Berigten van het Historisch Gezelschap te Utrecht. Deel 1

[p. 153]

Dirk Rijswijk.
Door C. Kram.

Dezen hoogst bekwamen kunstenaar als eenen Hollander te kunnen noemen, is voor de roem van ons vaderland van hoog belang, dewijl hij eene kunst heeft uitgeoefend, die onder de Europesche zeldzaamheden behoort, namelijk mosaïsch werk.

Wij willen over Rijswijk eerst een' tijdgenoot laten spreken, aan wien wij de kennis van dezen kunstenaar te danken hebben. M. Fokkens, in zijne Beschrijving van Amsterdam⁽¹⁾, zegt - nadat hij, als leidsman door Amsterdam, den lezer brengt tot aan de Beerestraat: - ‘Wat verder in de Beerestraat, hierin woont de beroemde kunstrijke meester Dirk Rijswijk, die meer als gemeen kan in parlemoer werken. Wij hebben tot zijnent gezien een wonderlijke kostelijke tafel, gemaakt uit een stuk van zuiver zwarte toetsteen, rond achtkantig, zijnde over dwars (in diameter) vijf voet⁽²⁾ lang. Deze tafel is met een ronde krans van bloemen en lofwerk, rozen en tulpen, ingelegd van parlemoer, en dit zonder eenigzints 't parlemoer met verven behulpzaam te zijn; de bloemen en levendige beesjes zijn zoo uitnemend schoon in de natuurlijke kleur, dat ze de beste penceelen der schilders beschamen; het is mij

(1) Beschryvinge der wijdt vermaarde koopstad Amstelredam, enz. aanwyzende hare bezienswaardige en wonderlyke zeldzaamheden, ten dienst van de inwoonders en alle liefhebbers, die genegen zijn die stad met kennis te bezigtigen, enz., door M. Fokkens. Amsterdam, anno 1662. 12^o. pag. 70.

(2) Circa een el, vier palm, vijftien streep.

[p. 154]

onmogelijk de sierlijkheid en zijn uitnemendheid ten volle te beschrijven, het gezicht verdwaalt in het beoogen van dit heerlijk stuk werk, waarlijk een juweel voor een koning of prins; deze tafel wordt gehouden op tien duizend gulden, een werkstuk, diens gelijken in de wereld niet te vinden is.’

Bij geen' schrijver van dien tijd vinden wij eenige verdere melding, noch van den kunstenaar, noch van zijne kunstwerken, dan juist eene eeuw daarna, en wel van dezelfde schoone mosaïk-tafel, bij Henricus van Berkum, Beschrijving der stad Schoonhoven⁽¹⁾, die, daar dit kunstjuweel binnen zijne veste was berustende, zich voelde gedrongen, zulks als merkwaardig te boeken. Hij neemt de beschrijving daarvan uit Fokkens werkje over, en meldt verder: ‘dit overheerlijk stuk werk, schoon in deze stad niet gemaakt, is echter aldaar nog te zien, ten huize van den heer van der Helling, en behoort in eigendom toe aan de erfgenamen van den heer Bailliuw de Groet; vervaardigd door den beroemden kunstenaar Dirk van Rijswijk, te Amsterdam.’

Dat al het bovenaangevoerde tot verheffing van den waarlijk genialen Rijswijk waarheid is, moeten wij naar onze kennis en meening volkomen beamen, daar wij ditzelfde beschrevene kunststuk in den jare 1825 te Delft hebben gezien, en toen ook voor het eerst zagen, dat deze nabootsing van de natuur der bloemen, vlinders, enz. - op den bedoelden afstand beschouwd - door andere middelen nagebootst als door die der schilderkunst - voor het oog veel nader aan de natuur grensde dan schilderwerk van de bekwaamste hand, door de speling van het daglicht op de kleuren van het parlemoer, dat bij elke wending van den aanschouwer verandert, en daardoor een leven vertoont, hetwelk de natuur op zijde streeft. In den volsten zin van het woord lagen de bloemen, vlinders, insecten, enz. als het

(1) Beschrijving der stad Schoonhoven, enz., door H. van Berkum, Gouda 1762. 4^o. pag. 384.

[p. 155]

ware boven op de tafel, - in een woord - bedriegelijk! Het geoefende oog van dezen kunstenaar was met den hoogsten graad van kleurzin bedeeld. Zijne uitstekende bekwaamheid, om in het voor hem liggende parlemoer die kleuren en werking te ontdekken, welke hij voor deze of gene voorwerpen der natuur behoefde, maakt hem tot een hoogst zeldzaam verschijnsel. De naam van Dirk Rijswijk verdient met gulden letters voor Nederland te worden aangeteekend.