Logo DBNL
Berigten van het Historisch Gezelschap te Utrecht. Deel 2 (1849)

Berigten van het Historisch Gezelschap te Utrecht. Deel 2

(1849)–Anoniem [tijdschrift] Berigten van het Historisch Gezelschap te Utrecht–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Stukken betreffende het regtsgeding gevoerd tegen Cornelis de Witt, beschuldigd van aanslag op het leven van Willem III, in het jaar 1672.
Medegedeeld door den Heer G.L.F. van Kinschot.1)

Copia. Saecken den Ruaert van Putten, Coram Nijrop en Gool. 23 Julij 1672.
Eerste verclaeringe van Willem Ticheler2).

Willem Ticheler verclaert dat hij ter occasie van een proces van iniurie tegens den schoute van Piershil, die sustineerde bij

hem voor een schelm gescholden te sijn, vermits hij Ticheler eenich geit van hem schoute moetende hebben, iegens denselven hadde gesecht, soo gij mij nu niet betaelt, soo doet gij als een schelm, ten welcken eijnde hij schoute aen vierschaer van Putten hebben geexhibeert eene verelacringe. En is hij Tichler nae sijn beste onthoud gecondd. in een boete van 15 gis. als mede inde costen en daerenboven te verclaeren, dat hij den schoute kende voor een eerlijck man.

dat hij deposant seer onrustich sijnde, dat hij in des Ruaerts boeck bekent stont, voorleden Vrijdach veertien daegen (8 Julii) tot Dordrecht sijnde des morgens de clocke omtrent tusschen negen en tien uijren is gegaen aan 't huijs vande Ruaert, alwaer hij de Ruardinne hebbende gevraecht om den Ruaert te spreken, sij eerst bij hem is gegaen, en naederhanl aen hem deposant heeft geseijt, dat hij daer binnen in een caemer soude connen gaen (alwaer den Ruaert te bedde was leggende).

dat hij deposant bij hem comende, iegens hem seijde, Mijnheer, u is bekent, dat ick op de laetste vierschaer ('t welck nae sijn beste onthout ruijm twee iaeren is geleden) was gecondemncert, ter saecke hier voren geroert, ende dat sijn naem daerover te boeck stont; dat hij aen hem versochte, dat sijn naem uit het voorsz. boeck soude mogen werden geroijeert, dewijl hij Ruaert daerbij geen voordeel conde hebben, waerop hij Ruaert hem deposant antwoordende, seijde, Ick wil u

wel dese, en veel meer dienst doen, die bij dese niet te passe sal comen, maer gij moest mij eerst een dienst doen, en getrouw sijn.

En dat hij deposant hem vraegende, wat dienst het soude wesen, den Euaert geseyt heeft, sij hebben mij onlanx met gewelt doen teyckenen het werek vande prins, het moet nu buijgen of bersten, daer sijn noch wel meer als dertich heeren, die met mij eens sijn, vraegende aen hem deposant, of hij raet wist, om den prins om hals te brengen, waerop hij antwoorde, van iae, dat hij het wel konde doen.

Ende hem verder vraegende, of hij het wel met vergif conde doen, daer bij vougende, dat het best soude wesen, en geschieden met de meeste stille, dat hij tot dien eijnde, wat familiariteijt moeste soecken te maecken met een dienaer van sijn Hoocheit, die hem aende taefel diende.

Dat hij Euaert wijders iegens hem deposant seijde, soo wanneer als de prins een glas eijscht, moet gij sien uw vergif daerin te crijgen, en wel letten, dat gij het niet in een verkeert glas doet; en als dat niet soude willen lucken, dat hij deposant dan met een gelaeden roer soude gaen leggen in een weijde aende wech, daer sijn Hoocheit soude moeten over en voorbij passéren, en hem soo van 't peert afschieten, en dat op sulcken plaetse, daer hem de ruijters niet lichtelijck souden connen achterhaelen; of andersints, dat hij deposant soude gaen in het quartier van sijn Hoocheit onder het volck aldaer sijnde, om hem aldaer doot te steecken, off te doorschieten, soo hij best soude cunnen, seggende verder, als gij het selve gedaen suit hebben, kunt gij uw geweer wech werpen, en u onder 't volck verbergen.

En als hij 't selve soude gedaen hebben, dat hij hem deposant alsdan soude geven de somme van dertich duijsent guldens, het bailliuschap van Beijerlant, ende noch meer, ende dat hij daerenboven sijne vrienden soude avancéren.

Dat hij deposant heeft aengenomen hetselve te doen, maer dat hij versochte, dat hij Ruaert daervan een briefte van sijn

hunt aen hem soude geven, 't welck hij weygerde, maer beloofde hem onder solemnelen cede met opsteeckinge van sijne vingeren, het voren beloofde te sullen presteren, soo haest, als het feict soude wesen gedaen; en dat hij deposant mede onder eede heeft gesworen, dat hij 't voorsz. feict soude voltrecken, soo het hem mogelijk was; waerop den Buaert vertrouwende, hem ses ducatons tot reijsgelt heeft gegeven, seggende: gij moet het secreet houden; soo gij het openbaert, soo sal ick u laten doorschieten.

Dat hij daerop 's anderendaechs is vertrocken naer huijs, en aldaer dry of vier daegen sijnde verbleven, nae Botterdam is vertrocken, alwaer hij twee a dry daegen, vermits hij een coorts creech, heeft vertoeft, en verder nae Schoonhoven is gegaen, alwaer sijn Hoocheit doen ter tijt geseijt wierde te sijn, om het voorsz. verhaelde sijn Hoocheit be kent te maecken.

Doch dat hij aldaer verstaende sijn Hoocheit naer het leger te sijn vertrocken, hem daer naer toe is gevolcht, alwaer hij hoorende dat sijn Hoocht. was vertrocken naer den Hage en dat hij alle uyren wederom in het leger wierde verwacht, aldaer eenigen tijdt vertoefde; en vermits sijn Hoocheit niet en quam, dat hij hem heeft geaddresseert aen desselfs eerste hofmeester, en dat hij 'tgeene voorsz. is, aen denselven op eergistren morgen hebbende geopenbaert, den voorn. hofmeester iegens hem deposant heeft gesecht, ick verwachte sijn Hoocht. hier alle uijr, en bij aldien hij van daech niet en comt, soo sullen wij op morgen nae den Hage gaen, gelijck hij op gistren avont met den voorsz. hofmeester nae den Hage is vertrocken, en op huijden morgen alhier gearriveert; dat hij op 't hof wel is geweest inde voercaemer van sijn Hoocheit, maer dat hij geen gelegentheijt heeft gehadt om deselve te spreken.

Verclaert verder, dat den Ruaert hem twee à drij malen vermaent heeft, dat hij wat haest met het werek mocht voortgaen, alsooder verscheijde andre heeren waren, die mede lichtelyeck yemant souden uijtmaeeken om hetselve te doen,

en dat hij dan van sijne beloofde praemie en belooninge soude wesen gefrustreert.

Verclaert mede, dat soo wanneer hij met den Ruaert aen het voetendt sittende, over d'voorsz. saecke was sprekende en hij Ruaert hoorende yemant gaen omtrent sijn earner, iegens hem seyde, swijgt stil, daer comt mijn vrouw, ick wil niet hebben dat sijder ijet van weet.

Dat hij oock op 't versoeck vanden Ruaert bij de deur is gegaen, om te sien of sij daer oock stout, doch haer niet vindende, wederom bij den Ruaert is gaen sitten, en sij alsdoen in haer voergaende discoursen zijn voertgegaen.

