De Belgische Illustratie. Jaargang 15

Academie van Antwerpen.

Het was in 1662 dat de schilder Teniers, destijds te Brussel woonachtig, een verzoekschrift aan den koning van Spanje zond, om hem te vragen twaalf vrijbrieven te vergunnen, ter oprichting eene vrije Academie, zooals reeds te Rome en te Parijs bestonden. In mei van hetzelfde jaar werd de brief ter onderzoek gezonden aan den toenmaligen landvoogd, markies van Caracena, die den brief den 17 juli aan den Geheimen Raad des Konings te Brussel voordroeg.

Den 11 januari 1663 werd de vraag voor het oprichten der Academie in het Collegie van Antwerpen ontvangen; de brief werd vergezeld van eenen brief van den Raad. Nu het stuk, zegt Jos Van den Branden in zijne Geschiedenis, zich in handen van het Antwerpsche Magistraat bevond, maakte hij (Teniers) met de Dekens der Schilders-Kamer twee belangrijke instructiën, welke de noodzakelijkheid deden uitschijnen eener Academie, ‘alsoe door den quaden tijt ende gewesen oorloge de conste geheel ende al tot de cadentie was gecomen ende geproponeerde Academie den eenigen middel was om dezelve te herstellen ende consten van schilderen, plaetsnijden, belthouden, ende wat daer van dependeert, tot haeren ouden luyster te brengen.’

‘Het ontworpen leergesticht was noodzakelijk geworden, zegden Teniers en de Dekens, daar de jonkheid zich niet meer genoegzaam ontwikkelde in de kunst, waardoor deze in Antwerpen zou vergaan, om elders in luister toe te nemen, gelijk men ondervond dat thans in Parijs de kunst en alle fraaie werken bloeiden, welke voorheen van Antwerpen in Frankrijk moesten komen.’

Zeer wetenswaardig zijn de voorwaarden tegen welke het stedelijk Collegie het stichten eener schilderschool aan de vragers toestond. De gewapende Gilden verklaarden er zich tegen dat er twaalf vrijbrieven zouden worden afgeleverd: die vrijbrieven werden verkocht en zij die ze kochten, waren van den soldatendienst ontslagen.

Het Collegie koos een middelweg: het zou slechts acht vrijbrieven laten verkoopen, doch daarenboven een lokaal leveren, waar de teekenschool zou worden ingericht. Dit voorstel werd als voordeelig beschouwd, en toen Teniers die tijding in de Schilders-Kamer bracht, werd er onmiddellijk, en naar oud gebruik, een vierendeel wijn en nog vijftien potten bier gedronken. Bij een goed vuur, een goed glas wijnen een goed glas bier, moest een stuk genuttigd worden en men at, ‘worsten met tarwebrood en boterhammen met parmezaankaas.’

Eten en drinken vinden wij bij iedere gelegenheid, in het leven onzer voorouders aangestipt en men ziet, door het bovenstaande, dat men lichtelijk van de minste gelegenheid gebruik maakte. Nu moet men zeggen dat onze meesters in de ‘vrije consten’ zich nog al gemakkelijk tevreden stelden en onze tegenwoordige schilders u hartelijk zouden danken voor worst, brood en parmezaankaas te eten, ten teeken van feestviering.

Den 19 februari 1663 keurde de Geheime Raad te Brussel en den 6 juli de Koning te Madrid, de beslissing der stad goed; den 12 october bekrachtigde de Souvereine Raad van Brabant het vorstelijk besluit. De acht vrijbrieven werden voor 5240 gulden verkocht en, volgens vroeger bepaling, werd de oostkant der handelsbeurs tot academie ingericht.

‘Twee dagen na het verkrijgen der zalen boven de Borze, zegt Van den Branden, begon de St. Lucasgilde met wagens en werklieden hare meubelen van de kamer des Ouden Voetboogs, op de Groote Markt, naar het nieuw lokaal over te voeren; want reeds den 18 derzelfde maand wilde men er het patroonfeest vieren. Metterhaast werden de zalen hersteld en geschilderd, om ze later met gouden leer te behangen en het hontwerk te vergulden.

Aan het einde der eerste zaal sloegen de rederijkers (want de Olijftak had zich met de schilderskamers vereenigd) hun tooneel op, terwijl de kunstbroeders der Schilders-Kamer het voorstuk en de schermen hertoetsten. Naast het tooneel plaatste men het beeld van Sint-Lucas, schrijvende in zijn evangelie en vergezeld van den zinnebeeldigen os.

‘Verder hing men den omlijsten eed der gildebroeders, benevens het gebeeldhouwde tafereel met de lijst der namen van al de Dekens der Schilders-Kamer. De portretten der vroegere Prinsen, Hoofdmannen en Dekens, alsmede de geschonken tafereelen van Quinten Matsijs, Frans Floris, Cornelis de Vos, Rubens en andere hunner waardige volgelingen, werden aan de wanden uitgestald, als getuigstukken van de vroegere grootheid der gilde.

