De Belgische Illustratie. Jaargang 15

Te laat.
Eene schets uit den tegenwoordigen tijd.
(Vervolg.)

Voor het oude koopmanshuis in de Wandrahmstrasse hield het rijtuig stil, waarin de chef der firma Thomas Hoveling & Zoon gezeten was.

In het kantoor heerschte een zekere opgewondenheid onder de jonge lieden, die met elkander fluisterden en giechelden en de afkeurende blikken van den heer Karker niet schenen op te merken. Dat niet alles in huis was, gelijk het behoorde, was hun duidelijk, al konden zij er ook de oorzaak niet van ontdekken. De diefstal in het kantoor, de plotselinge verdwijning van Max von Elliot en een ongewone onrustigheid van den patroon, dat alles prikkelde hunne nieuwsgierigheid, die niet weinig vermeerderde, toen zij den heer Hoveling, geheel tegen zijne gewoonte, midden in den kantoortijd hadden zien uitgaan. Toen het rijtuig voor de deur stilhield, sprongen zij dan ook allen als door een elektrischen schok getroffen, van hunne banken op en zelfs de heer Karker kon zich niet onthouden een blik naar buiten te werpen, maar hij deinsde ontsteld achteruit bij het zien van het kommervolle, verstoorde aangezicht van zijn chef, die langzaam uit het rijtuig stapte en zonder het kantoor te betreden, regelrecht naar boven ging.

Het beursuur had reeds lang geslagen. Wilhelm was er zonder zijn vader, die sinds jaren geen enkelen dag overgeslagen had, heengegaan; de heer Karker en de jonge lieden verlangden naar huis, waar het middagmaal hen wachtte, maar zij durfden zich niet te verwijderen voor de geschreven brieven met de handteekening van den chef voorzien waren en verzonden konden worden. De heer Karker raapte eindelijk al zijn moed bijeen en ging naar boven, waar hij zeer zacht aan de deur der huiskamer klopte. Het ‘binnen’ van den heer Hoveling moest luid en vast klinken, maar de toon kwam rauw en heesch uit zijne borst voort; Karker vond zijn patroon in een leuningstoel zitten.

‘Wat voert u hier?’ vroeg hij barsch.

‘Ik kom u de brieven brengen, die door u onderteekend moeten worden, mijnheer Hoveling,’ antwoordde de boekhouder schuchter. ‘Ook wenschte ik u te spreken over een aanvrage van het huis Loding & Cie, welks vertegenwoordiger tijdens uwe afwezigheid.....’

Een wenk van den koopman deed hem verstommen.

‘Morgen, Karker, morgen of later; geef mij de brieven, gij kunt ze terstond weer meenemen. Is mijn... is mijnheer Wilhelm Hoveling nog verder dan de Beurs?’

‘Neen, mijnheer Hoveling; voor zoo ver ik weet, ten minste niet.’

‘Goed! Nog iets: de daders van den diefstal zijn ontdekt, volleerde schurken - een zekere Winkelman was de heler, gij zult van de zaak hooren.’

‘God zij gedankt, dus waren het toch vreemden,’ liet zich de heer Karker onwillekeurig ontvallen; ‘het ware dan ook verschrikkelijk geweest te moeten denken, dat een zoo jong mensch...’

De heer Hoveling richtte zich in zijn volle lengte op: ‘Te moeten denken - wat?’

De verschrikte boekhouder week een paar stappen achteruit.

‘Niets, mijnheer Hoveling, volstrekt niets; maar juffrouw Betty dacht.....

‘Juffrouw heeft uitgedacht; zij zal mijn huis niet meer betreden.’

‘Om Godswil, mijnheer Hoveling, wat is er gebeurd? Juffrouw Betty, die u zoovele jaren achtereen trouw.....’

‘Trouw? Wie is trouw? Ik betaal diensten;... verder verlang ik niets..... niets..... en het allerminste slechte gedachten van den zoon mijner zuster, dien ik liefheb en hoogacht, en wiens verwijdering uit mijn huis ik diep betreur. Doch laat mij thans alleen; ik heb behoefte aan rust. Gij kunt gaan eten en de jongeliê ook; geef, als ik u verzoeken mag, de meid last, niemand boven te laten; ik verlang, Zoodra mijnheer Wilhelm Hoveling thuis komt, ongestoord met hem alleen te blijven.’

De boekhouder boog zwijgend en ging. Er moets iets buitengewoons plaats gehad hebben - zóó had hij zijn chef nog nooit gezien.