Articulen en resp. van Ticheler, 11 Aug. 1672; praeses Nijrop, Goes, Lier, Baen en Gool, ten overstaen proc. gel. Op 't

1.Articul. Noyt particulier kennisse met den Ruaert gehadt te hebben, maar wel goeden dach, enz.
6.Seijt expres naer Dort gegaen te sijn, om sijn naem uijt het boeck geroijeert te hebben.
8.Waerom hij sulx nu eerst versochte; seyt, daerop te voren soo geen gedachten gehadt te hebben.
9.Seyt niet versocht te hebben hem alleen te spreken.
10.Seyt de deur open gevonden te hebben.
11.Seyt in 't eerste de deur niet toegedaen te hebben, maer dat hij hebbende gesien opt versoeck vanden Ruaert, off daer yemant stont aende deur, deselve heeft aangestooten.
15.Dat den Ruaert seyde, het moet er nu onder of over.
16.Dat den Ruaert wel tweemael van een houwlijck heeft gesproken, maer eygentlijck niet te connen seggen, of het voor of naer het openbaeren van 't werck is geschiet.
18.Seijt, in specie niet te hebben geseyt (Ruaert) van een alliantie met de dochter vanden hertoch van Yorck, maer in 't generael met de dochter van eenich potentaet.
20.Geseyt te hebben, dat hij wel eenich vergif in een glas vande prins soude cunnen werpen, dat men niet soude
sien nochte gewaer werden, maer dat den Ruaert hem hebbende gevraegt, off hij wel een hont sonde cunnen vergeven, daerop geantwoort heeft, dat hij het wel in een uijr of anderhalf sou connen doen,
21.Dat den Ruaert hem vraechde, of hij met het roer wel conde aengaen, en hij seyde van iae.
22.Dat hij den eedt nergens anders om heeft gedaen, als opdat den Ruaert hem daer meer op soude vertrouwen, en dat hij dan een brieffie van sijn hand of een hulp tot hem soude mogen crijgen, gelijck hij te voren versocht hadde.
23.Waerom hij eerst naer huijs gingh, en niet aenstonts nae 't leger.
Seyt, dat hij Saturdachs en Sondachs is te huijs gebleven, om sijn winckel, en een siecke waer te nemen, en dat hij niet en wist hoe hij 't best sou openbaeren, alsoo hij daerover becommert was, en dat d'een d'ander groote personnagies waren, en dat den Ruaert hem gedreicht hadde te willen laten doorschieten, als het minste daarvan sou openbaer werden.
28.Dat den Ruaert door de banck seer soeties sprack.
30.Dat den Ruaert aen hem sijn afscheyt nemende seijde, dat hij met het werck moste voortgaen, en dat hij niet bij hem moste comen, of dat men daerdoor suspicie op hem sou nemen.

Siet hierachter noch resp. op art.

25 Julij 1672.
2. Articulen Ruaert. inde castelenije; praeses Nijrop, Goes, Lier, Baen en Gool.

1.Seyt dat op den 8 Julij laestleden bij hem is geweest een lanck man met blond hair, die hij naederhant verstaen heeft, dat Tichelaer genaemt is.
2.Dat hij alsdoen niet een woort heeft gesproken vande iniurien, en dat hij daerover te boeck stont.
3.4. Seyt, dat hij geen woorden van dienst te doen, of diergelijcke heeft gebruyckt, of woorden, die eenichsints
smaecken naer het teijckenen van 't werck vande prins of om denselven om hals te brengen.
5.Noch van vergiff enz. en noijt diergelijcke gedachten gehadt te hebben.

Negeert voort alles, 't geen Tichelaer heeft gedeposeert.

3. Verclaeringe vanden Ruaert, 25 Julij 1672.

Dat Tichelaer op den 8 Julij 1672 of daeromtrent hem versocht heeft alleen te spreken, die op sijn bedde leggende, hem door sijn dienaer heeft in sijn caemer doen leyden.

En voor sijn bedde geseten sijnde, seyde hem Tichelaer van herten leedt te zijn de confusie, en disordre, daerin ons lieve vaderlant en den staet was vervallen.

Dat hij beducht was, dat de grote authoriteit, aen den heere prince van Orangie tegenwoordich overgegeven, de jngesetenen meer soude onderdrucken.

Dat hij oordeelde dat Hoochstgem. heere prince met eenich machtich potentaet soude trachten alliantie te maecken, en dat daer door d'jngesetenen deser landen in eene eeuwige of langhduyrige slavernij e souden geraecken.

Dat hij oordeelde middelen inde hant te hebben, omme 't selve te beletten, indien hij Ruaert daer toe mede soude willen contribuéren, en hem helpen sijn fortuijn te maecken.

Daerop hij, die spreeckt, geantwoort heeft, dat hij sich met diergelijcke saecken niet en begeerde te bemoeijen, en oordeelde, dat daer schelmstucken onder mosten speelen; dat hij hem noijt tot diergelijcke schelmstucken hadde ingelaeten, en noyt anders gedaen, als 't geen hij oordeelde vande dienst van ons lieve vaderlant te sijn, ende van meijninge was, daerinne te volherden.

Dat oordeelde het establissement vande heere prince van Orangien door een aensienlijck houwlijck in dese coniuncture van tijden voor ons vaederlant dienstich, het welcke iegenwoordich wel appuij van noden hadde, ende dat derhalven hem, oock die saecke t' enemael afraede.

Ende als hij Tichelaar niettemin daerop noch insisteerde, seijde hij Ruaert hem niet meer daervan te willen hooren spreken, en dat genootsaeckt sou sijn in cas van continuatie van diergelijcke discoursen hem aen te brengen.

Daermede hij Tichelaer vervolgens afscheyt genomen heeft, versoeckende, dat sijne discoursen mochten blijven gesecreteert.

Dat dienonvermindert hij, die spreeckt, aenstonts nae het vertreck vande voorsz. Tichelaer, den secretaris van Dordrecht, Arent Muijs van Holij, bij hem heeft ontboden, om d'voorsz. discoursen van Tichelaer bekent te maecken, met versoeck ende begeerte, dat hij secretaris deselve aen den heere borgemeester en den officier soude willen communiceren omme t' overleggen, of d' selve geraeden mochten vinden den voorsz. Tichelaer t' arresteren, of daer omtrent andersints te doen 't geene de selve geraeden souden vinden. Ende heeft denopgem. secretaris Muijs van Holij rapport gedaen, de voorsz. notificatie aenden opgem. heeren gedaen te hebben, dewelcke geresolveert hadden, door den substituyt vande officier op de comportementen ende discoursen vande voorsz. Tichelaer te sullen doen acht nemen.

 

C. de Witt.

4. 26 Julij 1672. Ruaert nader op art. gehoert, praeses Nijrop, Goes, Lier, Baen, Gool.

Of hij sich nader heeft bedacht?

Seyt alles geseyt te hebben conform de waerheit, en alsnoch niet anders te connen verclaeren.

Dat Tichelaer omtrent een cleijn half uyr bij hem is geweest.

Dat sijn knecht hem hadde geseyt, datter een persoon was die hem wilde spreken.

Hem aengesecht sijnde, dat sijn knecht niet te huys was, als Tichelaer daer is gecomen.

Seyt naderliant niet eygentlijck onthouden te hebben, off bij sijn knecht, sijn huij svrouw, of een meijt hem aengeseijt was, datter een persoon was, die hem wilde spreken, en dat hij daerop geseyt heeft, dat hij hem soude laten binnen comen.

Ende alsoo op gistren avont door den clerck Bacherus aende advocaet fiscael was behandicht seker placcaet vanden 3 Oct. 1656, dewelcke seyde hem hetselve te behandigen door ordre vanden raetpensionaris, ten eijnde hij hetselve aen sijn broeder, iegenwoordich alhier gedetineert, wilde laten toecomen, en bij aldien hij fiscael 't selve over sich niet soude willen nemen, dat hij het in sulcken gevalle aenden raede wilde communiceren, dewelcke het oock dienvolgenden op huijden morgen aenden raede heeft bekent gemaeckt, die na voorgaande deliberatie goetgevonden heeft, dat hij fiscael, 't selve aenden Ruaert soude behandigen, gelijck hij dan oock dien conform, 't selve dien voormiddach noch heeft gedaen, en des avonts ten half ses uyren, den raedt in castelenije gecomen sijnde aen het bedde vanden Ruaert, om hem naeder te hooren, soo heeft denselven Ruaert 't voorgemelde placcaet in handen hebbende, verclaert gelijck hij oock te voren had de gedaen, sich niet te willen ontrecken de jurisdictie van desen hove, maer dat hij evenwel niet gaerne den naem soude hebben, als off hij die geene was, die eenich fondament hadde geleijt ten praeiudicie vande judicature vande resp. steden ende van de vrijheit vande jngesetenen van dien; ende deshalven dat hij versocht, dat bij den hove, aen de heeren staeten van Hollant soude mogen werden geschreven of geremonstreert, dat bij hem door dese proceduyren, die iegens hem souden mogen werden gehouden geen praeiudicie in 't voorsz. placcaet soude mogen werden geleijt, of bijaldien daerin soude mogen werden gedifficulteert, dat bij desen hove hem soude mogen werden toegestaen, desaengaende aende gem. hoeren staeten te mogen schrijven; waerop gedelibereert sijndeis op het eene en 't ander gedifficulteert.

