De Belgische Illustratie. Jaargang 16

[p. 67]

Oude herinneringen en indrukken van Amsterdam bij hare Tentoonstelling.
(Vervolg en slot.)

III.

O, wat is Amsterdam veranderd, sedert de sleepkoetsen en trekschuiten; en toch blijft Amterdam haar karakter van vroeger behouden. Waar vindt men die schoone grachten, die door de stad heensnijden, met hare aloude olmen beplant, waarvan het loover in zware massa's over het water buigt, en die aan beide zijden bebouwd zijn met de prachtige huizen der voorname bewoners!

Het oude Amsterdam, is schilderachtig, en overal vindt de kunstschilder iets dat zijn penseel waardig is. Doch wanneer men voortgaat met het dempen van die grachten, zal Amsterdam haar karakter verliezen, want de huizen zijn gebouwd voor de grachten en niet voor straten. De Spuistraat bijv. is eene onooglijke straat geworden.

Waar vindt men een Raadhuis in renaissancestijl, dat te vergelijken is met dat van Amsterdam? Men heeft het dan ook een wonder genoemd; het is te betreuren dat een zoo schoon gebouw, voor een stadhuis opgericht, als een koninklijk paleis gebruikt wordt, waarvoor het ondoelmatig is. Nu is de kostbare vloer van de indrukwekkende vergaderzaal, welke met het firmament in koper is ingelegd, door tapijten bedekt. Vroeger mochten de kleine kinderen op dien vloer het kleinste sterreken zoeken.

Amsterdam heeft nog drie kerken, die door de katholieken gebouwd zijn: de kapellen op den Dam en Kalverstraat en de Oude St.-Nicolaaskerk, waarin men nog zeer schoone geschilderde vensters vindt. Ik zag daar het beroemde sterfbed van de H. Maagd Maria, dat door den protestantschen koster betiteld werd met ‘het sterfbed eener vrouw.’ Hoe dom! alle de onderwerpen zijn godvruchtig en toch wilde hij den naam van Maria niet noemen! Met dergelijke dommigheden. wil men de katholieke afkomst verbergen!

Wij zullen den koster maar in zijne onnoozelheid laten doorgaan. Met genoegen heb ik, gezien dat onder de vrijzinnige regeering van Willem II en III, de katholieken veel meer vrijheid verkregen hebben, dan in den ouden pruikentijd. Schoone kerken zijn verrezen, met het kruis op de spitsen der torens, en met beelden van Heiligen in de gevels versierd. Haarlem, Utrecht, Breda en Roermond zijn bisschoppelijke zetels geworden. In Limburg worden de uit Pruisen verjaagde kloosterlingen met liefde ontvangen, en overal worden hier gestichten voor onderwijs en liefdadigheid gebouwd. Dat noem ik vrijheid van godsdienst. Holland mag men dan ook het gelukkigste land van Europa noemen.

Wij zullen nu eens veronderstellen dat de oude heer met gepoeierde pruik, met lijf en ziel verplaatst werd op het Damplein, tusschen het gewoel van de tramrijtuigen en omnibussen, die voortdurend aankomen en vertrekken; want om een denkbeeld van de trambeweging te geven, die in Amsterdam bijzonder goed geregeld is, verbeeld u dat er dagelijks van den Dam, in de richting van het tentoonstellingsgebouw, 1200 malen tramrijtuigen heen en weer rijden! De man staat verstomd en tracht zoo spoedig mogelijk uit het gedrang te komen, want hij loopt gevaar dat men even als bij de Chinezen aan de staart van zijne pruik zal trekken. Hij komt in de Kalverstraat, de Corso van Amsterdam, en zoekt het oude Poolsche Koffljhuis, dat thans Cafè Polonais gedoopt is; hij komt er binnen, kan bijna geen plaats krijgen. Lange pijpen zijn er niet meer; een ieder rookt cigaren; de meeste bezoekers drinken beiersch bier; het oude glaasje jenever is nog verkrijgbaar; doch mijnheer roept te vergeefs Jan! Het geroep aannemen is nu in gebruik en de aannemer draagt niet meer een versleten frak van zwart laken, maar is gekleed als le garçon d'un Café de Paris,

Hij stapt de societeit Doctrina binnen; ook daar zitten de heeren voor een glas beiersch bier. De oude winkels zijn veranderd in moderne magazijnen. Zie, daar is toch nog de oude prentenwinkel van Buffa, maar er hangen niet meer de waterverfteekeningen van Knip, de oude engelsche gravuren en de fransche karikaturen in steendruk, als nieuwe uitvinding.

