De Belgische Illustratie. Jaargang 15

[p. 377]

[Nummer 48]

Onze gravures.

Het klooster van Batalha.

Wij staan hier voor een der prachtigste gebouwen niet alleen van het zoo belangwekkende Portugal, maar misschien van Europa, voor het Dominikaner-klooster van Batalha, gesticht door koning Johan I, en wel ter herinnering van de overwinning, die hij in 1385 op de Kastiljanen behaalde.

Men kan zich, bij het zien der teekening op kleine schaal, schier geen denkbeeld vormen van het grootsche gezicht dat dit klooster, langs buiten beschouwd, oplevert; maar de bewondering groeit zelfs bij elken stap, dien men in het inwendige van het gebouw doet, gedurig aan. Daar wemelt het van kunstrijkdommen, die door de eeuwen heen zijn gespaard geworden.

Het portaal is 28 voet breed en 57 voet hoog. In het middengedeelte zit Kristus met den wereldbol in de eene hand en de andere ter zegening opgeheven. De vier Evangelisten zijn rondom den goddelijken Meester geplaatst. Er zijn overigens daar een aantal beelden van profeten, koningen, pauzen en martelaars gegroepeerd, allen met hunne kenteekens.

In den spitsboog boven den Zaligmaker is de kroning der H. Maagd voorgesteld. Opmerkelijk is de balustrade, boven het portaal aangebracht; deze is gekroond met het leliekruis der orde van San Benito-d'Aviz. De kunstenaar staat in bewondering voor elken boog, voor elke nis, voor elk kapiteel, voor elk ornement dat zich voor zijn oog vertoont, omdat elk gedeelte uitmunt door keurigheid van linie, gelijk door keurigheid van uitvoering.

het dominicanenklooster te batalha in portugal.

Het witte marmer is overal kwistig gebruikt en, natuurlijk, een koninklijke bouwheer, koninklijke bouwstoffen, moesten ook ‘koningen in de kunst’ tot bouwmeesters hebben. Koning Johan, die dit prachtig werk stichtte, koos den rechtervleugel van het klooster tot zijne be-

[p. 378]

graafplaats, boven welke zich vroeger een achtkantige toren verhief, die echter door den bliksem werd afgeslagen.

Treedt men de kerk binnen, dan gaat men eenige trappen naar beneden. Een getralied deurtje leidt naar de vorstelijke begraafplaats van vorst Joâo (Johan). Deze plaats is vierkant, 80 voet breed en lang. De tombe van den koning en zijne gemalin Filippa van Lancaster, staat in het midden der ruimte.

Het beeld des konings ligt in volle wapenrusting; op het hoofd draagt hij de kroon en met de hand geeft hij als 't ware een afscheidsgroet aan zijne echtgenoote. Het hoofd van den vorst ligt op eene peluw met de kenteekens van de orde van den Kousenband, het wapen des lands en de kenspreuk van het koninklijk huis, il me plet pour bien, versierd.

In de kapel bevinden zich vier nissen, waarin de vier zonen van den koning zijn afgebeeld: don Henriquez, met de spreuk: talent de bien faire; don Fernando, met die van le bien me plet; don Johan, met die van je ai bien reson en eindelijk don Pedro met het enkele woord desir.

Nog acht andere graftomben zijn in die kapel aanwezig.

Niettegenstaande al die graven, zegt een schrijver, maakt die kapel geen somberen indruk op den toeschouwer. De prachtige sieraden, de ernstig schoone vormen geven aan dit doodenverblijf zelfs een eigenaardig, een plechtig karakter, dat het gemoed tot stil nadenken stemt.

Men vertoeft niet in dat verblijf, zegt een ander bezoeker, zonder de knieën te buigen en te bidden, en voorwaar! dat is de grootste lof, dien men maken kan aan de kunstenaars, die deze begraafplaats in het leven riepen.

De kerk is niet minder een wonder van kunst, al schijnt de middenbeuk dan ook in den aanvang eenvoudig, ja, maar eenvoudig grootsch, en de Samenvatting van die twee woorden zegt meer dan alle beschrijving.

Voor het hoofd autaar liggen koning Duarte (Eduard) en zijne gemalin Eleonora van Arragon. Van deze plaats bereikt men, door een gewelfden doorgang, de zoo gezegd onvoltooide kapel - onvoltooid ja; maar toch een meesterlijk werk. De kapel is achtkantig; zeven kanten vormen diepe nissen en in de achtste vindt men de poort. Die nissen moesten gewis dienen om koning Manoëls geslacht eens te ontvangen, als de dood hunne oogen zou gesloten hebben.

Het ontwerp werd niet doorgezet; dom Manoël stichtte, ter herinnering aan de gedane ontdekkingstochten, eene andere kapel en liet die in het Batalha-klooster onafgewerkt.

