc-spel hilt, es den XXX^sten. van Octobre binnen Ghend ghecommen, die seer willecomme was, want men seyde dat den grave van Lues synen baert uuttrack van quaetheden ende gramschap, om dat vrau Marie dede verbieden dat men voor Terwanen ende Pyronen niet sturmen en soude, den welcken grave van Hues reet doen te poste naer Spaengen, claghende over het regiment van synder susterc, vrau Marie, dat sy in dese Nederlanden handende was, ende men hilt collacie up deselve brieven, die hy van den keyser brachte.

Op Alderheleghen-avont was collacie ghehauden van alle de clekens ende gemeente, daer menich hondert mensche was; daer quam mynheere van Rues vertooghende aldaer den last ende de brieven, die hy van den keyser ontfaen hadde, dat was dat den keyzer verstaen hadde hoe dat te Ghendt al qualynck stond, ende het ghemeente diveersche nieuwicheden upstelde, daer hy qualick in te vreden was, ende dat se nieuwe wethauders wilden hebben ende nieuwen heet ghedaen hebben, ende dat se Lieven Pien onthoofd hadden sonder recht ofte justicie, hetwelcke den keyser seer leet om hooren was, want hy een inboorlynck was van Ghendt, waeromme hy de stad lief hadde, ende den keysere bidt dat gylieden van alle nieuwicheden scceden wilt, ende doet ghelyck ghylieden over XL jaren ghedaen hebt, ende toocht dat ghylieden goede ondersaten syt, want het es beter met payse te blyvene dan dat ghlyleden hier namals soudt moeten segghen: ‘Het es ons leedt dat wyt ghedaen hebben.’ Dus doet naer mynen raet het es best.

Den keyser begheert IIJ artikelen.

Ende ick begheere IIJ artikelen: dat eerste es dat ghylieden

[p. 58]

scheedt uut ulieder huusen van neerynghe, daer ghylieden daghelicx in vergadert syt.

Dat IJ^ste. dat ghylieden laet justicie ofte recht te doene sonder ulieden daermede te moyen.

Dat IIJ^de. dat ghylieden laet verpachten alle de assy sen, want ten es niet moghelic de stede te onderhaudene sonder incompste.

Ende als dat volck dat hoorde, was wonderlyck seer beroert ende seyden: ‘Eyst anders niet, hy hadde wel moghen t' huus blyven.’ Ende het volck gheeter mede, ende seyden dat al ghemaecte bouverye was, ende waert dat dese brieven van den keysere, hy solide ons wat troostelicx ghesonden hebben, ende nu en sendt hy ons niet dan dreeghynghe, ende hy soude ons ontbieden waeromme wy dit erreur maken.

Ende daer was collacie up ghehauden ende ghesloten als dat den grave van Rues soude de brieven hanteecken, die hy brocht hadde van den keysere, ofte dat men hem vaste soude legghen in vanghenesse ofte bewaren met XXIIIJ^tich. vrome mannen ende laten hem gaen al de stad duere.

Als mynheere van Rues dat hoorde dat het volck niet en gheloofde, so seyde hy: ‘Ick sweere ulieden by mynder manne waerheyt dat ic dese brieven, die ic hier brynghe, hebbe van des keysers handt ontfaen den XX^sten. Septembris, anno XV^c. XXXIX^tich., ende ic ben van stonden anne den rechten wech afghecommen, sonder iewers te letten, hieromme ick sal de brieven hanteeckenen, den eersten dach van Novembris op Alderheylighen-dach.’

Hoe dat de tydynghe te Ghent compt dat den keyser naer Ghendt compt.

Den XVIJ^sten. dach van Novembris waren ontboden de dry leden van Ghendt, als Poorters, Weverie ende Neerynghe, omme te gaen ordineren mannen van extime om te gaen reysen teghen den keysere, die afquam naer Ghendt om alle errueren neder te legghen, ende deselve te commen gouver-

[p. 59]

nueren ende regieren, ende daer warender toe gheordineert die eenen brief an den keyser droeghen, die seer wel gheordineert was, waerinne dat stont alle het regiment van vrau Marie, syn sustere, wat dat se ghedaen hadde, ende hoe dat se in 't secreet gheweest hadde, ende al de prevelegien gherooft ende ghestolen hadde, ende dat se met fortse ende executie settynghe hadde doen gheven ende meer andere saken.

Hoe dat den keysere te Ghendt incompt.

Groote vreese es te Ghendt commen onder het Ghemeente als sy hoorden dat den keysere by Ghendt was om den quaetwillighen te straffen.