Hoveling ging in de kamer op en neer. Hij hoorde den boekhouder en de kantoorbedienden het huis verlaten, alleen de huisknecht hield tusschen den middag een wakend oog op het kantoor - en hij ademde lichter, hoewel hij wist, dat geen enkele klank van het onderhoud, hetwelk tusschen hem en zijn zoon plaats zou hebben, tot beneden kon doordringen.

Zijn zoon! - Dat anders zoo rustige, onbeweeglijke aangezicht van den koopman vertrok zich akelig bij deze gedachte; hij had hem liefgehad als zijn eigen ik, als een toonbeeld van een jong koopman, had zijn lof heinde en verre verkondigd - en nu.....

Aan Winkelman's beschuldigingen twijfelde hij geen oogenblik. Betty's jammerlijk smeeken om vergiffenis verraadde hem met haar eigen bewustzijn van schuld tegelijk de schande van zijn zoon. En op het aanstoken van deze lieden had hij den zoon zijner zuster over den oceaan gedreven, gebukt onder den last van de schandelijkste verdenking. Maar hij zou zoo spoedig mogelijk het gepleegde onrecht herstellen, goedmaken hetgeen hij misdreven had; pas in het vreemde, verre land aangekomen, zou de verstooteling huiswaarts keeren, voor hem wilde hij verkwistend worden, de anders zoo spaarzame man - ja hij wilde den jongeling zich geheel op de kunst laten toeleggen, waarnaar zijn geest zoo vurig verlangde - hij moest een hart hebben, aan hetwelk hij zich in zijn ouden dag kon steunen; zijn zoon was een onwaardige en zijn plaats zou ingenomen worden door zijn neef, die hem zoo trouw, zoo innig had lief gehad en dien hij in lichtzinnige verblinding van zich gestooten had.

Plotseling kromp hij krampachtig ineen; op de trappen naderden voetstappen.

‘Mijn zoon!’

Had Wilhelm dezen uitroep kunnen hooren, welke heesch uit de borst zijns vaders opsteeg, hij zou minder haastig de deur der huiskamer geopend hebben, waarin hij als gewoonlijk juffrouw Betty met het dekken van de tafel bezig meende te vinden. Thans echter, nu hij zijn vader gewaar werd, veranderde hij plotseling zijn gelaat, waaraan hij een neerslachtige uitdrukking poogde te geven.

[p. 187]

‘Gij zijt niet op de Beurs geweest, niet waar, vader?’ vroeg hij op zijn gewonen fleemenden toon; ‘hoe ongewoon dit ook is, treft het ditmaal bijzonder goed, daar gij de tijding dus niet uit de eerste bron vernaamt. Ach! vader, vader, ik moet u op een vreeselijke treurmare voorbereiden.’

‘Is er een spitsboef ontmaskerd, dien men voor eerlijk hield?’ vroeg de heer Hoveling met snijdenden spot; ‘dat ware niets nieuws onder de zon.’

‘Goddank, dat de zaak er niets bij verliest,’ antwoordde Wilhelm, die den zin van de woorden zijns vaders niet begreep: ‘het schip de Allalanle van consul Walter met zijn lading, in welke laatste wij ook aandeel hebben, waren verzekerd - ik heb reeds aan den consul, die sinds acht dagen uit de stad is, getelegrapheerd...’

Hoveling moest zich aan de leuning vaneen stoel vastklemmen om niet op den grond neer te zinken.

‘De Attalante?’ bracht hij nauw hoorbaar uit, ‘is dat niet het schip.....’

‘Waarmee mijn ongelukkige verdwaalde neef Hamburg verliet, om in de Nieuwe Wereld een ander, gewis beter mensch te worden,’ viel Wilhelm in de rede. ‘Ach! alles zij hem vergeven de Allalante.....’

‘De Allalanle...’ herhaalde de oude heer werktuigelijk.

‘Is verongelukt met man en muis..... er is brand aan boord uitgebersten tijdens een geweldigen storm.....’

Het gelaat van den ouden Hoveling vertrok geen spier bij deze mededeeling, alleen bedekte een doodelijke bleekheid zijne wangen terwijl zijne oogen onheilspellend schitterden. Langzaam trad hij op Wilhelm toe en dicht aan zijn oor gebogen, riep hij met luider stemme:

‘Moordenaar! wees vervloekt!’

Ontzet sprong Wilhelm achteruit.

‘Vader!..... Almachtige God, had ik kunnen vermoeden, dat die tijding u zoo geweldig schokken zou.....’