11. Articulen of examen Ruaert 4 Aug. 1672; praesident, Nijrop, Goes, Lier, Baen en Gool.

1.Dat op den 19 Junij 1672, op den dach als sijn Hoocheit te Dordrecht is geweest, voor sijn bedde sijn gecomen, den secretaris Muijs van Holij, en Gijsbert Jansz. Hogerwerf, met seeckere schriftelycke acte, staende op sijn Hoocheit, waerbij sijn meergem. Hoocheit stadthouder wiert gemaeckt, ten eynde hij Ruaert die mede soude onderteyckenen.
2.Dat hij deselve acte gelesen hebbende, heeft gevraecht, wie deselve gestelt hadde, en daerop bij den voorsz. secretaris Muijs geantwoort sijnde, dat hijse ingestelt hadde, hij daerop heeft gerepliceert, of men die niet anders hadde connen stellen, in plaetse van positive, men het woort van sal, ofte sullen, en dat Muijs daerop seyde van neen, en dat deselve positive moste wesen, en de stellinge d'andre heeren wel hadde aengestaen, en bij hun gepresen was; dat hij oock gesien heeft, datter wel 17 a 18 heeren voor hem geteijckent hadden.
3.Dat hij daerop d' voorsz. acte heeft gerefuseert te teeckenen, seggende liever te willen sterven, met bijvoeginge tegen den voorsz. Hoogerwerff, breeckt mij den hals met uw geweer, ofte rapier, omdat hij meijnde, dat hij het niet vermochte te teijckenen, omdat het strijdich was tegens den cede, die hij gedaen hadde op het Eeuwich Edict, en dat hij daervan niet en was gedispenseert, en dat hij liever als een eerlijk man wilde sterven, als tegens sijn eedt doen.
4.Dat bij Hoogerwerf geantwoort wesende, dat hij daerom aldaer niet gecomen was, hij Ruaert daerop heeft gerepliceert, ick sal en can niet teeckenen; met bijvoeginge, gijlieden meucht het den prins van Orangien en yeder een wel seggen, maar niet van roffiaenen of onverlaten vande straet, dat het die souden doen, gesproken te hebben.
6.Dat ondertusschen op het ernstelijck aenhouden vanden secretaris Muijs, en sijn Ruaert huijs vrouwe, die andersints
met haere kinderen achteruijt wilde gaen, en hem adieu seggen, hij d' voorsz. acte mede heeft geteeckent.
7.Dat hij achter sijn naem heeft gestelt ende geteeckent twee letters, namentlijck een V met een C.
8.Daer mede te meijnen, Vi coactus.
9.Dat Muijs d' voors. acte siende heeft geseijt, wat doen hier dese letters bij, dit moeter af sijn, ick bidt u, mijn heer, schrapt de letters deur; en dat hij daerop heeft geantwoort, ick wil 't niet doen; ick vermach niet te teijekenen.
10.Meijnt, dat daerop de voorsz. letteren door sijn huijsvrouw sijn deurgehaelt.
11.Dat hij aen Muijs versocht heeft eene acte van sijne protestatie, die hem oock is gegeven, en dat hij het selve gedaen heeft, om aen de heeren staeten te cunnen toonen, dat hij niet meijneedich en was.

12. Art. ende examen Ruaert 11 Aug. 1672, op de voorpoorte; praeses Nijrop, Goes, Lier, Baenen Gool.

12.Seijt niet te meenen, als Tichelaer hem voor hieldt, men vreesde voor een alliantie van sijn Hoocheit met een machtich potentaet, dat hij Tichelaer specificé eenich potentaet genoemt heeft.
17.Waerom hij door sijn domestijcquen Tichelaer niet liet vasthouden, tot dat men om de schoute sond? Seijt geen iurisdictie inde stadt van Dordrecht te hebben, en dat hij daerom hem niet heeft cunnen vasthouden; en dat hij het door den secretaris Muijs aenden Burgemeester en den schoute heeft doen bekent maecken; doch dat hij meijnt dat hij het vooreerst heeft geseijt aende schepen van der Dussen, die hem was comen besoucken.
18.Dat hij Muijs, en niet den schoute heeft ontboden, omdat hij sieck te bedde lach.
19.Dat Muijs nae sijn beste onthout omtrent een half uyr, naedat Tichelaer was wech gegaen, t' sijnen huijse gecomen is.
20.Dat hij Muijs ontboden heeft uijt sijn eijgen mouvement met communicaetie van sijn huisvrouw.
22.Seijt aen sijn vrouw bekent te hebben gemaeckt, wat Tichelaer aen hem hadde geseyt, soo haest sij was binnengecomen.
23.En niet te weten of hij, of sijn vrouw d'ordre gegeven heeft, om Muijs te doen comen, maer dat het altoos met sijn goetvinden is geschiet. En dat sijn vrouw hem noch ried, dat hij het bij geschrifte soude stellen, 't welck hij niet conde doen, vermits d'ontsteltenis van sijn hant.
24.Dat hij geen ordre heeft gegeven, om Tichelaer in sijne jurisdictie t'apprehenderen.
26.Omdat hij meijnde, dat hij voldaen hadde, met dat hij het aenden officier en borgemeester van Dordrecht hadde doen bekent maecken.
Dat hij oock niet en weedt, of Tichelaer zeker onder de jurisdictie van Piershil is geweest.
29.en 30. Verclaert, dat hij op voorleden Dijnsdach den cijpier heeft gevercht, om den raetpensionaris, sijn broeder aen te spreecken, ende hem versocht, dat hij aenden raetpensionaris soude voordraegen, of hij niet en soude cunnen te wege brengen, dat hij door commissarissen uit het midden van ve staeten van Hollandt wierde gehoort.
31.Dat hij 't selve heeft versocht, omdat hij daerdoor hoopte van dese saeck soo veel eerder af te raecken, en dat hij door de heeren staeten versocht te verstaen derselver intentie, raeckende de competentie vande voorsz. judicature; om niet naemaels gecalangeert te werden, vandat hij door sijne submissie eenige preiudicie soude geleyt hebben, waerdoor andre regenten uyt de steeden bij diergelijcke occasie voor den hove soude werden getrocken, gelijck hij op den ... Julij den hove mondelingh heeft bekent gemaeckt.
35.Alleenlijck geweygert te hebben te teeckenen, omdat hij bij eede aen 't Eeuwich Edict was geobligeert.