Ben XIIIJ^sten. dach van Sporcle XV^c. XL alsoo men nu het jaer beghint, ofte 39, ghelyck men doen het jaer began te Paesschen, quam den keyser te Ghendt binnen met veele kuervosters, heeren ende alle de benden van ordinancie van dese landen ende XVIIJ veendelen Duutschen.

Den XVIJ^sten. dach van Sporcle ghynck men beghinnen te vanghen veele dekens ende notabel persoonen ende groote menichte liep wech.

Curts daer naer waren alle de schepenen, om te hooren, ontboden, wat de keyserlicken Ma^t begheerende was, waeromme daertoe ses schepenen gheordmeert waren.

Ten eerste so seyde den keysere: ‘Ick begheere te stellen wachte an de poorte van diet my believen sal.

Ten IJ^sten. dat ghylieden achter laet het Auweet, dat es de wachte, die altyts t'alf-vastene achter de strate gaet van X^c. mannen.

Ten IIJ^den. dat ghylieden beede de baneken van schepenen suit veranderen, van heede, ende heet te doene naer het inhauden van den pays van Casant, tot dat ic anders daerinne voorsie.

Schepenen quamen wederomme t'huus met blyschepen ende ordineerden dat men in alle prochie processie draghen soude, God lovende van de troostelicken andwoorde.

[p. 60]

Ende daer was alle daghe justicie ghedaen van de dekens ende andere notabele persoonen.

Den XXJ^en. dach van Maerte, stylo novo, ghynghen IJ pensionarisen ende ses schepenen ende LIIJ dekens ten hove waert, biddende om gracie voor het Ghemeente; ende den keysere ghynck sitten in synen stoel, ende als liy gheseten was, so vielen alle de dekens ende schepenen ende andere notabele persoonen up haerlieder knien tot IIJ reysen sonder spreken, doen dede se den keysere upstaen, doen ghynck den pensionaris mr. Jacop Martens een relaes doen voor den keyserlicken Ma^t, biddende, dat hyt haer vergheven wilde; doen so seyde den keysere: ‘Al dat myn anders ulieden ghegheven hebben, dat en sal ic ulieden niet nemen, maer vermeerderen.’ Ende hij vraechde offer niet ghescreven en ware, ende sy saghen up malcanderen, doen so presenteerde den pensionaris eenen brief, dieder ghescreven was, ende hy viel up syn knien; doen so seyde den keyser: ‘Ick sallen visiteren.’ Ende elck ghynck t' huns.

Concept van den casteele.

Den II^sten. dach van April in 't jaer XL, reet den keysere met Dom Fernand, synen broedere, met de metsers van der stede, die hy van allomme ontboden hadden, omme te besiene het concept van den casteele, de plecke daer hyt gheseyt wilde hebben, ende als hy de plecke wel besien hadde, so seyde hy dat men daer stellen soude up de plecke, daer noch heden staet, ende dat men afbreken soude al dat in den wech stont: daer stont een uutnemende schoon cloostere ghesticht in de eere van S^te. Bavo ende een parochie-keercke, ghenaempt Shelich-kerst met schoone turrens ende veel cloeken.

Den XXIIIJ^sten. dach van April begonst men af te breken den muer van den grooten keerchove van het cloostere van S^te. Baefs, ende allomme te delvene met X^c. mannen, ende ghynghen te weercke met de trommele ende lieten daermede oock weerek ende was alghestelt tot pylayge al dat in de lochtynghe was.

[p. 61]

Den 29^en. dach van April was ontwyt de parochie-keercke van Shelich-Christ ende oock het cloostere by den bisschop van Doornicke, ende men ghynck met alle de ornamenten ende ciborien naer S. Jacops-huus up de Mude, ende daer ghynghen wel IJ_c. lieden mede, die seer deerlick al weenende dat so schoone een keercke ende cloostere gheraseert wiert, maer de vonte bleef staende tot dat den pans ordinancic af sant.

Den eersten van Meye was verlaten nu ende ten eeuwighen daghe den hueverdeken ende deken van de Weverye ende voort alle de Sweertdraghers.

Den IJ^sten. dach van Meye waren doen dachvaerden met eenen schepenen bode alle enapen van alle de neerynghen, om te compareren by den procureur-generael, om te wysen elc synen meestere, die men hebben wilde om de homaige 's anderdaechs by den keyser te doene.

Van het draghen ran den stroppe ofte imaige van die van Ghendt.