‘Ja, de tijding, dat al de schatten van Thmas Hoveling niet meer goed maken kunnen, wat zijn schandvlek van een zoon in vereeniging met een doortrapte bedriegster begaan heeft. Wie was het, die hem uit mijn huis dreef, die mij bedroog, die mij verblindde? Ellendeling, gij waart het gij, Wilhelm Hoveling! Wilhelm Hoveling,’ ging hij voort, zijn zoon zoo hevig bij de schouders schuddende, dat de zwakke jonkman bijna op den grond viel, ‘kent gij de leus van ons huis, heb ik ze u niet reeds gepredikt toen uw verstand pas de beteekenis van een woord begon te bevatten - kent gij den stelregel van den waren, rechtschapen koopman? Eer, eer, eer! En gij, nietswaardige, hebt bedrogen en gehuicheld, met danseressen uw erfdeel verbrast, gelden op uws vaders dood bij een woekeraar, een heler opgenomen - en toch zou ik u dat misschien nog kunnen vergeven - u den smaad vergeven, mijn zoon, Wilhelm Hoveling, als vertrouwde van een gemeenen misdadiger voor het gerecht gedaagd te zien - dat gij echter een onschuldige in de schande en den dood dreeft, dat gij mijn naam onteerdet, dat vergeef ik u nooit, nooit!! Voort van hier, eer de dienaren der policie u komen gelasten rekenschap van uwe daden af te leggen. Uw aanblik, een eeuwige boete, zou mijn dood zijn. Van heden af heb ik geen zoon meer; ik sta alleen in de wereld, geheel alleen, maar in het bewustzijn dat de eer van het huis rein en vlekkeloos gebleven is.’

‘Goed, ik ga!’ riep Wilhelm schuimende van woede; ‘ik was dat vervelende leven hier in den laatsten tijd toch al moede, en daar Winkelman bromt, heb ik geen lust in zijne zaak met de policie in aanraking te komen, al kan zij mij ook niets maken. Maar zoo scheid ik niet van u: ik heb geld te vorderen, veel geld, het erfdeel mijner moeder, mijne eigene spaarduiten....’

‘Ik wil u niets onthouden,’ viel de oude Hoveling hem in de rede; ‘ik wil zelfs de schuldbekentenissen inlossen, die gij den ellendigen Winkelman ter hand steldet; maar dan voort.... voort... dat ik alleen zij met mijne smart.... dit dak kan ons beiden niet langer beschutten.’

Hij opende een kaske en nam er een groote oude brieventcsch van geperst leer uit.

‘Ziedaar,’ sprak hij, ‘met deze tesch kwam uw grootvader, een onbemiddeld man, naar Hamburg; dikwijls heeft hij mij van dien tijd verhaald; vlijt en volharding, het hoogste begrip van eerlijkheid hebben hem tot rijkdom gebracht; zijne brekende oogen waren op deze tesch gericht. Aan u stel ik ze ter hand, Wilhelm, die gedachtenis van uw grootvader, opdat gij zoudt leeren, wat wilskracht en eergevoel vermogen - niet ledig gelijk hij ze herwaarts medebracht - er ligt een klein vermogen in, toereikend om u voor gebrek te vrijwaren. Ga, Wilhelm, kom tot inkeer, arbeid, opdat ik u eens vergeven kunne hierboven... vaarwel!...’

Wilhelm stiet een schorren lach uit. Hij kende de onbuigzaamheid zijns vaders, die door geen smeeken, geen. huichelen te verbidden was, hij wist, dat Thomas Hoveling hem nimmer vergeven zou, wat hij hem had aangedaan. Daarbij kwam het vooruitzicht met de policie in aanraking te komen en het gevoel een som gelds te bezitten, grooter dan hij ooit zijn eigen genoemd had; - alle genietingen der aarde lieten zich aan gene zijde des Oceaans daarmede koopen; zonder masker, zonder breidel, kon hij aan de neigingen, die hem beheerschten, den vrijen teugel vieren. In plaats van met droefheid, werd zijn hart met blijdschap vervuld, en tergend, met fier opgericht hoofd stond hij voor zijn vader, hem met uitdagenden blik in de toornige oogen ziende.