13. Art. Ruaert 13 Aug. 1672; praeses Nijrop, Goes, Lier, Baen en Gool.

1.Dat hij op den 8 Julij, als Tichelaer bij hem quam'
in 't eerst niet en kende nochte hem bij sijn naem noemde, maer dat hij hem gevraecht heeft, waer hij van daen was, en dat hij seijde, dat hij van Piershil van daen was.
2.Niet te weten, dat hij tegens Muijs geseijt heeft, dat Tichelaer gesproken heeft van Vranckrijk ofte Engelant, maer alleen van alliantie met een uijtheemsch potentaet, sonder ijmant te nomineren.
3.Dat hij geen speciale mentie heeft gemaeckt vande dochter van den hertoch van Yorck.
6.Seijt alsnoch dat hij den secretaris Muijs last heeft gegeven, om den schoute de discoursen van Tichelaer bekent te maecken en daerenboven den burgemeester mede.
7.Dat hij om den schoute niet en sond, omdat die sieck te bedde lach, ende dat hij gesonden heeft aenden secretaris, omdat hij meijnde dat hij door die aenden schoute en burgemeester bekent conde maecken, welcken schoute dan wederom aenden substituijt conde last geven, soo als hij dat te rade vond.
8.Niet te weeten, offe sijn vrouw, off hij die spreeckt, eerst heeft voorgeslaegen, om den secretaris t'ontbieden, maer dat sij 't selve te saemen hebben goedgevonden.
9.Te geloven, dat het eeuwich Edict is opgerecht tot maintien van 's lants, en der ingesetenen vrijheit.
10.Dat hij difficyl is geweest, om d' acte van 't stadhouderschap t' onderteijckenen, omdat hij met eede aen 't eeuwich Edict was verplicht, en dat hij niet en weet, offe het oock is geweest, om dat Edict in sijn wesen te laten blijven, maer dat het wel can weesen, dat hij daeroock reflexie op heeft genomen, en dat hij het niet wel can seggen, vermits de grote tumulte ende confusie, die voor sijn huijs was.
11.Dat hij het eeuwich Edict voor geene indifferente saecke heeft aengesien, dewijle hij met eede tot observantie van 't selve was verplicht, en dat het voor een vaste wet bij Haer Ed. Gro. Mo. was gearresteert.
12.Of door de doot van syn Hoocht de saeck niet genoech-
saem gecomen soude sijn in sijn vorige stant, en de vryheit van 't land herstelt, gelijck se te voren door het eeuwich Edict was?
Seijt geene gedachten gehadt te hebben op de doot van sijn Hoocheit, en veel min, wat daer naer soude comen te gebeuren, maer nae hij iegenwoordich vande constitutie vanden staet is geinformeert, te oordeelen, dat het lant soude geraeckt sijn inde uijterste confusie.
13.Dat hij meijnt, dat het lant ende d' jngesetenen van dien noch syn in haer volcomen vrijheit.
14.Naerder gevraecht wat het eeuwich Edict heeft geopereert? Seijt 't niet te weten, dat het eeuwich Edict eenige operatie gedaen heeft.
15.Seijt geen reflexie daerop gehadt te hebben, of geene de minste gedachten daeromtrent, als hij weygerde d'acte van 't stadhouderschap t' onderteijckenen.

Art. en resp. Willem Tichelaer 11 Aug. 1672; praeses Nijrop, Goes, Baen, Gool, Lier.

Als hiervoren enz. behalve het niet doorhaalde1).

 

Art. 31. Dat hij in het uijtgaen de ruardinne gesien heeft met twee vrouwluijden, en dat hij de deure aen de Ruaerts caemer nae syn beste onthout, nae hem heeft opgetrocken, alsoo se niet vast toe was, en dat de voordeur open stont.

32. Dat den Kuaert sprekende van kennisse te maecken met den dienaer van sijnr. Hoocheijt, hij 't selve niet verstaen heeft van familiaire kennisse, maer alleen soo veel, dat daer acces soude mogen hebben, en alsdat niet en sou willen vallen, dat hij het aen sijne directie heeft gelaeten, om den prince met een roer te doorschieten ende andersint soo hij het best goet soude vinden.

Verclaeringe van Adriaen Crillaerts, stathouder vande schoute van Dordrecht, ter instantie vande ruardinne op den 1sten Aug. 1672 gegeven.

Dat omtrent over de 14 daegen geleden, hij aengesproken is, door Mr. Nicolaes van der Dussen, schepen aldaer, en den secretaris Arent Muijs van Holij, vraegende hem, of hij wel wiste, dat Ticheler inde stadt was, en als hij attestant antwoorde jae, en dat hij hem gesien hadde, hebben die heeren hem versocht en geordonneert op denselven persoon acht te nemen, vermits hij eenige vilaine woorden hadde gesproken, en soo wanneer hij hem noch mochte comen te sien, ende vinden, 't selve aen haer E. bekent te maecken; gelijck hij attestant dan nae hem, Tichelaer, heeft vernomen, maer niet verder heeft connen sien of vinden.

7. Verclaeringe van secretaris Muijs. 28 Julij 1672; praeses Nijrop, Goes, Baen, Gool.

Gevraecht, of nu wat meer als twee weecken geleden, den Ruaert hem heeft gesproken gehadt, dat bij hem was geweest eenen Willem Tichelaer voor sijn bedde, en wat hij seyde, dat hem vanden selve was voorgecomen.

Verclaert bij eede hem afgenomen, dat nu omtrent drij weecken geleeden, ontboden ben geweest bij den Ruaert, ende aldaer gecomen wesende, denselven heer gevonden hebbe te bedde leggende, vraegende nae sijne dispositie, ende wat van desselfs dienst was; dat sijn E. mij daerop antwoorde, tamelijck, of diergelijcke woorden in substancie, daer bij voegende, naer mijn beste onthout, dat veel moeijte met de matroosen, die met hem op zee waren geweest, over haere betaelinge gehadt hadde; ende specialijck d'heer Nicolaes Stoop, die d'selve aengenomen hadt, en meer begeerden of begeert hadden, als haer toequam; dat sijn E. een verclaeringe onder het zegel van de stadt soude moeten hebben, hoe, ende tot wat somme deselve betaelt waren.

En dat den gemelde heer de Witt, van dat discours scheij-

dende, mij oock seijde dese of diergelijcke woorden in substantie; daer is daerbij mij geweest een vremde vent ofte quidam, daer ick niet veel sin in hadt; hij wilde mij alleen spreken, ende seyde iegens mij, dat het seer qualijk met het vaderlant stout, en noch al quaeder worden sou; dat misschien sijn Hoocht. trouwen sou aen Vranckrijck of Engelandt, noemende daerbij de dochter vanden heere hertoch van Yorck, naer mijn best onthout; dat men sulx met alle middelen behoorde te beletten, ende hij. daertoe wel raet wiste; ick hebb' hem in dit seggen al trachten t' interrumperen, ende geseijt, staet het met het lant qualijck, Godt Almachtich can 't voorsten, ende dit sijn all' fielterij en ende schelmstucken; gaet heen, ick wil van u niets hoor en. Dat daerop de voorsz. persoon iegens hem seijde, mijn heer ick come niet om te verspien, ofte u quaet te doen, ende al wederom op 'tvoorsz. seggen trachte te vallen, doch dat den gem. heere de Witt hem repliceerde als voren, dit sijn fielterij en ende schelmstucken, gaet heen ick wil van u niet hooren; ende dat hij alsoo henen gegaen was.

Verclaerde verders, dat bij mij ondergesch. daerop gevraecht is, off sijn E. hem niet en kende, en mij geantwoort heeft, neen; maer dat sijn volck, ofte huijsvrouw vermeijnde, dat het een barbier van Piershil of het Zuytlant was, daer in Geervliet wat mede te doen was geweest.

Daerop bij mij geseijt wierd, off hij niet langh, en melancholyck van weesen was, ende geantwoordt werdende iae, bij mij geseyt wierd, soo kenne ick hem wel, sijn naem is Tichelaer. T'is een lelijck en quaetaerdich mensch; hij heeft soo 't deselve is, een iaer of dry geleden, alhier voor de earners judigieel iegens een dochter off boerin uyt het quartier van Goutswaert of Corendijck proges gehadt over pretense trouwbeloften, die hij naer mijn onthout heeft laeten steccken, ende wierd alsdoen seer over hem bij d' voorsz. dochter geclaecht, ende soo verre dat den stadthouder over sijne disordres hem met een stock aen 't lijf geweest, ende

oock uijt den naem van 't, gerechte bij mij dienaengaende is gereprimendeert gewerden.

Alle 't welcke soo met den anderen gesproken hebbende, heeft den gemelde heere de With mij versocht, dat ick van die aenspraecke kennisse geven sonde aen den heere burgemeester, dat bij mij oock gedaen is.

Gelijck ick oock weynich tijts daernae gesproken hebb' met den stadthouder van den heer officier, hem seggende of hij wel wist, dat Tichelaer in stadt was; ende alsoo bij hem geseijt wiert neen, dat bij mij daerop geseijt wierd, ick weet iae, ende gaet hem naer, ende doet op hem letten, want die vent hout vremde tael, daer onder de gemeijnte geen goet ontstaen soude; soo gij hem vint, en van qualijck spreken hoor en cunt, houdt hem hier, want die geck sou altemet qua et doen.