‘Jacob Jordaen leverde nu ook zijne gemelde drie plafondstukken en daarnaast verrijkte Theodoor Boeyermans het plafond met zijn tafereel ‘Antwerpen voedstermoeder van de schilders.’ Het vijftigtal eerbiedwaardige eikenhouten stoelen, met lederen zitting en leuning, van de afgestorvene bestuurders der Sint-Lucasgilde, werden geplaatst rond de tafel met rood lakenen

[p. 239]

bekleedsel en verder stonden in de gebeeldhouwde kredens, de gouden en zilveren geschenken en behaalde prijzen der rederijkers te pronken.

‘Boven den ingang der zaal werden, onder een troonverhemelte, de wapens van Koning Philips IV geschilderd, als blijk van erkentenis, omdat hij de Academie had laten oprichten. Onze vermaardste beeldhouwer Artus Quellin, beitelde ook in wit marmer het borstbeeld van den Markies van Caracena, dat ter Schilders-Kamer werd geplaatst op een voetstuk, waarop men las, dat hij de voorspreker was der Academie bij den Koning.”

Het laat zich begrijpen dat dit nieuw lokaal door eenen disch werd ingehuldigd, en dat onze meesters zich ditmaal niet met worst en kaas tevreden stelden. Het was integendeel een prachtige maaltijd, waaraan de vrouwen der schilders en verscheidene heeren van het stadhuis kwamen deelnemen.

Het opbouwen der Academie, welk men den 2 november aanving, kostte aan arbeidsloon en bouwstoffen 1106 gulden 10½ stuiver en het was slechts den 26 october 1665 dat de lessen aanvang namen: in den winter, en tot 6 maart 1666, van 6 tot 8 ure 's avonds en in den zomer, van 23 mei tot 30 september, van 5 tot 8 's morgens.

Nadat Van den Branden zoo levendig de zalen van rederijkers en schilders afgemaald heeft, moest hij ons ook de klassen schetsen, waar de toekomstige meesters kwamen teekenen en boetseeren naar het levend model. Luistert hoe hij dit doet:

‘De oefenplaats was eene langwerpig vierkante zaal, gelegen achter de Schilders-Kamer, zij was verwarmd door twee koolvuren op koperen teilen en verlicht door eene koperen hanglamp met veertien bekken, voorzien van eenen blekken lichtscherm. De leerlingen zaten op houten banken en schabellen. Hun werk was nog afzonderlijk verlicht door kaarsen, welke op hooge houten kandelaars naast hen stonden te branden.

“Eene blauw lakenen gordijn hing aan ijzeren geerden aan den wand. Daarvoor stond het naakt model op een berd, dat op twee schragen rustte. Op dit slach van tafel lagen twee vierkante houten blokken, welke het model tot steun dienden; terwijl men bij de verschillige houdingen van het lichaam, de werking der spieren bestudeerde. De Dekens en Oud-Dekens der Schilders-Kamer hadden bij beurten van eene week, het toezicht over de studie en gansch het onderricht.”

Nieuwe bessems vegen goed! In den beginne toonde men in dat toezicht veel iever, doch weldra verflauwde die iever, en dewijl de drink- en braspartijen een goed deel der inkomsten verzwolgen, en de instelling niet altijd aan de hooge verwachting beantwoordde, was er te Brussel en te Madrid erg spraak van, de acht vrijbrieven aan de heeren schilders te onttrekken.

Nogmaals sprong Teniers in de bres om de verkregen rechten te handhaven. Dit bleek gemakkelijker te worden toen Maximiliaan-Emmanuël, keurvorst van Beieren, landvoogd over de Nederlanden geworden was (1693). Bij zijne komst in Antwerpen werd de hertog ter Schilders-Kamer genoodigd, en hij toog met zijn gevolg derwaarts.

“Aan den versierden trap stond de Hoofdman, en al de Dekens met brandende witte flambouwen en zij geleidden den landvoogd boven de Borze ter Schilders-Kamer. Daar speelden de rederijkers des Olijftaks op het tooneel, dat het Scheldestrand met Antwerpen in het verschiet voorstelde, eene zinnespel de Vereenigde Kunsten, metterhaast geschreven door Barbara Ogier, de dochter van den tooneeldichter Willem Ogier en echtgenoote van den beeldhouwer Willem Kerriex.”

Toen het spel ten einde was en de hertog blijkbaar gunstig gestemd scheen, vroeg men hem nog acht nieuwe vrijbrieven en toen men den prins de leerlingen in volle werking liet zien, beloofde hij de gunst in aandacht te zullen nemen. Inderdaad, den 9 mei 1698 erlangde men van Karel II, zoo niet acht, dan toch vier nieuwe vrijbrieven, en men bouwde met het geld dat zij opbrachten, eene nieuwe teekenzaal aan de noordzijde der Beurs, die 3480 gulden kostte.

Die gunst verlevendigde, doch slechts tijdelijk, den iever; doch reeds den 8 mei 1699 verklaarde het bestuur ‘der eens zoo rijke Sint Lucas-gilde, dat het der Academie geen vuur of licht meer kon bezorgen, en daarom werd er besloten de teekenlessen nog enkel des zomers te geven.’

Op dit tijdstip was de kunst, die eens zoo schitterend in Antwerpen gebloeid had, als het ware ten ondergegaan. Het getal kunstenaars smolt weg en de gehalte van hetgeen zij voortbrachten, ging dat van het middelmatige niet te boven.