De Belgische Illustratie. Jaargang 15

[p. 385]

[Nummer 49]

Onze gravures.

De dood van de Lescure.

De oorlog in de Vendée, in het laatst der verledene eeuw, zal in de geschiedenis van Frankrijk eene der prachtigste bladzijden blijven die getuigenis afleggen van de trouw der Franschen aan God, koning en vaderland. Evenals hier eenige kempische en waalsche boeren tegen de dwingelandij der republiek te wapen kwamen, even zoo deden dit in Frankrijk de Vendeeërs, aangeleid door wakkere edelen, die, na den marteldood van Louis XVI en de lichting van 300.000 soldaten, zich tot den weerstand tot den dood toe gereed maakten.

de dood van de lescure, naar latouche.

Den 10 maart 1793, den dag der loting, berstte de oorlog op alle punten los. De oproerlingen van Saint-Florent kozen tot aanleider Cathelineau, den beroemden en geïmproviseerden generaal, die later het algemeene hoofd der Vendeeërs werd. De boeren van Bas-Poitou namen Charette, Joly en Savin tot generaals; Roy rand, Sapinaud, Baudry d'Asson, la Roche Saint-Andrè kommandeerden in Haut-Poitou; Bonchamps, Stofllet en d'Elbee, in Anjou; la Cathelinière en Lyrot in Bretagne.

Dat waren de opperhoofden; doch de soldaten? Deze waren arme boeren, slecht gekleed, slecht gewapend, hier met een pistool, daar met een jachtgeweer, ginder met stok of riek. Op de borst of op den hoed maakten zij hun herkenningsteeken vast: een geborduurd hart, bekroond met een kruis.

Het eenige wat zij op den republikeinschen soldaat, tegen hen afgezonden, voor hadden was eene voortreffelijke kennis van het terrein, eene bewonderenswaardige werkdadigheid, eene stalen overtuiging en een moed, die alle denkbeeld te boven ging. Zoo lang de Vendeeërs krijgsvoorraad hadden, behaalden zij dan ook voordeelen; doch weldra veranderden de overwinningen in neerlagen.

Het was Henri de la Rochejaquelein, die door zijne overwinning te Aubiers, den bijval andermaal herstelde en het leger te Fontenay, Thouars en Saumur bracht, welke laatste stad het middenpunt der operatiën werd. Daar werd Cathe-

[p. 386]

lineau aan het hoofd der armee gesteld. Ongelukkiglijk sneuvelde die wakkere en moedige aanleider den 14 juli te Viarmes en bleef het vendeesche leger altijd eene ordelooze bende. Immers, de strijders voor de goede zaak verlieten op ieder oogenblik het vaandel, om hunne vrouw en kinderen te gaan bezoeken of te verdedigen; om rustig hunnen akker te gaan bezaaien of hunnen oogst binnen te halen; doch op het eerste signaal keerden zij toch trouw terug.

Toen Cathelineau gevallen was, hervatte de republiek andermaal hoop en moed, en zond twee legers en een naburig garnizoen, tegen de zoogenoemde brigands af, die echter van hunnen kant nu ook beter gewapend waren. Zij hadden aan de republiekeinen geweren en kanons ontnomen en maakten er een vreesselijk gebruik van, onder den kreet en avanl les gars, roilà les bleus.

Met eene stoutmoedigheid, die de republiekeinen soms den schrik in het hart sloeg, vielen zij aan, deden vooral de officiers tuimelen en sloegen dood wat zij nabij kwamen; want de stok was en bleef een geliefd wapen voor den vendeeschen boer, die zelfs met dat wapen tegen de batterijen inging, op den grond viel als de kanons gelost werden, weer opstond en de kanonniers bij hunne stukken kwam neerslaan.

Wee den republikeinschen soldaat, wanneer het egaillez-vous gekommandeerd werd. Alsdan spreidde zich het boerenleger uiteen en ieder boom, bosch of heuvel werd eene vesting, vanwaar een regen van kogels de bleus bestormde.

Den 31 juli 1793 stemde de Conventie, zich onmachtig gevoelende om regelmatig tegen de koningsgezinden te worstelen, op voorstel van Barrère, dat alle bosschen en alle kreupelhout in de Vendée zouden gekapt, de oogsten afgesneden, het vee in beslag genomen, de vrouwen en kinderen ontvoerd, de goederen verbeurd verklaard en alle personen van 16 tot 60 jaar onder de wapens geroepen geworden, om de stoutmoedige Vendeeërs onmachtig te maken.