Verclaert verders, dat op die aenspraecke met den stathouder bij ons gecomen is d' Ed. mr. Nicolaes van der Dussen. Ende wederom 'tgeene voorsz. staet int reguarde van den stadthouder gerepeteert hebbende, met bijvoeginge, naer mijne beste kennisse, want hij Tichelaer is bij d'heer Ruaert geweest ende heeft daer een vremde praet trachten te houden; waerop wij alsoo van den stathouder afgegaen sijn; ende is bij hem aengenomen naer den voorsz. Tichelaer te soecken, ende ons sijn wedervaeren bekent te maecken, als wanneer d' heer van der Lussen voorn. mij seijde, van dese aenspraecke omtrent den gemelde heere de With oock kennisse gegeven te hebben aenden meer gen. heere borgemeester.

Verclaere noch, dat ick deselve aenspraecke vanden heere Ruwaert vertelt hebbe op denselven dach off een dach daeraen, aen mijne nichte juffr. Maria de With.

Dit is alle hetgeene ick over dese saecke, ende den persoon vanden voorsz. Tichelaer in substantie soude connen verclaeren, uytgesondert, dat ick de dingtaelen inde voorsz. saecke naersiende, bevonden hebb' dat die sijn gehouden inden jaere 1669 den 16 Julij, iegens Janneken Eewouts, en dat veele menschen tot sij ne disreputatie hebb' hoor en spreken.

Verclaeringhe van Maeijcken Corstiaensz., Geertruijt Hermansz. en Cornelia Nes, voor die van Dordrecht, 16 Aug. 1672, ten versoecke vande ruardinne, onder eede.

D' eerste:

dat op den 8e Julij de clocke omtrent elf uyren, synde vrijdach, de ruardinne bij haer inde keucken quam, ende iegens haer seijde, dat seker manspersoon haer man was comen spreken, en dat deselve een wonderlyck of vreemt discours wilde voeren, doch dat den Ruwaert, haer man, sulx niet willende hooren, denselven manspersoon vertrocken was, en soo als de ruardinne denselven manspersoon beschreef, dat sij deposante alsdoen indachtich wierd, dat sij des morgens, omtrent acht uijren ten selven dage hadde ingelaeten soodanigen persoon, als bij de Ruardinne was beschreven; en dat deselve vraechde, off den Heer Ruwaert bij de hant of t'huijs was, waer op hij, door haer geantwoort sijnde, iae, soo hadde deselve verder gevraecht off daer niemant bij en was, waerop sij deposante seijde, dat daer een manspersoon bij was, en is deselve alsdoen wechgegaen, seggende over een uyr weder te sullen comen, sonder hem naermaels te hebben gesien.

Ende verclaert sij getuyge, dat sij aen Hendrick, dienaer vanden Ruwaert, vraechde, wie bij sijn heer was, ende dat selven daerop antwoorde; het is een bode uijt den Haach, en dat sij den voorsz. dienaer met den boode heeft hooren spreecken van 't vercopen van fransche wynen, die verboden waren geweest.

Verclaerde de tweede comparante, dat seker manspersoon (die sij verstaen heeft Tichlaer genaemt te sijn) maer een quartier, off niet langer bij den Ruwaert is geweest op den 8 Julij voormiddachs omtrent elf uyren.

De tweede, ende derde, dat sij beijde hebben gesien, dat Hendrick Smits, dienaer van den Ruwaert, den voorsz, manspersoon heeft uijtgelaten, ende dat alsdoen deselve aende ruardinne verhaelde 't geene sij seyde aende deur vanden

caemer, alwaer den Ruaert te bedde lach, d' voorsz. manspersoon hadde gesproken, sonder dat den dienaer den Ruwaert, of syn huysvrouw zedert 'tvertreck vanden voorsz. persoon konde hebben gesproken.

Verclaeringe van Anna Reyms, Geertruyt Hermansz 17 July 1672, ter instantie, en voor die van Dort, als voren.

Hoedat sy op vrydach, den 8. deser maent des voormiddach omtrent elf uyren sy byde ruardinne syn geweest in 't voorsaeltie, en dat sy aldaer gehoort ende gesien hebben, dat sy ruwardinne aenden dienaer vanden Ruwaert vraechde in substantie dese woorden: Hendrick, wat heeft hy (denoterende daermede den persoon, die by den Ruwaert secrete audiesntie hadde versocht en gehadt, ende een corte stout te voren uyt den huyse gegaen was) tegen uw heer geseyt; waerop denselven dienaer in 't eerste difficulteerde yets t' openbaren; doch andermael by haer aengemaent synde, omte seggen, 't geene hy geluystert of gehoort hadde, met expresse by voeginge, dat sij wilde hebben, dat hij het seggen sonde, en dat hij het oock vrij seggen mochte, soo antwoorde den voorn. Henrick daerop, dat den voorsz. persoon eenige woorden hadde gesproken, die hij niet wel hadde connen verstaen, doch dat hij gehoort hadde, dat hij seyde tegen den Ruaert, dat hij yets hadde t'gene hij den Ruwaert wel wilde openbaren, mits het selve secreterende; en dat den Ruwaert hem daerop tot antwoort hadde gegeven, dat indien het yet goets was, 't gene hij seggen wilde, hij 't selve wel mochte openbaeren, ende dat hij Ruwaert hem geerne daerinne wilde behulpelijck syn, doch indien het vuylicheit, of een quaede saecke was, dat hij die vryelijck mochte swygen, of dat hy Ruwaert andersints selfs sijn aenbrengen sonde bekent maecken en openbaeren; waerop den voorn. persoon repliceerde met dese of diergelijcke woorden, soo sal ick dan swijgen, ick wensch mijn heer goeden dach.

Cornelia Mes.

Verclaert het selve, en amplierende haere depositie verclaerde, dat de ruwardinne, naer dat den persoon met den Ruwaert in gespreek was geweest, aen haer deposante vraechde, of sij niet wiste, wat voor een persoon het was, waerop sij getuyge tot antwoort gaf: het is de persoon, die eens op Geervliet voor de vierschaer was, en aldaer de moeyte hadde met de meyt, die men seyde dat hij vercracht hadde; 't welck sij getuyge fundeerde, omdat sij hem uyt des Ruaerts huys siende uytgaen, erkent hadde voorden selven persoon, die sij te Geervliet inde vierschaer hadde gesien.

Eyntlijck verclaerde sij alle te saemen, dat de ruwardinne aenstonts nae 't vertreck vanden voorn. persoon tegen hen getuygen, of ymant vanden selve seyde, dese of diergelijcke woorden in substantie: Ick vinde goet mijn heer Muys te laeten halen, om het gepasseerde aen hem bekent te maecken, want men weet somtijts niet, wat soo een persoon wel soude seggen, dat mijn man tegens hem hadde geseyt.

Recollement, deselve 27 Julij 1672, voor de magistraet van Dort.

Verclaeren bij solemnelen eede haere verclaeringe waerachtich te sijn.

Geertruyt Hermans, en Cornelia Mes amplieren hunne attestatie; verclaerenden den persoon van Geervliet geen quartier uyrs in 't huys vanden Ruwaert heeft geweest.

Verclaringe van Nicolaes de With, en Cornelis van Someren. 1 Aug. 1672; raeckt de saeck van Tichelaer ende Jannetien Eewouts.
15 Interr. en resp. van Arent Muys van Holy, en capitein Hoogewerf; 17 Aug. 1672. Praeses: Goes, Lier, Baen en Gooll.

Seggen beyde, dat den Ruwaert beyde de woorden van Roffiaen, ende onverlaet ende wel meer scherpe woorden,

gebruyckt heeft, doen hij weygerde d'acte te teyckenen. Muys seyt dat den Ruaert hem niet versocht heeft, aen ymant anders als aenden burgemeester bekent te maecken de propoosten, die Tichelaer tegens hem hadde gevoert, en dat hij hem niet expresselijck gelast heeft om 't selve aenstonts aenden borgemeester te gaen bekent maecken; maer dat hij bij den borgemeester comende, hun van die aenspraecke kennisse soude willen geven. En voor soo veel hij den stathouder daer van gesproken heeft, dat hij het selve uyt sijn eygen motyf gedaen heeft, omdat hij beducht was, dat Tichelaer hem ergens bij de gemeente, die nu soo onrustich was, mochte verpraeten, en dat daer verdere moeyelijckheit uyt mochte komen te procederen.