Nu ziet men er etsen van Unger, gravuren van Taurel, een waterverfteekening van Van Borselen, verder photografieën van het indische gebouw der tentoonstelling.

Overal ziet hij fransche opschriften Café Suisse, Hotel de la Couronne, Café Francais, tailleur, coiffeur, coupe de cheveux, fournisseur de S.M le Roi, enz. enz. Tusschen het gedrang van de vreemdelingen en stedelingen herkent hij nog de kleeding van de boeren en boerinnetjes van Noord- en Zuid-Holland, van Friesland en Groningen, van de eilanden Urk en Marken en van Zeeland, waaronder sommige boerinnen eene waarde van duizend guldens op het hoofd dragen.

Bij Weynand Fockink is niets veranderd; altijd nog hetzelfde winkeltje en in het pothuis zit de schoenlapper nog te werken als voor tachtig jaren.

Amsterdam is toch eene eigenaardige stad; hare bewoners, zoo kalm, zoo bedaard, leven sinds jaren en jaren in vrede met 40,000 joden, die hun oostersch karakter behouden hebben, omdat zij grootendeels in hun afgezonderd kwartier verblijven; doch de joden in Amsterdam zijn zoo overmoedig niet als thans de hongaarsche joden, die het ongelukkig Hongarië arm maken ten hunnen voordeele.

De graanhandel is daar hun monopolie geworden en ten gevolge daarvan is de adel met zijne uitgestrekte bezittingen, afhankelijk van de joodsche kooplieden. Langzamerhand worden de joden eigenaren van de grondbezittingen; en weldra zullen zij in Hongarië den adel verdrijven, nadat zij dien arm hebben gemaakt. Het gaat zelfs zóó ver dat de rijke jood de hand durft vragen van eene hongaarsche prinses, en de edelman een huwelijk aangaat met een meisje uit den burgerstand.

Nu zullen wij eens het nieuwe Amsterdam bezoeken, en daarvoor gaan wij den weg op naar het tentoonstellingsgebouw. Het is ontegenzeglijk dat de heer Agostini aan de stad Amsterdam in het bijzonder, en aan Holland in het algemeen, een overgrooten dienst heeft bewezen, alhoewel vele Amsterdamsche kooplieden, die altijd in de gewone beslommeringen hunner zaken voortleven, koud en ongevoelig bleven voor de groote gebeurtenis, die hunne stad was ten deel gevallen.

Sommigen hebben mij gezegd dat zij geen tijd hadden, om zich met die zaken te bemoeien; dat zij al tentoonstellingen genoeg gezien hadden en dat er veel te veel tentoonstellingen werden opgericht. Ik voor mij geloof dat elke tentoonstelling, hoeveel er ook mogen komen, haar nut meebrengt.

De tentoonstellingen zijn leerscholen, waar het gevoel voor het schoone en het nuttige wordt opgewekt; waar de werkman de sierlijke vormen leert kennen; waar de nijveraar kennis maakt met nieuwe en verbeterde uitvindingen, en waar de koopman de producten van vreemde landen kennen leert.

Amsterdam heeft nu het voorbeeld gegeven van een geheel nieuw denkbeeld. De Internationale koloniale en uitvoerhandeltentoonstelling, en toch zijn er velen, die er met de grootste onverschilligheid over spreken. Ik vraag, is het dan voor den groothandelaar en fabriekant niet van het grootste belang, de producten van inen uitvoer der koloniën te leeren kennen? Is het voor den kunstenaar en werkman niet nuttig den vooruitgang van doelmatige aanwendingen, en toepassing van kunst in de nijverheid te bestudeeren?