Te vergeefs! de Vendeeërs behaalden overwinning op overwinning; het was toen dat de Lescure, met Bonchamps en d'Elbée, te Torfou de republikeinsche legioenen verpletterde. Zoo machtig werden de koningsgezinden dat zij de verschillende departementen konden verdeelen en aan elk dezer eenen bevelhebber geven.

De Conventie werd woedend: de twee legers werden tot een gebracht; die macht trok nu de boeren te gemoet en deze werden op verschillende plaatsen bloedig geslagen. De verwoesting die de republiekeinen aanrichtten was verschrikkelijk: hun tocht was geteekend door bloed en brand... Alles wat men ontmoette, vrouwen en kinderen, werd vermoord en weerlooze dorpen in brand gestoken.

Het engelsch gouvernement had eindelijk besloten de koningsgezinden ter hulp te snellen; doch de tegenwinden verhinderden de vloot tijdig aan te komen, en ofschoon La Rochejaquelein, die de hulptroepen te gemoet trok, na dagen strijdens de bleus van generaal Lechelle letterlijk versloeg, was hij eindelijk verplicht de Loire terug over te trekken. Van dan af was de neerlaag het lot der heldhaftige boeren, waarvan er slechts 3000 van de 80.000, die de Loire passeerden, mochten terugkeeren.

Het koningsgezinde leger der Vendée, zoo heldhaftig, zoo grootsch werd op de boorden der Loire door Westermann verslagen. Charette was echter niet daar, en deze wakkere generaal zette de worsteling op andere punten onverschrokken voort, zelfs nog toen de Conventie de brandstichters tegen hem afzond, die in last hadden al wat zij zouden ontmoeten af te branden en te vermoorden. Wat edele en moedige republikeinsche wraak!

Charette dwong de Conventie met hem in onderhandeling te treden, na de strafuitvoering, die de republiek op den bloedhond Robespierre had toegepast. Het was den 15 februari 1795 dat de vrede te Jaunaie geteekend werd; doch deze was noch van deze, noch van gene zijde, gemeend. In 1796 vocht men in Bretagne weer even hevig als ooit, en toen Stofflet en Charette den 29 maart van dat jaar gevallen waren, werd de krijg nog in de Maine en in Normandië, voor God en koning, doorgezet. Wat les hebben die boeren gegeven aan de volgende geslachten, die om dus te zeggen geen bloed meer, maar slechts botermelk in de aders hebben!

Eerst in 1804 erlangde de eerste konsul den vrede in die departementen; doch in 1812 weigerden de Vendeeërs, ofschoon door zooveel oorlogen en lijden uitgeput, de belasting en de gevloekte conscriptie, en 80.000 boeren stonden weer op om hunne vrijheid tegen de tirannie te verdedigen. Nog trilde het gemoed der Vendeeërs een oogenblik onder Louis XVIII, doch Napoleon keerde uit Elba terug en de bevrediging, bij middel der wapens, had in de Vendée gelijktijdig plaats, als de kroon van Napleon te Waterloo in het bloedig slijk rolde.

Ongeveer twee-en-twintig jaar lang hadden de Vendeeërs voor hunne vrijheid, voor God en koning gestreden, en terwijl de Conventie hen brigands noemde, worden zij in de geschiedenis en door elkeen, helden genoemd, wier naam nog aller harten van geestdrift en achting kloppen doet.

Een jonge Trullemans.

Grootvader, die in zijne jonge jaren huzaar is geweest en onder Napoleon gediend heeft, grootvader houdt nog veel van soldaten, spreekt nog gaarne van schieten, kappen en kerven en zou heel gelukkig zijn als er uit zijn kleinzoon een soort van Napoleon groeide.

In de lange winteravonden, als het huisgezin rond het haardvuur vereenigd zit, vertelt grootvader van zijne tochten in Duitschland, in Rusland, en vooral van Waterloo, en de kleine jongen staart starlings in de wiegelende vlammen, en zijne oogen blinken, en hij zegt aan grootvader, dat hij ook wel zou willen schieten, kappen en kerven, ofschoon hij 's nachts huilt van schrik als hij door allerhande bloedige droomen geplaagd wordt.

Toen grootvader in den zomer eene pelgrimagie naar Kevelaar gedaan had, bracht hij den jongen eene kleine muts van astrakan mee, met een rooden daaruit hangenden zak, en van voren versierd met een blinkenden doodskop, die tusschen twee gekruiste doodsbeenders scheen te dansen, en daarenboven gaf hij den knaap een... blekken sabel.