Confrontatie.
16. 17den Aug. 1672. Praesent; praeses, Goes, Lier, Baen en Gool.

Den Ruaert seyt, die woorden niet gebruyckt te hebben, en dat hij alleen heeft geseyt: ick hebb' liever dat gij mij den hals breeckt of doorsteeckt, alsdat de canaille mij met steenen denselve breecke.

1 Dat den capiteyn Hogenwerff geweygert hebbende den Ruaert te doorsteken, sooals hij hadde begeert, hij heeft gereplicecrt: roept dan eenige roffiaenen, off onverlaten vanden straet, en laet het die doene.

Den secretaris Muys, en capiteyn Hoogewerf hier tegens gehoort, verclaeren: dat den Ruaert de woorden in 't 1. art. vermeit, gebruyckt heeft. Den Ruaert daerentegen ontkent, d' voorsz. woorden in specie gebruyckt te hebben.

Den Ruaert seyt, dat hij aenden secretaris Muys versocht heeft, dat hij het niet alleen aenden burgemeester sou bekent maecken, maer oock aenden schoute.

2 Dat hij die spreeckt, aenden secretaris Muys niet anders heeft versocht, de propoosten van Tichelaer aen ymant anders bekent te maecken als aenden burgemeester, ende geensints aenden schoute.

Muys van Oly seyt ter contrarie, dat hij Ruaert versocht heeft, dat hij het alleen aenden burgemeester sonde bekent maecken, sonder hem het selve, oock specialijck belast te hebben, en dat het geene hij aenden substituyt geseyt heeft, uyt sijn eygen motif heeft gedaen.

Seyt, dat hij niet eygentlijck en weet, of t' eerst van hem is afgecomen, of van sijn vrouw, maer dat hij haer bekent gemaeckt hebbende de propoosten, die Tichelaer tegens hem hadde gehouden, sij gesaementlijck hebben goetgevonden, om naeden secretaris Muys te senden, en door hem te doen bekent maecken aenden schoute en burgemeester.

3 Dat de voorslach van om den secretaris Muys te senden, originelijck niet is afgecomen van hem die spreeckt, maer van sijn huysvrouw.

Requeste vanden rekenmtr de With ten eynde Tichelaer op de voorpoorte soude mogen werden gelogeert, opdat hij sich niet en absenteren, en men als dan segge, dat des Ruaerts vrienden hem met geit hadden omgecocht.

10. Brief vanden Ruaert aen sijn vrouw, 6den Aug. 1672, inde castelenije.

Alderliefste. Alhoewel ick niet can twijfelen, of de heeren vanden hove sijn volcomentlijck van mijn onschuld gepersuadeert, soo werde ick evenwel noch hier in detentie opgehouden, sulx met patiëntie sal moeten afwachten, tot dat d'opgem. heeren mijne saecke sullen gelieven te ter miner en; versoeckende, dat UEd. gerust gelieve te sijn, en nae vast vertrouwen een goede uytslach verwachten. Gelieft met den macckelaer Helmont te overleggen, off niet dienstich sal sijn de wintergerst te verkoopen; indien de prijs redelijck is, soo

oordele ick 't selve voor ons beter geraeden, als deselve te doen ......1) maer sal 't selve geerne laeten aen UEd. dispositie op 't advys van den maeckclaer voorsz. Ick sal verlangen te verstaen tijdinge van UEd., en onser kinderen dispositie, en hoedanich het staet met onse bouwerije tot Geervliet, ende inden Corendijck, zeder UEd. missive van den 27 Julij laetstleden hebbe geen tijdinge van UEd. ontfangen. Ick blijve, Tederliefte.

UEd. ootmoedige dienaer en gantsch geaff. man In castelenye.

C. de Witt.

Requeste vanden vrouw en vrienden aen 't Hof.

Suppediteren den Hove eenige consideratien, en circumstantien om te willen ponder eren tot begrijp en overtuyginge vande innocentie vanden gedetineerden; indien verstande nochtans, dat nademael de supplianten door onkunde in 't verhael van eenige feiten ofte positiven souden connen missen, etselve haer aengaende alle het geposeerde inde voorsz. schrifture vervat refereren tot 't geene de gedetineerde dienaengaende beeter mochte bekent wesen, haer bij desen wel expresselijck corrigerende voor soo veel bij onkunde, als voren inde voorsz. consideratien ofte oock in het vertooch van feiten en rechten over de voorsz. saecke, den Hove mede overgelevert, yets mochte wesen geinflueert, 't geene met de waerheit en onderrichtinge, door den gedetineerden selfs aenden Hove gedaen, niet in allen deelen mochte over een eomen, enz.

Jacob de Witt.

Naeder versoeck vanden selve.

1. Om den dienaer 't ondervraegen, doe hij, soo wanneer hij in praesentie van 3 vrouwen verhaelt heeft de woorden, tusschen Tichelaer en den Ruwaert, noch sijn heer noch ymant anders hadde gesproken, reden dat hij d' voorsz. woorden hadde gehoert, en daerop Tichelaer uytgeleyt.

2. Dat die conversatie geen quartier uyr laugh heeft geduyrt, en dat al het voorstel is gedaen door Tichelaer, en door den Ruwaert alleenlijck geantwoort is sonder van sijne sijde yet voor te stellen.

5. Hendrick Smits, dienaer van Ruaert, onder eede gehoort, 26 Julij 1672; Nijrop en Gool.

Dat omtrent 3 weecken geleden, als hij uyt geweest was, nae sijn best onthout, omtrent elf uyren 'thuys gecomen sijnde, heeft gehoort uyt de ruardinne, dat bij den Ruaert was seker persoon, sijnde cloeck ende jongh, en dat de ruaerdinne tegens hem deposant seijde: gaet aende deur staen, en hoort wat tael die persoon jegens u heer voert, sijnde de voorsz. persoon volgens het seggen vande Ruardinne weynich tijts aldaer geweest.

Dat hij deposant, hem hebbende begeven voor de deur van sijn heers caemer heeft gehoort, dat die persoon, welcke bij sijn heer was, seyde dat hij yetwes hadde om aen sijn heer 't openbaeren, waerop sijn heer heeft geantwoort; soo gij yets hebt 't openbaeren 't geen tot welvaeren van 't Vaederlant soude connen strecken, ick sal u helpen, soo veel het mogelijck is, doch soo het niet goed en is, soo en wil ick 't selve niet weeten.

Dat de voorsz. persoon daerop antwoorde: mijn heer, ick weet niet wat gij daer mede wilt seggen, met goet of quaet, en dat d' voorsz. persoon daerop hebbende gesecht, vermits mijn heer het niet en wil weeten, soo en sal ick het niet seggen, waernae d' voorsz. persoon opgestaen sijnde, naedat hij, nae sijns deposants gissinge omtrent een quartier uyrs aldaer was geweest, is henen gegaen.

Dat hij hem heeft uytgelaten, sonder hem nae date te hebben gesien, als op gistren en huyden inde castel.

14. arr. en resp. Hendrick Smits, 10 Aug. 1672; praeses Nyrop, Goes, Lier, Baen en Gool.

Art. 6. Niet gehoort te hebben, dat die persoon van

eenige swaricheit sprack, maer dat hij seyde, dat hij yets bij hem hadde 't geen hij aen sijn heer wilde openbaeren, indien sijn heer hem daerin wilde behulpsaem wesen; en dat sijn heer daerop antwoorde: indien het yet goets was, ten dienst van 't Vaderlant, dat hij hem daerin sou helpen, soo langh als het mogelijck was; ende indien het niet goets was, dat hij het dan niet begeerde te weten, en dat hij het ter contrarie bekent soude maecken; en dat hij daerop seyde: ick weet niet wat mijn heer daermede seggen wil bij goet off quaet, en dat sijn heer hem daerop weder seyde: gij bent soodaenigen persoon, dat gij wel weet wat goet of quaet is, en is het goet, soo secht het, dan sal ick u helpen, en is het quaet, soo begeer ick het niet te weeten, en swijght het, want ick soude het bekent maecken. Waerop die persoon is opgestaen, en geseyt heeft: als het mijn heer dan niet en wil weeten, soo gae ick heen, en wensch u goeden dach; en dat hij getuyge hem daerop uytgelaeten heeft.