Jammer, dat deze laatste begraafplaats nooit overwelfd werd en hierdoor al de kunstrijkdom, reeds voorhanden, al te veel ten prooi stond tan den vernielenden tijd. De koning had, voor het oprichten van het gedenkteeken, eene andere plaats uitgekozen, die hem meer geschikt voorkwam tot verwezenlijking van het denkbeeld.

Zeker is het dat men destijds solieder en verhevener gedenkteekens stichtte dan wel nu: dikwijls een jammerlijk beeld dat maar zelden als een sieraad kan aanzien worden.

Groot en keurig van stijl in bouwtrant, is het kapittelhuis. Hier vindt men eene zaal van 20 meters breed, overwelfd door een plafon dat enkel op de zij muren rust. Bij het aanschouwen van dit welfsel vraagt men zich af, hoe het in de hoogte gehouden wordt, en of het niet eensklaps naar beneden storten zal?

Men vertelt dat het maken van dat gewelf inderdaad een kunstgreep is, die aan meer dan een werkman het leven kostte; doch de koning hield vol, eischte dat het zou voltrokken worden en dien ten gevolge werden aan het bouwen van dat gewelf, de ter dood veroordeelden gebezigd.

In deze wonder- en prachtvolle zaal staan drie grafmonumenten, namelijk van Alfonso V, bijgenaamd de Afrikaan, van zijne gemalin dona Isabella, en van don Alfonso, een zestienjarige zoon van Johan II, die op dien ouderdom om het leven kwam.

Eindelijk treden wij in den zuilengang, die den hof van Batalha omgeeft en mag de lezer zijn oog laten gaan over de prachtige gravuur, die wij verder meededen en het tooverachtig schoon der pilasters, loofwerk en weefsel zeer goed weergeeft. Niets kan bij het sierlijke van de hier toegebrachte ornementen vergeleken worden. Sevilla met zijn Alcazar, Granada met zijn Alhambra wijken voor de tooverpracht van dit deel van het gebouw, achteruit.

Voeg bij dezen kunstrijkdom, de kleuren der bloemen, het geruisch der fonteinen, en men zal bekennen, dichterlijker plaats als deze is er niet - kortom, Batalha moog getuigen, door zijne kunst en zijne pracht, dat de zoo dikwijls miskende middeneeuwen, in kunst en verheven geest, de onzen verre te boven gaan, en wij in de XII^e, XIII^e en XIV^e eeuw nog veel zouden kunnen leeren.

Gevallen en dood.

Nog een drama uit de Alpen! De gemzenjager heeft stout het vluchtende wild, van rots tot rots, nagespoord, altijd hopende het te zullen bereiken. Ongelukkig heeft zijn voet gemist en uitglijdende is hij van eene verschrikkelijke hoogte neergestort, en heeft op een uitstek der rots den dood gevonden.

Zijn geweer werd in den val verbrijzeld; zijn alpenstok is zijne hand ontglipt en het bloed uit zijn gewond hoofd ontvloeid, kleurt de Alpenrozen. Reeds verscheidene dagen heeft de jager daar gelegen, terwijl zijne onrustige familie te vergeefs uitzag naar zijne terugkomst.

Alleen de arend, die over de hooge bergtoppen en diepe dalen zweeft, heeft met zijn scherp oog het lijk des jagers bemerkt en strijkt nu ook neer, om zich aan zijn vleesch te vergasten, zooals de jager zich eens hoopte goed te doen aan de vette gems.

Bij het zien dezer plaat valt ons Schiller's lied de Alpenjager te binnen, zoo sierlijk vertaald door onzen vlaamschen vriend Johan Alfred de Laet, lid der Kamer van Volksvertegenwoordigers. Ook van dezen jager kan men zeggen:

Plotselings uit het hoist der rots
Treedt de Geest der Bergen trotsch,
En met forsche reuzenhanden
Schudt hij 't wreed gekwelde dier.
‘Moet ge dood en jammer brengen,’
Roept hij, ‘sterveling, tot hier?
Ruim voor allen schiep de Heer!
Gij vervolgt mijn vee niet meer!’

De man zonder armen op de Amsterdamsche tentoonstelling.

Op de amsterdamsche tentoonstelling heeft de firma Schmeinck van Amsterdam een aantal kunstmatige armen en beenen uitgestald, en tevens als probaat bewijs van de deugdelijkheid zijner waren, een man, die met behulp van hunne kunstarmen zelfs schrijft.

Voor ons was dit niet nieuw. Toen wij eenige jaren geleden het hotel der Invalieden te Parijs bezochten, hadden wij een inleidingsbrief bij ons aan den toenmaligen gouverneur, generaal X...., wien in den slag van Sedan de beide handen en grootendeels de voorarmen, waren afgeschoten en die in de kunst een hulpmiddel tegen die ramp had gevonden.

