De Belgische Illustratie. Jaargang 15

Evangeline.
Door Henry Wadsworth Longfellow.
(Slot.)

X.

Tusschen de eilandengroep naderde nu eene vlugge boot, die door den ‘sterken arm van jageis en trappers bevleugeld’ den steven noordwaarts wendde, naar het land der bisons en bevers.

Aan het roer zat een jonkman, met door smart misvormde gelaatstrekken; het hair, wild groeiend, overlommerde de donkere wenkbrauwen, 't Was Gabriël, die rampzalig en rustloos in

[p. 181]

de woestijnen van 't Far-west, zijn eigen en zijn leed zocht te ontgaan.

De boot gleed oostelijk achter een pruimbosch, voort, zoodat men het vaartuig niet zag, dat in het donker gemeerd lag, evenmin als de slapende roeiers den slag der riemen hoorden.

De slaap wreekte zich op de lange nachtwaak, en

Daar was geen Engel van God

om het slapende meisje te wekken...

Voorbij was de boot toen de slapende wakker werd en zij tot pater Andreas, den priester, zegde:

‘Iets in mijn binnenst getuigt me

dat Gabriël dicht bij mij omdoolt,

Is het geen droom, of verbeelding

of iets bijgeloovigs, of ging er

Soms een Engel voorbij, die

mijn reest de waarheid onthulde?’

een prijskamp van kanarievogels, naar david col.

Neen, uwe taal is niet ijdel, zegde de priester; want ginds op den oever der Têche, liggen twee vriendelijke stadjes, Sint-Martijn en Sint-Maur en daar, zooals de oude pastoor zijne kudde hervindt, daar vindt ook de bruid haren bruidegom; daar in het eden van Louisiana!

Opgebeurd was zij in die zoete verwachting, vroolijk en schaterend als de lachvogel, die een stroom van waanzinnige klanken uit zijnen gorgel wierp, en voort ging het, voort!

XI.

Dicht aan de oever stond het huis van den veeboer, Het was mildelijk omringd door bloemen en lommer. Een pad leidde van daar uit naar den rand der prairieën, die zonder grenzen schenen te zijn.

Op een fier paard gezeten en in zijn bont wammes gekleed, schouwde de veeboer over de talrijke kudden, die er graasden en de frissche avondlucht opsnoven. De veeboer stak den

[p. 182]

horen, en als de vlokken schuim van op elkander volgende golven, stegen de hoornen van duizende witte runderen op, tot diep in de grasvlakte. Zwijgend staarden zij een oogenblik in de verte en dan snelden zij loeiend de weide door, tot aan het hekken dat zich voor den veeboer en zijne kudde ontsloot.

Op dat oogenblik kwamen de priester en het meisje ter plaatse. De veeboer vloog uit het zadel, knelde de bannelingen in zijne armen - en zij, zij herkenden Basile, den hoefsmid; maar geen Gabriël verscheen, en donkere vrees beklemde Evangelina's hart.

‘Hebt ge dan straks, toen ge langs de Atchafalaya voert, Gabriël's boot niet ontmoet?’ vroeg de smid. Donker werd het in 's meisjes hart en snikkend en weenend zegde zij: ‘Weg? Is Gabriël weg?’

‘Moed, lief kind!’ antwoordde de kloeke smid, ‘eerst dezen morgen is hij vertrokken, 't Was hem hier te eenzaam, gekweld als hij was door het bittere harteleed. Hij is naar Adayes gereisd, om er bij de Spanjaards ossen in te koopen; dan gaat hij naar het gebergte Ozark, op het spoor der Roodhuiden om het wild gedierte en den bever te jagen. Moed, wij halen hem in, reeds morgen!

XII.

Lustige stemmen weerklonken. Eene groep Acadiërs droeg Michel den vedelman op de armen. Onder Basile's dak had hij zorgeloos zijne dagen gesleten, wijd vermaard om zijn sneeuwwit hoofd en viool. Feest was het bij den rijken veeboer, den voormaligen smid; doch toen den volgenden dag de zon op het bloemrijke landschap viel, verliet Evangeline den priester, die bij zijne kudde bleef, en met Basile en de roeiers zakte zij den stroom af; doch nergens vond zij een spoor haars verloofden, en toen ze in de kleine taveerne te Adayes kwam, zegde haar de snaterende hospes, dat Gabriël van paarden, gidsen en makkers vergezeld, naar de prairieën was afgereisd.

