De Belgische Illustratie. Jaargang 15

Reis van een Delftschen barbier naar Jerusalem in 1525.

In de Bijdragen voor de Geschiedenis van het bisdom Haarlem deelt de heer Gonnet een relaas mee, dat hand aan hand gaan mag met dat van onzen vermaarden Broeder Vander Linden en in onze vlaamsche gewesten eens zoo populair was. De Delftsche reiziger was Meester Arent Willemszoon, barbier, of waarschijnlijk chirurzijn in de oude stad.

Het gezelschap dat de lange en moeielijke reis aanvaardde den 26 april 1525 bestond uit een aantal personen, mannen, vrouwen en kinderen, wereldlijken en geestelijken. Het verhaal begint op den morgen van het vertrek. Meester Arent was 's morgens vroeg opgestaan, had de Misse gehoord en daarna ontbeten en was dan ‘op VI uren uit der stede van delft gereyst,’ in gezelschap, onder ander van Willem Corneliss Boll van Haarlem en meester Gherbrant, een priester van dezelfde stad.

De weg, dien de pelgrims volgden, liep over Rotterdam en Dortrecht en verder op Antwerpen, waar de pelgrims in den Zeepketel logeerden en, na eene vermoeiende dagreis goeden sier maakten. Van Antwerpen toog men op Maastricht, en van deze stad op Aken, doch op dezen weg liep men gevaar door roovers of ‘snaphanen’ (chenapans) aangerand te worden. Het schijnt dat die schurken over de komst van 't gezelschap verwittigd waren, want zij lagen in hinderlaag op den ‘Ghulpenberch’ - een ‘moortkuyl daer alle schorlunen en rabauwen in onthouden sijn.’

Uit Aken werden de pelgrims nogtans verwittigd en zij namen niet minder dan dertig gewapende mannen aan, om hen veilig te Aken te brengen. Dat kostte hun een ‘propere pennink.’ De dertig gewapenden hielden de schurken op afstand, doch deze volgden de pelgrims op den voet tot Aken toe, en bleven buiten de stad wachten totdat de reis werd voortgezet.

De stedelijke regeering gaf aan de pelgrims een geleide tot Keulen, en dewijl er nog andere reizigers in Aken werden teruggehouden uit vrees voor de roovers, voegden zich deze laatsten bij den pelgrimstocht. Het geleide bestond hier echter slechts uit acht gewapenden, waarvan zes te voet en twee te paard. Overigens de pelgrims waren ook met acht, ‘wel ghesteld mit twe ruers.’

Men reisde destijds nog in Europa, gelijk nu onze zendelingen in Afrika.

Van Keulen voer men per schip den Rijn op, op wiens oevers schoone en sterke ‘slootkijns’ en ook ‘suverlicke stedekijns’ lagen. De huizen in deze stede waren met schaliën gedekt en goed bemuurd. Te Rensche dronk meester Arent den lekkersten wijn, dien hij nog in den kroes had zien perelen.

De pelgrims trokken door Zwaben en Zuid-Duitschland, waar de Lutherschgezinden en de boeren in oproer tegen den keizer, hun veel last aandeden. Na veel wederwaardigheden trok de groep over de Alpen en door noordelijk Italië. Inderdaad, men moet de volharding niet van de mannen, maar zeker van de vrouwen en kinderen, bewonderen. Men heeft in onzen tijd geen denkbeeld van 't geen het reizen in die tijden was.

Eindelijk kwam men te Venetië, waar een deel van 't gezelschap kamers betrok. Met achten huurden zij eene kamer bij den kleermaker Gillis. Ziehier hoe meester Arent dit beschrijft:

‘Item van ascentioens avont of, leest men, laghen wij ter herberghe in die witte leeuwe, die waert genaemt Andries, een duytsch, een trosman, ende waren aldaer tot den tweeden dach van Julius toe ende alsdoen rekenden wij mit onse waert ende betaelden hem ende ghinghen in een burghers huus legghen bij die abdie genoomt sinte salvatoors, een snijder

[p. 252]

ghillis genoomt, een hoogh duytsche, aldaer wij een camer hadden mit ons Achten ende maeckten aldaer een boorse, daer wij wt ter merckte ghinghen, mits dat wij in leyden elcks een ducaat teffens ende leyden in, wijn op ons selven, die een bril bij die ander ende hadden in deser manieuren beth onze vryeheyt dan in die herberghe, ende hyelden te samen vrij hoff huusvrouwe Lijsbeth Jacops dochter mit heur drie kinderen, Pieter heynrickz., Claer heynricks dochter, Trijn heynricks dochter, ende ons jonektafel rond; le meester Arent willemz. barbier te delft, Heer Jan govertz. van gorcum priester, Henrick pieterz. op t meer van Amsterdam, sijn wijff Ghijzlant Jans dochter, die ons die cost bereyden.’