Gelukkig dat er altijd eenige menschen zijn die de zaak ernstig opnemen, terwijl het meerendeel der bezoekers van eene tentoonstelling uit nieuwsgierigheid ronddwalen, zonder iets gehoord te hebben.

Neen, de tentoonstelling van Amsterdam is wellicht de nuttigste van allen, die men tot nu gehad heeft, niet alleen nuttig voor hande! en nijverheid, maar ook voor de geleerde bezoekers is zij in alle de vakken van wetenschap hoogst belangrijk.

Holland heeft het initiatief gegeven voor de koloniale tentoonstellingen; wellicht is het voor België weggelegd om later eene tentoonstelling tot stand te brengen, in het belang der afrikaansche zending, die Z.M. koning Leopold II zoo zeer ter harte neemt.

Wij zullen onze wandeling voortzetten: het is vooral op de Leidschestraat dat men het volk naar het tentoonstellingsgebouw ziet stroomen. Merkwaardig zijn thans de verschillende kleedingen, die men in Amsterdam aantreft. Ik zag op een tramrijtuig een Chinees nevens eene friesche boerin zitten, terwijl andere Chineezen met parasol, rustig tusschen de menigte wandelden. Tramrijtuigen, binnen en buiten met menschen beladen, rijden elk oogenblik heen en weer en wanneer men op het tentoonstellingsterrein is, denkt men in Kaïro te zijn.

Daar ziet men Turken, Arabieren, Javanezen, Chinezen, Japanezen, Russen, belgische soldaten, van alle wapens, militairen van Holland en Rusland, fransche matrozen zich bewegen tusschen de deftige, bedaarde Hollanders, de diepdenkende Duitschers, de levendige Belgen, de spraaklustige Franschen, de bruin getaande Spanjaarden, Italianen met tintelende oogen en de flegmatieke Engelschman: O yes!

Het te samen komen van zoovele verschillende natiën, bij gelegenheid van tentoonstellingen, moet ook een gunstigen invloed hebben op handel en nijverheid. Men maakt kennis, men knoopt relatiën aan, die somtijds voordeelige handelsbetrekkingen ten gevolge hebben.

Later was ik in de afdeeling van Holland gekomen en stond in bewondering voor het portret van David Bles; een rotterdamsche boer met zijne vrouw kwam voor mij gedrongen; hij bezag het portret van nabij en zegde: kaik vrouw, hai heit er de prijs hi gezet, drieentachtig guldens das niet duur hoorje; de schilder heeft zijn schilderij onderteekend David Bles fec. 83. De boer had de ƒ van fecit voor een guldensteeken aangezien.

In de omgeving van de tentoonstelling heeft zich het nieuwe Amsterdam uitgebreid. Daar ziet men prachtige gebouwen, die voltooid of in aanbouw zijn: het American Hotel is er schoon gelegen en de ingang van het Vondelspark geeft een vroolijk gezicht aan dit nieuwe gedeelte der stad.

Het park is reeds eene aangename belommerde wandeling, waarin zich een prachtig koffiehuis bevindt met eene ruime veranda, die aan den bezoeker eene aangename rustplaats met overheerlijk uitzicht verschaft.

Wanneer men het Vondelspark doorwandelt tot aan het uiteinde bij deri Amstelveenschen weg, komt men bij het merkwaardige Broekerhuis. Eene rijke dame van Broek en Waterland schonk daartoe hare fraaie verzameling van Noordhollandsche oudheden, en men kwam op het denkbeeld om daarmede een klein museum te stichten.

Men heeft een huis gebpuwd in den oudhollandschen stijl, waar nu alle de voorwerpen met smaak gerangschikt zijn; men vindt er een woonvertrek, een slaapkamer, een keuken, ja, zelfs zolder, volgens de oud hollandsche manier gemeubeld.

Een meisje, in de kleeding van den tijd, zit bij het spinnewiel, terwijl een jonge knaap insgelijks in oud kostuum u rondleidt. De tuin is in harmonie met het huis, in ouderwetschen stijl, met een doolhof aangelegd.

In deze verzameling zijn de porceleinen en meubelen zeer merkwaardig en de genreschilder heeft slechts het palet in de hand te nemen, want alles is met zeer veel smaak en kunstzin bijeen gebracht.