7.Niet gehoort te hebben van eenige remedien tegen eenige swaericheden.
8.Wat meer als een half quartier uyrs te hebben staen luysteren.
10.dat den soon van den Ruaert mede inde caemer sijnde gecomen, hij een weinich terugge is gegaen, en dat de soon alsdoen in sijn plaetse is gaen staen, maer dat hij aenstonts weder henengingh, wanneer hij getuyge hem weder aenden deur vervoechde, en dat de soon is gecomen wanneer hij die persoon maer een woort vijff a ses hadde hooren spreken.
11.dat de deur bij die persoon niet en is opgedaen, maer dat, als hij die spreeckt daerquam, wel een hant breedt op stout, en dat hij se noch verder open gedaen heeft, sonder dat het die persoon gewaer wierdt, alsoo hij met sijn rugge daer nae toe sat.
13.Seyt dat hij de stemme vanden Ruaert best heeft cunnen verstaen, alsoo die heel resoluyt sprack en den anderen sacht sprack, en met sijn hooft nae hem toe helde.
14.dat die persoon omtrent een roede langh sat vander deur, daer hij aen luysterde.
18.Soo als die persoon d'eene deur uytgingh, dat der Ruardinne d'andre deur, bij haer man, inquam.
20.dat de ruardinne geduyrende den tijdt, dat hij aenden deur gestaen heeft, niet bij hem is geweest; en d'andre deur, daer sij in quam, sooverre van daen ende oock toe was, dat hij niet en sou cunnen hooren, als hij daeral gestaen hadde.
21.dat de ruardinne, oock naedat sij van haer man was gecomen, iegens hem niet geseyt heeft, wat hij van hem gehoort, of verstaen hadde, maer dat hij iegens sijn vrouw, end' voorsz. vrouws personen verhaelt heeft, wat hij gehoort hadde.

Confrontatie, Ruaert en Tichelaer. 27 Julij 1672.

1.Tichelaer seyt hem die spreeckt aen, dat hij op voorleden vrijdach 14 daegen, sijnde geweest den 8 julij 1672, binnengelaeten en voor het bedde., daer hij die spreeckt op lach, geseten sijnde, hem heeft goeden dach gewenscht, en siende dat sijn arm bewonden was, hem nae sijn gesontheit heeft gevraecht; en voorts daerop versocht, dat alsoo hem wel bekent was, dat hij Tichelaer op de laetste vierschaer was gecondemneert ter saecke van iniurien tegens den schoute van Piershil, en dat daer over sijn naem te boeck stont, deselve sijn naem uyt het voorsz. boeck soude mogen werden geroijeert, dewijle hij die spreeckt daarbij geen voordeel conde hebben.
Tichelaer affirmat; den Ruaert negat; uytgenomen, dat hij van eenige circumstantien niet en kan seggen.
2.Dat hij die spreeckt, daerop iegens hem Tichelaer heeft geseyt: ick wil u wel dese en veel meer dienst doen, die bij dese niet te passe sal comen, maer gij moest mij eerst een dienst doen en getrouw wesen.
Tichelaer affirmat; den Ruaert negat.
3.Dat hij Tichelaer daerop vraegende, wat dienst het soude wesen, hij die spreeckt daerop geseyt heeft: Sy hebben mij onlanx met gewelt doen teeckenenhet werck vanden prins. Het moet nu buygen of bersten, daer sijn noch veel meer als dertich heeren, die met mij eens sijn. Daerop vraegende aen hem Tichelaer, of hij raet wiste, om den prins om hals te brengen, en dat hij Tichelaer daerop antwoorde, dat hij het wel conde doen.
Tichelaer affirmat; den Ruaert negat.
4.Dat hij die spreeckt seyde, dat hij beducht was, dat de groote authoriteyt aenden heere prince van Orangien iegenwoordich overgegeven, d'ingesetenen meer soude drucken.
Tichelaer affirmat; den Ruaert negat, endedatTichelaerdie woorden selver heeft gebruyckt.
5.Dat hij oordeelde, dat Hoochgemelde prince met eenich machtich potentaet soude trachten alliantie te maecken, en dat daerdoor de ingesetenen deser landen, in een eeuwige of langhduyrige slavernije souden geraecken.
Tichelaer affirmat; den Ruaert negat.
6.Dat hij die spreeckt niet en twijffelde, soo wanneer sijn Hoocheit van kant waer, of het lant was als dan bewaert.
Tichelaer affirmat; den Ruaerd negat, en seyt dat het infame leugens sijn.
7.Dat hij die spreeckt, hem Tichelaer, oock heeft gevraecht, off hij het wel met vergiff conde doen, daer bij voegende, dat het best soude wesen, ende geschieden met de meeste stilte, dat hij Tichelaer tot dien eynde wat familiariteyt moeste soeken te maecken met den dienaer van sijn Hoocheit, die hem aenden taefel diende.
Tichelaer affirmat; den Ruaert negat.
8.Dat hij wijders iegens hem Tichelaer heeft geseyt, soo wanneer als de prins een glas eyscht, moet gij sien u vergiff daerin te crijgen en wel letten, dat gij het niet in een verkeert glas doet.
Tichelaer affirmat; den Ruaert negat.
9.Dat hij die spreeckt oock daerbij heeft gevoecht, als dat niet sou willen lucken, dat hij Tichelaer dan met een gelaeden roer soude gaen leggen in een weyde, comende aenden wech, daerover sijn Hoocht. soude moeten voorbij passeren, en hem soo van 't paert afschieten, ende dat hij op sulcke plaetse moeste leggen, daer hem de ruyters niet lichtelijck soude cunnen achterhaelen.
Tichelaer affirmat; den Buaert negat.
10.Dat hij Tichelaer oock conde gaen in 't quartier van sijn Hoocheit, onder het volck aldaer sijnde, om hem aldaer doot te steecken ofte te doorschieten, soo hij best soude connen, seggende hij die spreeckt verders: als gij hetselve gedaen suit hebben, kunt gij uw geweer wech werpen, en u onder 't volck verbergen.
Hic affirmat; Ille negat.
11.dat hij aen hem Tichelaer heeft belooft, als hij 't selve soude gedaen hebben, alsdan te geven de somme van dertich duysent gis, het bailliuschap van Beijerlant, ende noch meer, en dat hij daerenboven sijne vrienden sou avanceren.
Hic affirmat; Ille negat.
12.dat hij Tichelaer daerop aengenomen heeft, hetselve te doen.
Tichelaer affirmat; wel met woorden, maar niet met gemoet. Ille negat; ende seyt dat hij het aen Tichelaer niet heeft voorgehouden en sulx, dat hij het oock niet heeft connen aennemen.
13.Ook daerop versocht een briefte van sijn hant.
Hic affirmat; Ille negat.
14.dat hij Tichelaer, sulx heeft geweygert, en ter contrarie belooft onder solemnelen eede, met opstekinghe van sijne vingeren, het voren beloofde te sullen presteren, soo haest het feyt gedaen.
Hic affirmat; Ille negat.
15.dat hij Tichelaer oock daerop onder eede heeft gesworen, dat hij 't voorsz. feit soude voltrekken soo 't hem mogelijck waer.
Hic affirmat; Ille negat.
16.Dat hij die spreeckt hem daerop vertrouwende aen hem Tichelaer ses ducatons tot reysgelt heeft gegeven, seggende: hadde ick meer bij mij, ick soude u meer geven.
Hic affirmat; Ille negat, en dat hij niet eenen stuyver aen geit in sijn bedde heeft gehadt, ende sulx geen ses ducatons heeft connen geven.
17.Dat hij die spreeckt, oock tegens hem Tichelaer heeft geseyt: gij moet het secreet houden, soo gij het openbaert, soo sal ick u laeten doorschieten.
Hic affirmat; Ille negat.
18.dat hij oock hem Tichelaer tot twee a dry maelen heeft vermaent, dat hij wat haest met het werek mochte voortgaen, alsooder verscheijde andre heeren waren, die mede lichtelijck ymant souden uytmaccken om hetselve te doen, en dat hij dan van sijne voorsz. beloovde proemie, ende beloonenge soude wesen gefrustreert.
Hic affirmat; Ille negat.
19.Dat soo wanneer hij die spreeckt met hem Tichelaer over de voorsz. saecke was sprekende, ende hoorende ymant gaen omtrent sijn caemer, iegens hem Tichelaer seyde: swijcht stille, daer comt mijn vrouw. Ick wil niet hebben, dat sijder yet van weet.
Hic affirmat; Ille negat.
20.Dat hij, die spreeckt, hem Tichelaer heeft versocht bij de deur te gaen, om te sien of sij daer oock stont, en dat hij Tichelaer haer aldaer niet vindende wederom is gaen sitten, ende sijluyden alsdoen in haere voorgaende discourssen sijn voortgegaen.