Meester Arent beschrijft Venetië, doch daar bij de ontleding zijner beschrijving deze veel van haar naieviteit zou verliezen, zullen wij hem zelven het woord geven:

aan de beterhand, naar j. exner.

‘Die stadt van Veeneetgien is schoon heerlick ende groot, vul wijshevts ende vul voersichticheits vul rijekdomme ende vul machts. Al hadt ie hondezt toughen ende hondert monden. Ende een yseren stemme, soe en mach icks niet wtspreken. Nota. Die stad van veneetgien leyt ronts int water, ghij moechter soe wel bij daghe in als bij nachte ende bij nachte als bij daghe, want daer en sijn gheen poorten. Nota. Het wert genoomt het grote derp, omdat sij niemant en ontsyen, turek noch heyen noch kersten, want men daer niet te lande an comen en mach. Ende mit ghene grote gheladen schepen wantet ronds om veneetgien seer ondyep is ende die huysen sijn alle te samen bij na casteels ghewijs. Item. Te veneetgien sijn die straten seer nauwe ende bedampt alsoe datter ghemeenliken gheen drie menschen en moghen neffens malkanderen ghaan, alsoe dat een sijn selven moet strecken teghens der mueren, sal hij anders den anderen moghen wijken, alsoe dit een grote bangheyt ende benautheyt ende quaede lucht maeckt voerden ghenen dies niet ghewoen en sijn, twellick ie wel beproefden. Item. Men en mach veneetgien niet al doer

[p. 253]

ghaen, want die huysen al meest van voren ofte van afteren int water staen, op balekens ofte dier gheliken ghefundeert, alsoe dattet volek van die een strate tot die ander strate daar sij wesen willen, soe gheringhe niet comen en moghen Waer doer die barcken alle menschen aldaer van noode sijn Ende daer om varen deser barcken doer die stadt daghelicks wel xvij. dusent. Nota. Dese barcken sijn al overdeckt mit tapesserie ofte zwart laken ofte mit ghruen laken, ende den bodem is becleet al mit schoen whit lindelaken daer ghij seer reynliken op sith, Ende varen seer snel doert water Ende die schippers van desen scheepkijns sijn seer lustich ende fray ghecleet, het mach een lusten diet sieht. Item In die stadt van veneetgien sijn brugghen, stenen ende houten over die xxx^e. nochtans en batet niet isset dat ghij in die een strate ofte in die ander subiteliken wesen wilt, is v van noode die barck.’

zondag-namiddag, naar rud. jordan.

Na het arsenaal beschreven te hebben, geeft Meester Arent de beschrijving van eenen ‘plazanten hoff’, bij het dorp Muranen gelegen en waar alle tijdelijke en wereldlijke genoegens te vinden waren, die men bedenken mag. In dien dien hof kon men dobbelen om fluweel, damast, zijde en andere kostbaarheden en ook op den doel schieten. Maar helaas! zegt Meester Arent ‘wat wij speelden of te bijsetten, dat waren wij qwyt, verlorent al.’ Hetzelfde was het geval toen de reizigers een schot wilden wagen.

De kerkelijke plechtigheden te Venetië worden wijd en breed en bijzonder wetens waardig beschreven. Dit is het geval met de processie, in welke zij, als pelgrims, eene eereplaats bezetteden. Na die festiviteit werden zij den doge voorgesteld, die hen een voor een omarmde. Om het recht van pelgrim te genieten, moest men echter kunnen bewijzen dat men reeds ten deele den overtocht naar het Heilig Land aan den scheepsbevelhebber betaald had.

Over de omarming van den doge, zegt Meester Arent, het volgende:

‘In deser manieren hadden deze eerwaer-

[p. 254]

dighe processie haeren voortghanck met costelike schone hherlike musycke. Ende als wij aldaer in de kercken wederom quamen, stont die kercke van binnen vercyert van alle dat licht, als offet al in vuyr ghestaende hadde ende was seer heerlicken om syen. Ende van Stonden soe werde die loffelike sanck ghesongen Te Deum laudamus Te Dominum Contitemur. Ende in ‘deser manieren soe ghaf die patriarch ons alle die benedictie ende vollichelen Voorts den hertooch van veneetgien mit die cingerye op sijn pallaes ende clommen veel trappen op tottet Ambulatorium toe, twellick al groot en overdeckt is met verwulftzel, ende stonden aldaer rondtsom den hertooch ende vyelen hem te veute, ende hij nam onsbyderhant en toenden ons blij ghelaet, druckende onze hoof den an sijn borste.’

Te Venetië zag meester Arent een turksche ambassade, die ook de processie-plechtigheid bij woonde. Die Turken Waren gekteed in food fluweel het hoofd met doek omzwachteld. De aanleider der ambassade had hooge laarzen aah, met zilver-vergulde sporen en droeg eenen pijl in de bahd, hetgeen zou beteekend hebben, dat Hetgeen hij vroeg onmiddellijk dooide Venetianen moest ‘gheeonschteert’ Worden.

