Berigten van het Historisch Gezelschap te Utrecht. Deel 1

[p. 146]

Schilder- en toonkunst.

Een crucifix van Desiderius Erasmus.
Door C. Kram.

In de geschiedenis der schilderkunst komt deze beroemde Nederlander voor, als die kunst tot verpoozing te hebben beoefend, en wel eerst in de latere berigten, daar vroegere schrijvers, zooals Carel van Mander, zulks niet vermelden. Wat meer tot verwondering moet strekken - van Manders beroemde tijdgenoot Hugo de Groot maakt er geene melding van in zijne: Vergelijking der gemeenebesten Athene, Rome en Holland, waarin deze edele kampvechter, (op het gezag van Franciscus Junius,) zoo dapper te velde trekt tegen den antieken kunstroem, om althans eene gelijke eer in de beeldende kunsten voor zijn vaderland weg te dragen, dat hij zelfs den Delftschen beeldhouwer Willem Tetrode tegen eenen Lysippus, Polycletus, Praxiteles, en ‘met één woord, tegen alle kunstenaars en beeldhouwers van alle eeuwen’ durft stellen. De beroemde Mr. Johan Meerman, die het werk van de Groot met talrijke aanteekeningen in het licht gaf, heeft deze gaping aangaande Erasmus niet aangevuld, als eene bijzonderheid destijds genoeg bekend.

In Bleijswijks Beschrijving van Delft schijnt de eerste mededeeling daaromtrent voor te komen, bij het beschrijven van het St. Agatha-klooster aldaar, en wel van het vertrek, door den prior Musius bewoond, hetwelk met een crucifix, door Erasmus geschilderd, was versierd. In eene latere beschrijving dier stad, in folio, wordt, bij de vermelding dezer schilderij, nog een tweeregelig latijnsch opschrift opgegeven, hetwelk bij Bleijswijk niet is vermeld:

‘Haec Desiderius, ne spernas, pinxit Erasmus,

Olim in Steineo quando latebat agro.’

Wenschelijk ware het, dat de onbekende schrijver van dit

[p. 147]

werk vermeld had, waar hij die regelen heeft afgeschreven, en of zulks naar de schilderij zelve was gedaan, om alzoo de geschiedenis te kunnen nasporen van een voortbrengsel der kunst, van zulk eenen ouden stempel en nog bovendien door de hand van Erasmus voortgebragt, hetwelk dan ook voor de Nederlanders eene kunstreliquie zoude zijn, indien zij het weder in hun midden mogten bezitten, of de verzekering konden bekomen, dat het op vaderlandschen bodem bewaard is gebleven. - Een straal van hoop bestaat er voor, daar de geleerde Dr. George Rathgeber in zijne geschiedenis der nederlandsche schilder-, houtsnij- en graveerkunst, deel 1, pag. 153, (hollandsche uitgave bij M.H. Binger, te Amsterdam 1844,) geene andere berigten van die schilderij geeft dan hierboven reeds zijn vermeld, zoodat zij buiten 's lands dan ook niet verder bekend is. Al het bovenstaande gaf ons aanleiding om in de schatting van het kunstminnend publiek in ons vaderland de waardij der vermelde, eenig overgeblevene schilderij van Erasmus op nieuw te verlevendigen, daar wij ontdekt hebben, dat dit stuk in de 18de eeuw nog te Amsterdam aanwezig was in de kunstverzameling van den beroemden schilder Jacob de Wit, na wiens overlijden, in 1754, hetzelve een jaar later publiek werd verkocht, zijnde No. 86 op den catalogus van zijne nagelatene schilderijen: Eene kruisiging Christi, door Erasmus te Rotterdam; zijnde een echt stukjen, hetwelk Houbraken aanhaalt in het leven der schilders, eerste deel, pag. 18 en 19. Deze schilderij heeft toen opgebragt de somma Van ƒ 31. Maar in wiens handen is zij nu? Wie er de vermelde som voor heeft gegeven, heeft ze immers zeker voor vernietiging beveiligd, dat anders welligt in die dagen het lot van zulk schilderwerk was; en bij hem, die het stuk als een Erasmus heeft gekocht, zal deze naam, ook zonder kunstbeooging, aan hetzelve tot behoud hebben verstrekt. Dat deze roepstem elken hoogschatter van de geschilderde geschiedenis der kunst opmerkzaam make, of er sporen te vinden zijn, waar de vermelde schilderij sedert 1755 is beland, en, zoo dit onderzoek vruchten draagt, om die aan het algemeen mede te deelen.