Wanneer men nu een weinig den Amstelveenschen weg opwandelt, heeft men een schoon vergezicht over uitgestrekte weilanden op de stad Amsterdam, met hare menigvuldige torens waarbij thans, als een vreemdeling, zich het indische gebouw verheft.

Ik heb daar de opmerking gemaakt, dat de bouwtrant van eene landstreek zijn reden van bestaan heeft; want wanneer de lucht bewolkt en overdekt is, maakt het indische gebouw een slecht effect, terwijl het bij helder blauwe lucht, zoo zeldzaam in ons klimaat, prachtig tegen den hemel schittert.

[p. 68]

Onze grijze gothieke torens met onze sombere gebouwen, zijn altijd in harmonie met onze bewolkte lucht.

De bezoekers van het Broekerhuis vinden de gelegenheid, om van daar met een tramrijtuig weer naar de stad terug te gaan. Rechts van den weg ziet men de nieuwe katholieke kerk van het H. Hart, in de Vondelstraat, die met hare torenspits statig boven de huizen zich verheft.

op de schelde, naar carlo.

De Hollander, die een groot gedeelte van zijn land aan de baren van de zee ontwoekerde, heeft den moed nog niet verloren om nog meer te eischen.

Zoo als het bekend is, heeft de Hollander het stoute denkbeeld opgevat om eene nieuwe provincie (de Zuiderzee) droog te leggen. Het plan van deze reusachtige onderneming is in de nabijheid van de tentoonstelling in een afzonderlijk gebouw aanschouwelijk. Het is hoogst belangrijk.

Wij komen weer in het gewoel van de stad; eigenaardig is het geschreeuw der joden, om hunne koopwaren aan te bieden, dat somtijds met woeste gebaren gepaard gaat, terwijl de melkboer, de botboer of visscher en de boerin met potjes aardbeziën, met een bedaard, eentonig geschreeuw door de straten gaan.

Eene bijzonderheid van Amsterdam is het half rood en half zwart van de kleeding der protestantsche weesjongens en weesmeisjes; ook de aanspreker (onze lijkbidder) is nog een bespottelijk overblijfsel van den pruikentijd. Thans zijn zij gedeeltelijk, en met een ander kostuum, vervangen. In de omgeving van het Paleis van Volksvlijt heeft de stad zich ook uitgebreid.

[p. 69]

Daar is eenige weken geleden de overdekte galerij geopend, voor winkels. Het is een prachtig gebouw dat in een halven cirkel om den tuin van het Paleis van Volksvlijt gebouwd is, en daardoor een vriendelijk aanzien heeft.

een stadsgezicht te amsterdam, naar achenbach.

Niet verre van daar is het park met den beroemden Dierentuin, waarin men niet alleen levende dieren, maar tevens een uitgebreid Museum vindt voor de natuurlijke geschiedenis en voor de ethnographie. Alles is wetenschappelijk gerangschikt en keurig onderhouden, beter dan in het museum van onzen dierentuin te Antwerpen, waar de voorwerpen onder het stof begraven liggen.

In het oude Park bevindt zich ook het nieuwe theater, dat uiterlijk zonder smaak, doch inwendig met oostersche weelde is ingericht. Daar werd aan Z.M. den koning op den 1^en mei II. door de stad Amsterdam dat schitterend feest gegeven, en op de met rood fluweel bekleedde canapé's, waar bij die gelegenheid de dames van de Amsterdamsche patriciërs hadden plaats genomen, ziet men thans de burgerij schateren van het lachen, als door de amerikaansche pantomine-troep a terrible night gespeeld wordt.

Wat nu de koffiehuizen betreft, kan Amsterdam thans met Parijs wedieveren. Het etablissement van Krasnapolsky is eenig in zijn soort. Verder heeft men het Café Suisse, de Poort van Cleef, het Café continental en meer anderen.