Die muts was een aandenken voor grootvader: in Duitschland had hij met geveld bajonnet voor een aansnellend regement huzaren gestaan, die dat verschrikkelijke zinnebeeld voor den shako droegen, en ook als een bliksemende wolk door en over de gevelde bajonnetten heenvlogen.

De kleine werd door al de jongens van het dorp bovenmate bewonderd; hij had reeds de faam van een sterken en stouten bengel te zijn; maar nu hij.... den blinkenden doodskop voor den hoed droeg, was hij bepaald voor de dorpsjeugd de held der helden - de Napoleon der barrevoetloopers.

De gravuur licht echter den sluier, over zijnen moed verspreid, op. Achter het planken schutsel had de knaap zijn zusterke op den grond gezet en ging haar ‘of de duivel zou hem halen’ den kop afsnijden; doch zie! pas had hij die woorden uitgesproken of daar verscheen een donkere schaduw op het houten schutsel en als de held naspoorde aan wien die monsterachtige figuur toehoorde, ontdekte hij een pekzwarten man, die een zwarten zak en eene zwarte leer op zijn rug droeg.

De held voelde zijn bloed letterlijk koud worden; de sabel viel uit zijne handen en hij zocht eenen uitweg dwars door het schutsel heen. De zwarte man met kalkwitte oogen, kwam al nader en nader en in plaats dat de Napoleon met den doodskop, zou geroepen hebben vaincre ou mourir, zooals grootvader altijd zegde, zette hij het op een loopen en liep allengs al harder, naar gelang de blekken sabelschee tegen zijne magere beenen klopte.

Bleek als een lijkdoek kwam de held bij grootvader aan, die hartelijk om den moed lachte en nu overtuigd was dat de knaap nooit iets anders zijn zou dan een zondagssoldaat - bijv. een lid onzer heldhaftige garde civique - een musschenschrik, zegde de oude man, die men echter in den kriekenboom zou moeten vastbinden, of hij ging nog loopen voor een regement aanrukkende musschen.

Vandaag is de jongen man geworden en hij heet in de burgerwacht.... kapitein Trullemans.

Slangenbezweerders.

Het slangen bezweren, vooral eene eigendommelijkheid der Indiën, verwekt altijd bij den Europeaan een ijzingwekkende ontsteltenis. De slang is voor ons, die aan dat vreesselijk monster niet gewoon zijn, een voorwerp van afschuw en schrik. Geen wonder dus, als wij zien dat de slangenbezweerder dit monster behandelt gelijk wij een paling, en het zelfs met de tonen eener fluit in bedwang houdt.

Over het algemeen wordt de slang in de warme landstreken ook verafschuwd; doch de vergiftige slang wordt gevreesd en een onzer vrienden, die in de maagdelijke bosschen van Brazilië wilde ronddolen, zag zich door zijn neger-geleide verlaten, enkel en alleen uit vrees voor de slangen. Geen wonder: een beet van dat dier is de dood, en nog wel de dood in verschrikkelijken toestand.

De slang is echter zeer goed te bevechten met een eenvoudigen stok; doch er hoort hiertoe veel tegenwoordigheid van geest, want men moet juist, op het gepaste oogenblik, als de slang zich opgericht heeft, den slag achter in dat deel van het lijf toebrengen, wat wij met den naam van nek zouden bestempelen.

Op die wijze werd een onzer vrienden, de heer Servaas de Beucker, toen hij in de bosschen van Brazilië herboriseerde, eene gele en zeer vergiftige slang meester, welker huid hij nog als eene trofee bewaart. In de Martinique doet de reiziger zich door eenen inlander vooraf gaan om met een stok op de dorre blaêren of andere voorwerpen te kloppen, ten einde de daar onder verborgen slang de vlucht te doen nemen.

‘Ziet ge, zegt een reiziger, in dat bosch, waar de lianen op elken oogenblik den voortgang verhinderen, den jager met zijnen laadstok in het hooge gras kloppen; ziet ge den neger in zijn rietsuikerveld de neergevallen blaêren voorzichtig met zijn mes oplichten om ze daarna gedruismakend weg te werpen; ziet ge 's avonds de laat uitgebleven bewoners, eenen persoon volgen die eene brandende hartsachtige fakkel in de hand heeft en die met eenen stok in de andere hand, op den weg slaat. Wat vreezen zij, tenzij het serpent, den eeuwigen vijand in die gewesten. Alle bezorgdheid verdwijnt hier voor de vrees van een verschrikkelijken dood.’