In Venetië moesten de pelgrims zich van alies Voorzien wat tot de zeereis noodig was, en verdertot den tocht van Jaffa naar Jerusalem. Wel is Waar moest de kapitein voor het voedsel zorgen, maar meester Arent had et niet veel Vertrouwen ih en hij schafte zelf proviand aah, zelfs zoet water. Wat het beddegoed betreft, dit bleef voor rekening der pelgrims.

ziehier wat meester Arent aan mondbehoeften aan boord bracht:

‘Twee brillen roodt wijns van de lichtste ende vanden besten, mits oock een brille mit waters vorsch ende guet. Item Ic lyet Oock backen drie marecellen an broot misschuyt. Ende omtrent xxv. zauzijnskijns mit oeck Acht gueder tonghen ende een paer gueder hammen ende omtrent xij. pont parmezaense case ende xij. pont boteren, die ic lyet verzouten op die hollantsche maniere in enen schonen nyuwen poth. Nota. Een kist behooft een yggelick, daer hij sijn dinghen in sluyt, want elcke bant daer, is soe guet als een mishaeck. Ende ghij voersyet v mede van een bulth, die ghij op deze kiste lecht daer ghij des tsnachs op slaept, slapellakens, dekens, daertoe Ende isset dat ghij dit ter huyer crijghen coont van die trosluyden, dat is v den beste coop ende verde het syenste. Nota. V is oeck mede van noode zwycker candy, nootenmiskathen ende oly van olyff. Ende oock mede een tobbekijn, bij syeckte ende suchte alst v van noode sal sijn; deser ghelijken veel meer, wellick v wel ghelijken sel werden.’

Het contract, dat door den doge moest worden goedgekeurd, werd gesloten tegen betaling Van 42 dukaten per hoofd; de helft hiervan werd betaald te Venetië, de andere helft te Jaffa.

Den 23 juni ging men onder zeil. Reeds den eersten nacht overviel den pelgrims een felle storm.

Desen nacht ende den eersten nacht waren Wij in grooten perikele overmidts dat grote onweder datter opstack, alsoe dat wij niet en wisten waer dat wij waren. Want daer veel platen laghen, aldus soe lyeten wij ons aneker sineken ende bleven desen nacht an ons ancker legghen rijden, twellick zeer periculoes was, wantter een seer groff water ghinek. Ende Alsoe die patroon mijn selver seyde mondelinck, en soude niet tzeil gegaen hebben om twee hondert ducaten en hadde hijs niet gedaen om den roop van die pellegrums. Item Des anderen daghes werden mijn gheseyt, als datter veel van onse patroons vollick haer beste cleyderen aen gedaen hadden. Want dat haer luyder maniere is, dat soe waneer zij den doot voelhoren oghen syen als dat sij alsdan meynen te sterven, soe trecken sij hun beste cleyderen an mits hun beste hemde mede, dat soe waer sij aat lant ghevischet werden, daer doer openbaer is dat sij voersichtich gheweest sijn ih haeren doot Ende dat mense hyer doer beghraven soude oppet ghewijde.

Zeer belangrijk is de beschrijving van de verdere reis.

‘Den xxij dach in Julio, twellick was sinte maria magdalenen dach ende was oock saterdach Soe werden wij des tsmerghens syende dat heilige lant het wellick wij langhe begheert hadden. Ende doen wij dat warachtelijhen bekenden Soe beghonsten wij alle te samen, vallende op onsen knyeden, te singhen nae ouder ghewoendten die loffelike heerlike Wel luydende sanck. Te Deum laudamus te dominum confitemur Te eternum patrem omnis terra venerater. Tibi omnes angeli tibicoeli et universe potestates en soe Voort dan. Ende quamen mits desen alsoe voorts ghezeilt in die haven van Juffa ende worpen aldaer onsen ancker wt bmtrent middaech.’

De rouw had zich echter tusschen de pelgrims uitgespreid. Men moest Willem Bol op het Schip achterlaten en die daar ook stierf. Ook eene vrouw, Van Rijzel genaamd, stierf alvorens in de H. Stad aan te komen. Na vele gevaren bereikte de groep Jerusalem.

‘In dezer manieren, verhaalt op blijden toon onze delftsche pelgrim, ghenackten wij die poorten van die alre heilichste stadt van iherusalem wyens heilige poorten wij mit onsen oghen anschouden. Soe langhe begheert, Soe menighe perikele des doots om gheleden. Onse wille nv volbracht was ofte stont op guede mathen.’

Tot daar toe. Ons artikel zij eene aanbeveling voor het tijdschrift, dat ook in ons land meer diende gekend te zijn, evenals wij ongelijk hebben het naïve verhaal van Broeder Van der Linden te vergeten. Dit laatste zal, naar wij vernemen, weer herdacht worden in het werk over de reizigers van vroeger en nu, dat een onzer letterkundige vrienden, de heer Jos. Staes, voor de pers gereed maakt.