Den IIJ^den. dach van Meye deden de heeren van Ghendt haer imaige by den keyserlicken Mat. ende vrau Marie, syn sustere, daer sy alle beede saten in 't Princen-hof op de plaetse onder eenen throon, ende was behanghen met VJ sticken swart laken ende synen raedt sat aldaer by hem ende de imaige was ghedaen in deser manieren.

Eerst so ghynck al voren tot vyftich mannen alle in huerlieder lywaet baervoets metten stroppe an den hals.

Daerna quam de Weverie omtrent L ofte LX mannen in 't swarte habyt, ende men dede hemlieden ontgurden als sy in 't hof up de plaetse quamen.

Daernaer quamen de mannen van Neerynghe wel tot IIJ_c. steerck, al in 't swart laken ghecleet.

Daerna quamen de Poorters al in 't swart ghecleet, ontrent XL oft L mannen.

Daerna quamen de comysen als vooren in 't swarte ghecleet.

[p. 62]

Daerna quamen de secretarisen van der Kuere ende Ghedeele als voren in 't swarte ghecleet.

Daerna quamen schepenen van Ghedeele als voren in 't swarte ghecleet.

Daerna quamen schepenen van der Kuere oock in 't swarte ghecleet metten pensionaris mr. Jacop Martins, die het relaes dede voor den keysere ende de conighinne vreu Marie, ende daer commen synde vielen al t' samen over haerlieder knien, ende bleven daer ligghende tot dat mr. Jacop Martens het relaes ghedaen hadde, doen sprack den keyser jeghens vrau Marie een langhe poose, ende doen gaf den keysere een teecken dat se alle upstaen souden, ende stonden alle uppe ende ghynghen t' huus.

Ende doen so waren alle de huusen gheconfisquiert ende alle juweelen, die de neerynghen angaen.

Den VIJ^sten. dach van Meye begonst men alle de artylgerie wech te voeren, die in 't artylgerie-huus ende ter vesten laghen, ende men voerde se S^te. Baefs om te legghen up het casteel als 't saude volmaect syn.

D'eerste jaermaerct S^te. Amants-beerch.

Den X^en. van Meye 1540 hilt men die eerste jaermaerct S^te. Amantsbeerch, die plochte te syne an het cloostere.

Den eersten steen wort gheleyt van den Casteele.

Den XIJ^sten. dach van Meye was gheleyt den eersten steen van den casteele te Ghendt, 's morghens tusschen VJ ende VIJ hueren, up den hoeck van het bolleweerck an de groen hoye an de Scelde, ende was gheteeckent met een borgoens cruce ende IIIJ stalen, ende het carnacion daeruppe ghemaect, ende een decsele daeruppe slutende, gaet soucten.

Ende als hy gheleyt was so reet den keyser naer Shelich Kerst, die keercke stont nog maer men brac se af, ende bleef daer sprekende met de meesters, ende als hy langhe ghesproken hadde reet den keyser ter stedewaert inne, met vrau Marie.

[p. 63]

Op den selven dach 's morghens ten IX hueren vergaderden alle de procession in 't cloostere van S^te. Baefs. Aldereerst de Broeders up Meerhem, de Augustynen, Onse-Vrouwe-broeders ofte Carmeliten, de Jacopynen ofte Predicheeren, Shelich-Christ, St. Michiels, St. Jans, omme uut te halen alle de costelicke fierters ende helichdommen, die langhe in 't clooster gheweest hadden. Ende men droech se naer S^te. Jans-keercke met vele volcx, hetwelcke den meersten deel ghynck seer bitterlic al weenende ende al suchtende, om dat die heleghe plaetse, daer so veele heleghen menschen hebben gheleeft, ende om dat die plaetse (munken) van S^te. Baefs, die heleghe plaetse moesten verlaten, ende ghynghen naer den Steendam, Langhe-Munte ende ter Hoochpoort uppe met menichte van tortsen ende also naer S^te. Jans-keercke.

Ballade.

Met processyen worden uutghehaelt nu
Costelicke fierters vol helichdom ghestraelt nu
Gommende uut S^te. Baefs-cloostere ghedaelt nu
Cierlick tot IX met gaude ghemaelt nu
Corts stelt men se S^te. Jans-kecrke ghepaelt, nu,
Canuuncken commen daer oock onghedraelt nu
Up den XIJ^sten. dach van Meye, want S^te. Baefs cloostere tacit nu.
(Maect voren ende achtere 1540).

Noch eene andere ballade.