Generaal X..., ontplooide met die kunst handen den brief en schreef er insgelijks een antwoord meê. Slechts tot het openen eener deur vroeg hij de hulp van een adjudant. Hij zelf riep onze aandacht op die kunsthanden in, die in zwart glacé-handschoenen verborgen waren.

De man op de tentoonstelling is, volgens een hollandsch tijdschrift, de Katholieke Illustratie, even rap in zijne bewegingen en wij denken, om in niets de waarde van die tentoonstelling te verminderen, een deel van gemeld artikel te moeten opnemen:

Op het eerste gezicht is er niets aan den man te zien dan zekere stijfheid, die misschien zelfs niet in het oog zou vallen, als hij niet zoo betrekkelijk jong was. Maar werpt mon een blik op de photographie, die hij voor zich op een tafeltje heeft liggen en waarop hij met ontbloot bovenlijf is voorgesteld, dan bemerkt men met een verminkte te doen te hebben, die van zijne beide armen beroofd is. De rechterarm is bij den pols, de linker bij den schouder afgesneden ten gevolge van een ongeluk, dat den man voor ongeveer tien jaren is overkomen in eene suikerfabriek, waar hij tusschen de machine geraakt was.

Op eene andere photographic, waarvan in dit nommer eene reproductie voorkomt, ziet men hem echter weer van twee nieuwe armen voorzien, twee kunstarmen, die de natuurlijke wel niet volkomen kunnen vervangen, maar den man toch in staat stellen zijn brood te verdienen. Hij kan er toch nagenoeg alles mee doen wat een gewoon mensch met zijne natuurlijke armen verricht; hij biedt den bezoeker tegen eene kleine vergoeding ten voordeele van de schoone Vereeniging, welke zich ten doel stelt behoeftige verminkten aan kunstledematen te helpen, zijne photographieën aan, haalt zijn horloge uit, schenkt zich een glas water in, brengt het aan den mond, en - wat haast niet te gelooven is - met zijne houten rechterhand, in een glacé-handschoen gestoken, schrijft hij, in vast en duidelijk schrift, op den achterkant van de photographieën en adreskaarten, die hij voor zich heeft liggen:

‘Eigenhandig geschreven met behulp mijner kunstarmen vervaardigd bij de firma A. en B. Schmeink te Amsterdam.
Jacob Doorn.’

Natuurlijk missen zijne houten vingers de kracht om den penhouder vast te houden; daarom is die met een haak aan zijn handschoen bevestigd, en wil de schrijver de pen neerleggen, dan moet hij ze met behulp van den mond uit de vingers nemen. Maar het feit, dat hij zonder handen of armen schrijven en dergelijken lichten arbeid verrichten kan, is toch ongetwijfeld opmerkelijk genoeg om ieder eerbied in te boezemen voor de kunst, die het zoover gebracht heeft, en sympathie voor het streven der vereeniging, die zich beïevert die kunst zooveel mogelijk dienstbaar te maken aan de lijdende menschheid.

Geen bezoeker der tentoonstelling gaat dan ook voorbij zonder eene kleinigheid voor het schoone doel dier vereeniging geofferd en zijn geldstuk in den jaszak van den verminkte te hebben laten glijden. Hij verzoekt namelijk de gevers, zelf het geld in zijn zak te steken, omdat hij het niet aannemen kan zonder eerst de pen uit de hand te leggen. De linkerarm toch, die bij den schouder is afgezet, is nagenoeg geheel machteloos, ofschoon - hoe vreemd het klinken moge - niet gevoelloos. Jacob Doorn verhaalt dat bij verandering van weer zijn houten armen soms geweldig pijn kunnen doen en dat hij die pijn vooral gevoelt in de vingers, die hij niet meer heeft. In den eersten tijd na de amputatie ondervond hij daar minder last van, maar thans heeft hij er hoe langer hoe meer over te klagen.

De verbeelding is al heel sterk, en wij denken dan ook dat het die is, welke hier den man die poets speelt.

Hondenweer.

't Is een wezenlijk hondenweer, waartegen zelfs de gebladerde boom niet beschut. Moeder Sukkel moet reeds doornat zijn; haar paraplu is in plaats van een afdruipend dak, in eene reusachtige lelie of een katoenen waterkom veranderd. De linten van de muts dansen als twee slangen op het hoofd der oude, en rok en voorschoot fladderen wild in den barschen

[p. 379]

wind, terwijl de arme Fidel met den staart tusschen de pooten, voorttrippelt en van tijd tot tijd eens smeekend naar zijne meesteres opziet, als vroeg hij de toelating om over ‘heg en steg’ naar huis terug te keeren.