‘Ja, ik ga,’ zegde hij met luide, barsche stem; ‘ik ga, verheugd het lastige masker der geveinsdheid te kunnen afleggen, waartoe gij mij dwongt. Oogst nu de vruchten in van uw onverstandige opvoeding; - de jeugd wil meer dan het “debet en credit;” des menschen hartstochten en neigingen zijn geen contoboek, waarin gij op uwe manier uwe, gelijk gij gelooft onbedrieglijke berekeningen boekt en bevredigd er den streep onder trekt, wanneer slechts het facit stemt. Aan u zelven hebt gij te danken, wat ik werd. U lief te hebben hebt gij mij nooit geleerd; derhalve scheid ik van u zonder hartzeer. De dood van Max bezwaart mijn geweten niet, eerder het uwe: want had ik hem niet uit het huis verdreven, dan ware hij uit eigen beweging de slavenboeien ontvlucht, waarin gij in uwe verblindheid zijn lichaam en ziel geklonken hield, hij ware dan misschien eveneens rampzalig om het leven gekomen. Het geld neem ik mee, de tesch behoudt gij zelven, ik verscheur haar gelijk den band, die mij tot dusverre aan u vasthechtte. Gij hebt mij gevloekt om wille van een jeugdige onbezonnenheid - alles voor de eer is uw leus; - welaan, teer dan nu op de eer van het huis, laat zij u uw zoon vergoeden; wij hebben afgerekend.... ik ga naar Amerika.’

Met deze woorden nam hij de papieren uit de tesch en stak ze bij zich, daarna scheurde hij de tesch zelve in twee helften, die hij zijn vader voor de voeten wierp en verliet de kamer.

Hoveling stond als verstijfd en staarde hem na.

Was het wezenlijkheid? Had zoo de eigen zoon tot hem gesproken, de eigen zoon, op wiens opvoeding hij zoo trotsch geweest was? Alles begaf hem; de eenige wien hij vergoeden wilde wat hij hem had aangedaan, was dood, de eenige, wiens liefde hem had kunnen schadeloos stellen voor hetgeen hij in dezen stond leed. Waarvoor had hij zich afgetobt, waarvoor gewerkt en gezwoegd van den vroegen morgen tot den laten avond?

Waarvoor?

Helderder werd zijn oog; een straal van de vroegere wilskracht flikkerde daarin nog eenmaal op. Waarvoor? ‘Voor de eer van don naam, dien ik droeg, en dien mijn vader mij, stervende, aanbevool vlekkeloos te bewaren. Ja, vader - wenden de levenden zich van mij af - dan neem ik mijne toevlucht tot de dooden, tot u, wiens handel en wandel zuiver waren van alle strafbare gedachten. Mijn han- delshuis zal voortaan mijn alles zijn; ik wil er meer dan ooit voor leven; ik zal het steeds in aanzien doen stijgen - doch niet voor mij - niet om meer geld te verdienen - neen, gebrek en armoede zullen de vruchten van mijn arbeid genieten. En deze tesch, welke uw onwaardige kleinzoon wegwierp, zal bewaard worden als een eeuwig aandenken om de nakomelingschap te toonen, wat eerlijke koopmanszin vermag.’

Hij boog zich voorover om de door Wilhelm verscheurde helften van den vloer op te rapen, maar terwijl hij er een opnam, ontsnapte hem een kreet van verrassing: tusschen het leder on de voering ingenaaid, lag een dubbel toegevouwen blad papier, dicht beschreven, door ouderdom geel geworden. Een bang voorgevoel rees bij die ontdekking in den geest des koopmans op. ‘Het handschrift mijns vaders!’ morde hij, en ontstelde bijna door den nagalm van zijn eigen woorden in de holle kamer. Het was als aarzelde zijne hand het blad, hetwelk zoo lang in zijne geheime bergplaats gerust had, voor den dag te halen. Hij herinnerde zich, dat het brekende oog zijns vaders met een angstige uitdrukking op deze tesch geduid had - maar het moest zijn - aan deze onzekerheid moest een einde komen.

Met bevende hand ontvouwde hij het blad. Bij de eerste regels overviel hem een duizeling, het blad ontviel hem - met een haastige beweging vatte hij het weer op, staarde er in, doch de letters dansten voor zijne oogen; eindelijk gelukte hij er in zijn ontroering in zoo verre te bemeesteren, dat hij kon lezen, wat het document bevatte:

‘Mijn zoon! meer dan eens achtte ik het oogenblik gekomen om mijne ziel te bevrijden van den ontzettenden last, die op haar drukte; de schaamte hield gestadig opnieuw mijne lippen gesloten, maar ik wil niet voor mijn oppersten Rechter hierboven verschijnen zonder u de oorzaak van mijne zwaarmoedigheid geopenbaard te hebben, die mij zoo menigmaal ter neerdrukte. O! mijn zoon, wees niet vergramd op den man, die u van jongs af aan inprentte voor alles uw goeden naam vlekkeloos te bewaren en zelf dezen naam door een misdaad bezoedelde, een misdaad, welke den grondslag legde van den rijkdom van ons huis, en door geen boete vermocht uitgewischt te worden.