De slang vlucht voor den mensch als zij in tijds verwittigd wordt door het geklop met eenen stok; maar als de mensch haar overvalt, als zij zich in onmiddellijk gevaar bevindt of de weg haar afgesneden wordt, richt zij zich spiraalsgewijs op, vestigt hare kleine en vinnige oogen op hem, en wacht hem af tot dat hare prooi binnen haar bereik is.

Dan, met de snelheid van den bliksem of van den pijl, valt zij den ongelukkige aan, brengt hem beet op beet toe, tot dat hij verslagen is en keert dan naar hare schuilplaats terug. De negers laten zich echter zoo gemakkelijk niet overrompelen; zij trachten de slang het suikerveld te doen verlaten, door het werpen van steenen, en als dit gelukt en zij met

[p. 387]

den stok gewapend zijn, duurt de strijd in de vlakte gewoonlijk niet lang.

Dit belet niet dat er jaarlijks een overgroot getal personon, door slangen gebeten, om het leven komen en alle pogingen om die afschuwelijke monsters uit te roeien, vergeefs zijn. In de Martinique sterven er op eene bevolking van 125000 inwoners, 50 per jaar ten gevolge der slangenbeeten. Verschillende dieren, gelijk de egel, de secretarisvogel en anderen werden op het eiland ingevoerd, doch de slang is tegenover alle die vijanden overwinnend gebleven.

Het venijn der tropische slangen is hevig en werkt schier bliksemsnel. De kleine dieren zijn in twee of drie sekonden dood; de mensch en het grof vee weerstaan eenige minuten; de langste doodstrijd is vijf of zes uren. Afdoende middelen zijn er niet; het zekerste is misschien nog het onmiddellijk uitbranden der wonde met een gloeiend ijzer.

Wat de bothrops lanceolatus in de Antillen is, is de naja, de brilslang, de cobra cappello in Afrika. Dit verschrikkelijk dier wordt niet zelden gebruikt in de voorstellingen, die de zoogenaamde slangenbezweerders geven, en die bij ons zooveel vewondering doen ontstaan.

Het slangentemmen bij middel van muziek, magnetismus en zekere tooverspreuken, was bij de oude Egyptenaars reeds gekend; doch in Perzië en in Indië wordt die kunst nog tot op onzen tijd beoefend. Zeker is het dat de tooverspreuken in dit alles niets hebben te zien en het kunstje niets anders is dan een eenvoudig middeltje, of een overgroot bedrog. Ofwel men heeft de naja de gifttanden uitgetrokken, ofwel haar herhaalde keeren in een handschoen van gebakken aarde laten bijten, waardoor zij zich den bek kwetst of eenige harer tanden breken. Vandaar dat het dier als de slangenbezweerder andermaal de hand toesteekt, aarzelt, altijd vreezende andermaal den steenen handschoen voor zich te zien.

Laat de cobra capello zich nu door den zoeten toon van fluit of klarinet bedwelmen? Een reiziger zegt, neen; de naja is in 't geheel geen muziekliefhebster; maar niet gewoon zijnde die aanhoudende geluiden te hooren, brengen zij verwondering en ontsteltenis bij het dier te weeg; van dat oogenblik maakt de slangenbezweerder gebruik, om het dier bij de keel te grijpen, en men weet als men de cobra capello sterk aan den nek nijpt, zij zoo stijf wordt als een stok.

Andere reizigers geven aan dat kunstje meer ingewikkelde redenen, en beweeren dat de cobra of naja wel degelijk gevoelig is aan de muziek. Men zou dus eens moeten onderzoeken welke muziek, die van Mozart of van Gounod, van Bellini of Berlioz het gunstigste op die gevaarlijke monsters werkte! Laat ons de eerste uitlegging aannemen: zij komt ons als de meest natuurlijke voor.

Een fransche natuurkundige, Rondot, bevond zich in Ceylon en was op een avond getuige van eene slangenbezweering aan boord eener korvet. De poetsenmaker had zijne broodwinning, eene cobra capello, in eene mand en plaatste die op het dek. Na de mand geopend te hebben, zette hij zich neer en begon op eene soort van kleine klarinet te spelen. Allengs bewoog zich het serpent, rekte zich, kwam recht en bleef als op haren staart, spiraalsgewijs gerold, zitten rusten. Die houding, zegt de verteller, is eigen aan de slang en deed den ouden Egyptenaar gelooven dat zij de velden bewaakte, waar zij zich gevestigd had; dit volk zag in het dier het zinnebeeld, zoo niet de verpersoonlijking der godheid, welke de akkers beschermde.