6. Art. Tichelaer 26 Junij 1672; praeses Nijrop, Goes, Lier, Baen en Gool.

1.Seyt versocht te hebben den Ruaert alleen te spreken.
2.Seyt niet gesecht te hebben, incomende inde caemer hem (van ha)rten leedt te sijn de confusie van ons lief Vaderlant, maer dat hij hem eerst incomende goeden dach heef (t toege-
wen)scht, en siende, dat sijn am bewonden was, hem nae sijne gesontheit heeft gevraecht, en voorts versocht, dat sijn naem uyt het criminele boeck mochte werden geroijeert.
4.Dat niet hij, maer den Ruaert propoosten heeft gebruijckt, raeckende d'auctoriteit vande prince van Orangien.
5.En niet hij, maer den Ruaert tot meermalen vande alliantie vanden prins met eenich machtich potentaet heeft gesproken.
8.Dat den Ruaert geseyt heeft, niet te twijfelen, soo wanneer den prins van kant waer, of 't lant was alsdan bewaert.
19.Seyt wel gesien te hebben, dat den Ruaert, sijn hant nae hem haelende, hem de ses ducatons gaf, daer bij voegende, hadde ick meer bij mij, ick soude u meer geven; ende niet gesien te hebben, waer hij het geit van daen gehaelt heeft, en dat hij wel een groot half uyr bij hem is geweest.

Art. Tichelaer 13 Aug. 1672; praesent als boven.

2.Dat hij meynt, dat hij drie nachten in 't leger is geweest, en dat hijder eenen nacht is geweest, eer hij 't den hofmeester heeft bekent gemaeckt, omdat hij sijn Hoocht, wachte, die hij 't selver geerne hadde bekent gemaeckt.
5.Geseyt te hebben, dat hij wel vergiff hadde, dat men in een glas kon werpen, 't geen daedlijk soude smelten, en men niet sien en soude, en dat hij het maer seyde, om den Ruaert in te voegen.

8. Interrogat: Arij Muijs van Holij. 2 Aug. 1672; praeses Nijrop; Lier en Baen.

1.Dat sijn Hoocheit op den 29 Junij, tot Dordrecht wesende, hij getuyge, met d'acte ten huyse ende voor 't bedde vanden Ruaert inde praesentie van Gijsbert Jansz. Hoochwerf is ge eest.
2.Dat als d'voorsz. acte bij den Ruaert gelesen was, bij hem gevraecht wiert, wie d'zelve gestelt hadde; ende bij Muijs geantwoort sijnde, dat hij die hadde gestelt, bij hem is gerepliceert, ofmen die niet anders hadde cunnen stellen,
in plaets van positive, met het woord: van sal of sullen, ende dat bij Muijs daerop is geseyt, dat d'selve positive moest wesen, ende de stellinge d'andre heeren wel hadt aengestaen en gepresen was.
3.Dat den Ruaert daerop wegeryde d'voorsz. acte te tekeaen, seggende: liever te willen sterven, met bijvoeginge iepens Hoochwerf: breeckt mij den hals met uw geweer of rapier; ende daerop hij Hoochwerf geantwoort wesende: dat dj daerom aldaer niet gecomen was, bij den Ruwaert gerepliceert wiert: roept dan eenige Roffianen vande straet en laet het die doen, want ick sal en can niet tekenen, mitsgaeders meer andre diergelijcke woorden ende protestatien, met bijvoeginge: gijlieden meucht het den prins van Orangien en ij der een wel seggen.
4.Dat ondertusschen het volck indringende, Hoochwerff op den ract van Muijs naer voren is gegaen om sulx te beletten.
5.Dat Muijs den Ruaert soo verre heeft gebracht, dat hij d'acte getekent heeft.
6.Dat hij Muijs, Hoochwerf en de ruardinne verscheijde maelen versocht en aengeraeden hebben, tot het tekenen vande voorsz. acte, en sijn huijsvrouw in soodanige maniere, dat hij haer diverse maelen geseyt wiert: liefste, soo gij niet begeert te teeckenen, so gae ick met mijne kinderen achteruyt, ende segh u adieu; daerinne bij hem Muijs, Hoogewerf en haer gecontinucert is, totdat den Ruwaert d'voorsz. acte oock heeft geteeckent.

Dat oock d'voorsz. acte noch onder hem is en geexhibeert can werden.

Dat oock den Ruwaert achter de teeckeninge van sijn naem gestelt hadde, twee letters V en C, en bij Muijs in 't overnemen vande acte 't selve gesien werdende, is geseijt: wat doen hier deze letters bij? dit moet er af sijn, en bidd' u, mijn heer! schrapt de letters deur; dat alsdoen bij den Ruwaert geantwoort wierde: Ick wilt niet doen, ick vermach niet te

teyckenen, en alsulcke protestatien meer; dat daerop de ruardinne de penh' met d'acte heeft genomen, en d'voorsz. twee letters doorgeslaegen en onsienbaer gemaeckt heeft; dat hij oock copie van voorsz. acte aenden Ruaert, op sijn versoeck, heeft gegeven.

9. Interr. Gijsbert Hoochwerf; 2 Aug. 1672; praesenten ut supra.

Verclaert als voren: dat hij Hoochwerf, den incktkoker heeft gebracht en dat Muijs de penn' daer instekende, die anden Ruwaert in handen wilde geven om te teyckenen (het woordje hier vermeld is op de plooi van het papier en door den tijd uitgewischt) niet te weten, alsoo hij buyten was gegaen.

Dat de ruardinne haer man seer instant (hier is een gaatje in het papier; het ontbrekende woord zou moeten zijn: elijck versocht), dat hij d' acte mede wilde teyckenen, en dat sij siende, dat sij hem daertoe niet en conde brengen, aenelcke hant een kint nam, hem adieu seggende, ende dat sij dan van achteren met haere kinderen sou uytgaen, maer dat den secretaris Muijs haer bij de hant vattende weer ophiel, en soo ten laesten tot teijckenen is bewogen.

17. Lunae 15 Aug.

Nijrop, soude meynen datter indicien genoechsijn, om den Ruaert te brengen ter scherper examen.

Goes, ut supra.

Lier, soude noch eerst ontbieden Arent Muijs en Hoorgewerf, capitein vande burgerije aenden ... poort, en door deselve den Ruaert aensegge sijne onweerheden1) de pointen, daerinne hij met de getuygen discrepeert ende perseverer... en tot scherper examen comen.

Baen, dat Tichelaer niet en can geconsidereert werden, als een getuyge, maer als een delateur, en dat hem daerom geen gelooft can gegeven werden. Inimicitia infamis condemnatur iniuriarum; om een groot delict aengesproken; judex idem, et testis nulla verisimilitudo, dat hij niet kan verstaen, datter eenige reden dienen, dat men hem Ruaert ter scherper examen sou brengen; In allen gevalle, dat men dan Tichelaer eerst soude moeten tortureren, eer men den Ruaert daertoe sou connen brengen.

Gool, dat den Ruaert behoort te werden gebracht tot scherper examen.

Praeses soude niet connen verstaen tot scherper examen, vanden Ruaert. In allen gevalle soude meynen, dat men sich op dese saecke tot op mergen naeder behoorde te bedeneken.

Twelck bij nader omvraege anders is verstaen.

Ergo de torture met eene stem overgehaelt.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


datums