‘Ik was voor lange jaren secretaris van den markies de Garsay; mijn meester was mild en goedhartig, een edelman in de volste beteekenis van het woord, gelukkig in het bezit van een klein vermogen, een allerbeminnelijkste vrouw en een allerliefst zoontje. Zijn hart klopte warm en vol voor zijne medemenschen; hij had onder Bonaparte gediend en dweepte met hem met jeugdigen gloed. Een verklaard tegenstander der Bourbons, behield hij nog al zijne sympathieën voor den gevallen keizer; maar nog levendiger troffen hem de steeds slimmer wordende staatkundige toestanden van zijn eigen vaderland - Frankrijk. Hij liet zich met gevaarlijke ondernemingen in - zij werden aan de regeering verraden - alleen de vlucht kon hem en de zijnen voor gevangenneming redden. Hij vertrouwde mij een aanzienlijke som gelds toe die hij losgemaakt had en te gevaarlijk beschouwde om mee te nemen. Ik zou ze hem overmaken of ze hem zelf brengen, want hij wist vooruit, dat de regeering zijne bezittingen verbeurd verklaren zou. Het gebeurde gelijk hij gevreesd, doch vroeger dan hij vermoed had. Met moeite gelukte het hem, slechts met het noodwendigste voorzien, over de grenzen van Frankrijk te geraken en naar Engeland de wijk te nemen.

‘Ik zelf werd aan een licht onderzoek onderworpen, doch spoedig weder in vrijheid gesteld. Het geld had ik in veiligheid gebracht, doch

[p. 188]

niet voor zijn bezitter, Thomas, de booze hield mij in een valstrik gevangen; een toekomst vol eer en weelde stond voor den armen secretaris open. Ik vluchtte naar Amerika, een duitsch, arm meisje won mijne genegenheid en beantwoordde die, ik bevrijdde haar uit een vernederende dienstbaarheid en maakte haar tot mijne vrouw. Om harentwille verliet ik de nieuwe wereld - het heimwee naar Duitschland knaagde aan haar leven. Ik stelde onderzoekingen in wat er uit den markies de Garsay en de zijnen geworden was - die inlichtingen luidden hoogst treurig. Mijn voormalige meester en zijne vrouw waren in armoede en gebrek gestorven. De zoon was onder een anderen naam naar Duitschland. gegaan en zou daar gestorven zijn; ondanks alle navorschingen kon ik niets naders vernemen. O Thomas, de gedachte, dat ik mij in rijkdom baadde, terwijl de zoon van den door mij bestolene wellicht gebrek leed, indien het gerucht van zijn dood valsch was, deze gedachte boorde zich als een gloeiende priem in mijn hart, altijd dieper en dieper!

de hoflakei, naar b. woltze.

‘Ik begaf mij naar Hamburg om daar een handelshuis op te richten. Het geluk begunstigde mij. Als een rijk, geacht man leg ik den goeden naam van mijn huis in uwe handen, maar ik leg u tevens den heiligen plicht op: doe onderzoek naar den zoon van den markies de Garsay, neem hem aan als broeder, als meester en ik zal u hierboven zogenen..... ik zal.....’

Garsay, markies de Garsay! Hovelings verstijvende hand vermocht het blad niet meer vast te houden; ‘Garsay’ - had hij dezen naam niet ergens gehoord? Ja, ja, nu herinnerde hij het zich; had zijne stervende zuster dien niet genoemd als den naam van den vader haars echtgenoots, wien een bedrieger zijn vermogen ontstolen had? En deze bedrieger was zijn eigen vader, de eerlijke koopman, en den kleinzoon van den bedrogene had hij zelf, met schande beladen, in den dood gedreven.

Thomas Hoveling voelde zich zoo ellendig, zoo rampzalig, zoo verlaten!

Dan was het hem weer als ging hem de geheele zaak niets aan en was hij een wildvreemde man, wien men zooeven een ongelooflijke geschiedenis verhaald had, en hij schudde het hoofd en glimlachte, ja hij glimlachte..... maar de spiegel boven de sofa weerkaatste zijn lach en hij beefde voor zijn eigen aanblik en wendde het oog af... Daar viel het op het geelgeworden geschrift zijns vaders en nu wist hij weer dat het geen sprookje was wat hem overkomen was, wat hij zelf geleden en doorleefd

[p. 189]

had, en Thomas Hoveling, die nooit gelachen had met de blijden, nooit getreurd had met de treurenden - Thomas Hoveling, de chef van het huis, welks goede naam tot aan gene zijde des oceaans bekend was, welks schepen uit alle landen handelswaren aanvoerden - lag vertwijfelend op den grond uitgestrekt en jammerde hartverscheurend over zijn verwoest levensgeluk.

verplichtend onderwijs, naar david col.

(Wordt vervolgd.)