De cobra kwam echter niet uit de mand, waarin zij misschien vastgemaakt was; maar zij was onrustig en blaasde; twee- of driemalen deed zij eene beweging als wilde zij op den slangenbezweerder vallen; maar deze zag haar scherp aan en zette zijne muziek voort. Na verloop van eenige minuten werd de slang kalmer en scheen zich te balanceeren op de maat der muziek en viel eindelijk in eene soort van sluimering.

Van dit oogenblik maakte de poetsenmaker gebruik, om al spelende het monster te naderen, en met zijnen neus, of zelfs met zijne tong, den kop der cobra aan te raken. Dat ging bliksemsnel, maar toch schudt de beweging de slang wakker. De bezweerder wierp zich snel achteruit en begint op nieuw te spelen. Eene tweede ‘kuspartij’ gelukte nochtans niet meer; het dier blaasde, richtte zich op en deed zijnen nek zwellen, scheen te willen ontsnappen en men was verplicht zelfs het deksel der mand toe te slaan.

Wij twijfelden er aan, zegt Rondot, of de cobra hare gifttanden nog had en men beloofde den armen duivel een spaanschen piaster, als hij twee kiekens, die men de slang zou voorhouden, liet bijten. De man nam den voorslag aan. De eerste vogel werd door de slang gebeten en vluchtte daarna beangstigd weg. Zes minuten later braakte het dier, stak de pooten stijf uit en stierf; het tweede kieken werd tweemaal gebeten en stierf na acht minuten, hetgeen langer is dan met de gele slang der Antillen.

Het mislukken van de tweede vertooning, tusschen de cobra en den muziekant, mag met reden doen zeggen, dat de muziek geen groot deel in de betoovering heeft. Waarom zou de slang de tweede maal niet even gewillig zijn geweest als de eerste? Is het dan schrik en ontzag, die de slang in bedwang houden? Dat is onbeslist.

De slangenbezweerders zijn menschen uit de gemeenste klas der samenleving; het zijn zelfs niet zelden dieven. Zij bezitten het geheim, waarmee zij hun geld verdienen, bij overlevering, zooals zij ook een geheim maken van de geneesmiddelen, die zij alom uitventen tegen de beet der slangen.

De slangebezweerders vormen eene soort van kaste, gelijk onze Zigeuners en Bohemers, die ook beweeren toovermiddeltjes te kennen en het lot der menschen in de lijnen der handen of in den stand der sterren, te lezen.

Met de vergiftige slangen werden niet zelden wreede folteringen begaan door tirannieke vorsten en heidenpriesters, en majoor Skinner, een zeer geloofwaardig man, die langen tijd Ceylon bewoonde, heeft daar in de nabijheid van Negombo, een rijken planter gekend, die groote sommen klinkend geld in zijn huis bewaarde en hiervoor eene wacht had aangesteld, niet van honden - maar van giftige brilslangen. Hoe die man zich-zelven vrijwaarde tegen die monsters, weten wij niet; maar 't was tot verre in den omtrek gekend en de dieven bleven op eerbiedigen afstand.

Vrouwen van het eiland Oleron.

Het eiland Oleron, op de kust van Aunis en Saintonge gelegen, heeft reeds vroeg eene zekere vermaardheid verworven. In de XIV^e eeuw waren les lois d'Oleron, of bij verbastering lois de Leyron bij de zeevaarders van Spanje, Engeland en van onze Vlamingen gekend, ofschoon de geleerden, zegt Regnard, het niet eens zijn over het juiste tijdstip dat zij ontstonden, en waar zij in het licht kwamen.

De oudste vermelding dagteekent van 1364. Charles V liet den Kastiljanen toe handel te drijven in de normandische havens Leure en Harfleur, en voegde er bij dat hunne zaken zouden geoordeeld worden door les lois de Leyron.

Deze wetten waren eene samenvoeging van verschillende costuymen, gebruikelijk tusschen eigenaars van schepen en patroons, tusschen laders en matrozen. Regnard zegt dat er maar eene enkele strafbepaling in gevonden wordt, namelijk deze dat de bemanning het recht heeft den loods te dooden, die kwaadwillig het schip, wier leiding hem was toevertrouwd, in den grond zou hebben gevaren.

Deze schrijver zegt ook dat de wetten van Leyron dezelfde waren als die welke men hier te lande, wetten van Damme of van Westcapelle noemde.

Dat eiland Oleron kreeg in het laatst der verledene eeuw een andere en oprecht droevige vermaardheid, toen onze priesters, die weiger den den eed, door de republiek vereischt, af te leggen, derwaarts in ballingschap werden gezonden.