Den XIJ^sten. in Meye XV_c. XL dats de waerhede
Sach men te Ghendt groot wonder in de stede
Van veranderynghe, noont gheene so groot
Sichtent dat Ghent ghestaen, naer Christus doot.
Den eersten steen gheleyt was by die Schelde ende Leye
Van den casteele, S^te. Baefs, in de soete contreyc.
De heleghen verdreghen met grooten drucke
Tn S^te. Jans-keercke tot haren ghelucke,
Nochtans verliesen zy haren name van grooter gaven,

[p. 64]

 

Ende nu S^te. Jans-keercke heet naer S^te. Baven.

 

De Ghendsche gheschutten sach men voeren ten casteele

 

Daer menich mensche es om beswaert,

 

's Daechs te voren, hoort my nu verclaert

 

Waren te Ghendt gheopenbaert

 

Dry wetten al up een jaer,

 

Dat's de waerhede, ic secht u claer.

Maer men sal weten dat de muuncken in 't jaer XV_c. XXXVIJ^tich. wierden canuuncken, daerup dese ballade:

Ballade up de veranderynghe van muuncken (in) canuuncken.

Muuncken siet men werden Canuuncken nu,
Compt wilt ontfuuncken in devocien stranc,
Condy, dat quaet es, wilt aftruuncken nu,
Vierich wilt luuncken, nu, naer beter anhanc,
Verhoocht es den staet, duer sulc ontfanc,
Verhooghen moet u leven in duechden vry,
Gods gracie sy elcken met duechden by.

(De hooftletters maken 1537).

In den eersten dach van Ouste worden muuncken

Up S^te. Pieters-banden-dach canuuncken. 1537.

Den IIIJ^den. dach van Wedemaent begonst men te stichten die schoon eerde veste van an de haude Mude-poorte tot de Keyserpoorte.

Den XV^sten. dach van Wedemaent was het cruce af ghedaen ende ghebrocht S^te Jans.

Den XVJ^sten. dach van Wedemaent waren voor alle huusen van neerynghe brieven ghesleghen ter huere of te coope, maer de inwoonders waren de naeste voor den vercochten prys.

Den 28 van Wedemaent waren overghebrocht alle de caven, die ten dake uutsteken, ende de menichte van die huusen ende wie dat se toebehoorden.

Trompet ghesleghen van berau.

Den VIIJ^stea. van Hoymaent was gheslegen een trompet al

[p. 65]

de stede duere ende verboden dat niemant wie hy ware on soude (sich) vervoorderen te schimpen ofte te ghecken, ofte te verwytene van het vonnesse dat den keysere onlancx uut heeft ghegheven up ons, angaende den stroppe te draghene, daer grooten twist af soude moghen commen als dootslaghen, vechtynghe, kyvynghe ende andere saken, so wie d'eerste oorsake af ware soude ghecorrigiert syn in exempele van andere lyvelick.

't Es al berauwen duer quaden raedt.

Hadde den keyser voor ooghen ghehad het veers:

Quidquid agas, prudenter agas, et respice finem.

Aegidius Tutor.

Dat es te segghen: ‘Wat dat ghy doet, doeghet wyselic ende ansiet den hendt.’ Hy en soude sulc vonnesse over syn insetenen (niet) laten uutgaen.

Een X^en. van Hoymaent was die schoonen ende seer uutnemende schoonen turre van S^te. Baefscloostere ter nedere gheworpen duer subtylen liste, want hy so steerck was, dat hy niet brekelic en was, ende hy was ghestelt up schooren, ende in de schooren waren ronde gaten ghesteken vul buspoer ende een groot vier van haute daeranne ghemaect, ende alsoo liet men branden, ende als het vier verbrant was so sanck den turre nedere ende bleef so staende. Desen turre was seer hooghe ende viercant ende steerck van muraigen om nemmermeer te vergane.

Den XXX^sten. dach van Augusti was justicie ghedaen te Pocle van eenen lansknecht, die borghe was bleven voor syn camerade ofte medegheselle, die oenen anderen ghequets hadde, dat hy van der quetse starf; so was syn camerade ghevanghen mids dat hy, die die quetse ghegheven hadde, belooft hadde te commen in 's heeren handen, als 't de heere believen soude; maar hy liep wech, daeromme moeste de burghe sterven. - Elck wachte hem.

[p. 66]

Den IX^sten. Septembris vertrocken alle de Duutsche lansknechten uut Ghendt, die daer hadden gheleghen van de XIIIJ^sten. dach van Sporcle.

In 't selve jaer was 't so heet eenen somere dat de grachten ende beken uutdroochden, ende de fyghen wierden so rype al of sy in Spaengen hadden ghegroyt.