[p. 70]

Nu zullen wij nog ten slotte beschouwen, hetgeen thans, bij het gemakkelijke vervoer, Amsterdam in hare omstreken aanbiedt. Holland wordt veelal door vreemdelingen verkeerd beoordeeld, omdat de schoone streken in de omgeving van vele steden door de touristen niet bezocht worden. Men denkt dat Holland slechts uit weilanden en water beltaat. Hier vindt men wel is waar geene wild romantische landschappen, met rotsen en watervallen; neen, maar het zijn liefelijke stille natuurtafereelen die men er aantreft.

Wanneer men in Amsterdam zijnde, een schoon uitstapje van een dag wil maken, dan vertrekt men met den hollandschen spoorweg, naar Bussum bij Naarden.

Amsterdam verlatende, voert de weg door uitgestrekte weilanden met koeien gestoffeerd. Willem Roelofs heeft genoegzaam bewezen, door zijne schilderingen, dat een hollandsch weiland dichterlijk schoon kan wezen; vooral wanneer des avonds in de verte de zon met haar vuurgloed aan den horizon wegdaalt.

Langzamerhand vertoonen zich boomen en moerassen met weelderig riet bewassen, waar men honderden wilde eenden lustig ziet plonsen en fladderen. Men ziet in de verte de grijze muren van het slot te Muiden, zoo beroemd door zijne historische herinneringen. Eindelijk vertoont zich de toren van het stadje Naarden en men komt aan het station van Bussum, het lustoord der hollandsche familiën en vooral aan die welke Amsterdam bewonen, want overal liggen vriendelijke villa's, keurig onderhouden, met bloemen omgeven, tusschen het weelderig geboomte.

Even als de meeste hollandsche dorpen, is Bussum een vroolijk oord. Van daar kan men met een rijtuig tusschen graanvelden, mastenen eikenbosschen, ja zelfs heuvelachtige heigezichten, de dorpen Hilversum, Baren en Laren bezoeken. Dit laatste dorp is grootendeels door katholieken bewoond, en jaarlijks gaat daar nog op St. Jansdag, eene openbare processie rond met de geestelijken aan het hoofd, terwijl eenige der geloovigen moedig het kruis in de lucht verheffen, tusschen de banier en het ontplooide vaandel.

Bij alle deze dorpen liggen sierlijke villa's, door hoven met rijke bloemenpracht omgeven, langs de straatwegen. Alles duidt welvaart aan, door de keurige netheid waarmede de huizen, de tuinen en wegen onderhouden zijn.

Men durft in onze dagen een koffiehuis, waar bij het gazlicht wat klatergoud blinkt en waar men tusschen tabaksrook met walm van bier en jenever, een versleten acteur of actrice met insparming van kracht eene nietsbeduidende romance hoort uitgalmen, een Eden Café noemen.

Wilt gij nu een waar Eden bezoeken? Vertrek dan uit Amsterdam per ijzerenweg naar Utrecht; wandel bij het aankomen door de prachtigc Maliebaan, en gij zult een tramrijtuig vinden dat u naar Zeyst en Driebergen brengt, over prachtigc straatwegen, overlommerd door oude olmen- en beukenboomen.

Rechts en links van den weg liggen de bekoorlijke buitenplaatsen, met prachtige gebouwen; overal schitteren de rijke kleuren der bloemen met zoo veel smaak en netheid in perken geplant, waarlangs de zuivere wandelpaden slingeren met kleine keisteentjes overdekt.

De geur der weelderige rozen en andere bloemen waait u tegen in dit bekoorlijk oord, dat men met recht een Eden noemen kan. Over dien steenweg rijden de prachtige equipages der voornamen, tusschen de net geschilderde kiereboes⁽¹⁾, waarin de boer met zijne vrouw en kinderen gezeten is.

Verlangt gij nu te Amsterdam zijnde, naar een zeegezicht, dan brengt u in een uur de ijzeren weg over Haarlem en het schilderachtig Bloemendaal, naar de nieuwe badplaats Zandvoort Daar kan men genieten van die schoone natuurtafereelen, welke de majestatische zee oplevert. Moct men nu niet bekennen dat er weinig steden zijn, die in hare onmiddellijke nabijheid zoo veel verscheidenheid in het landschap opleveren als Amsterdam?

Antwerpen.

A.M. Oomen.

(1) Kiereboe, een boerenrijtuig.