XIII.

Ver in het westen, waar de hemelhooge bergtoppen met eeuwig sneeuw bedekt zijn, doch waar beneden de Oregon schuimt en bruist; waar een weelderig land zich uitstrekt en in hetwelk buffels, elanden, reebokken en hollende paarden zwerven, welke laatsten nooit het halster op den nek droegen, daar - aan den voet van den Ozark dwaalde de zoon van den veeboer, vergezeld van kloeke Indianen als wegwijzers.

Hoe dikwijls waanden zij, Basile en het meisje, hem te bereiken! Soms zagen ze of meenden ze den rook van zijn wachtvuur te zien, en als zij de plaats bereikten, bij het vallen des avonds, lag daar enkel wat sintel en assche.

In die woestenij ontmoette Evangeline een wezen dat ook wist wat lijden was, eene vrouw uit de Shawnees, die den afgelegen jachtgrond der wreede Camanches ontvluchtte om haren volksstam weer te bereiken. De man, dien zij liefhad, werd door de Camanches wreedaardig vermoord, en zij vertelde aan de dochter des pachters, in hare zinrijke en dichterlijke taal, met lieflijke beelden, haar lijden, haar bloedig lijden.

Prachtig en diep ingrijpend tusschentafreel! Lieflijke balsem op het lijdende hart gelegd en een zoo reine geur uitwasemend, dat men aan de engelen denken zou! Het was die Shawnee, welke aan Evangeline den weg wees naar een priester der Missie, die daar, in de wildernis, den menschen Maria en Jesus leerde beminnen. Daarheen!

En aan den zoom der rivier

in de groenende weide, bespeurden

Zij de tenten der Christenen,

de tenten der Missie-Jesuieten,

Onder een rijzigen eik

die prijkte in het midden van 't dorpjen

Knielde het hoofd van de zending,

Omringd van zijn kindren. Een kruisbeeld,

Hing aan den stam van den boom,

door 't loof van een wingert beschaduwd,

En 't lijdend gelaat des Verzoeners,

gestorven voor zondaars,

Boeide de ziel van de schaar

die in 't stof er voor neder geknield lag.

XIV.

Ja het waren de paters Jesuieten, die daar in dien vergeten hoek der wereld, de waarheid verkondigden. De arme ballingen vonden er rust in de hut, de wigwam van den priester: gelukkig nog eens de taal te hooren, ‘die zijn moeder weleer hem geleerd had.’ Zesmaal was de zon, sedert het vertrek van Gabriël van daar, echter reeds opgegaan. Hij toog ver naar het noorden, maar als het najaar kwam en de jachttijd om was, wachtte de priester hem terug.

‘Laat mij hier blijven,’ snikte Evangeline, ‘want mijne ziel is bedroefd tot ter dood toe.’ En zij bleef daar, en Basile besteeg weer zijn fier paard en keerde met zijne gidsen en makkers, naar zijn huis aan den boord der prairieën.

XV.

Dagen, weken en maanden vlogen heen. De maïs stond pas in bloem, toen Evangeline aankwam, en nu rees hij hooger op dan haar hoofd en strekte tot herberg aan de kraaien, tot voorraadzolder aan de eekhorens. Gabriël kwam echter niet weer.

Zoo werd het herfst, zoo werd het winter; ‘zoo blies Lente knoppen aan het hout,’ - maar geen Gabriël; doch op den adem van het zomersche koeltje, kwam haar, Evangeline, een gerucht tegen, zoeter dan de kleuren en geuren der bloesems: - zij vernam dat in 't noordoost van het groote Michigan-woud, aan den boord der Saginaw, de jongeling zich eene woning gekozen had.

Vergezeld van gidsen ondernam zij de reize; doch helaas! toen zij in het diep der Michigan-wouden aankwam, vond zij de hut van den jager in een puinhoop veranderd en verlaten....

Zoo gingen de jaren voorbij; nu toefde zij hier, dan ginder; nu bij de Moravische broeders, dan in het woelige legerkamp; nu in dorpkens dan in steden

Als een verschijning, zoo kwam ze

en verdween zoo vlug als een droombeeld,

Waar geen herinring van voortleeft.

Jeugdig en schoon was het meisjen

Toen zij den zwerftocht aanving,

vol van verwachting en hope;

Oud en verwelkt, toen zij dien

vol bittre teleurstelling eindde.

XVI.

Aan den boord der Delware ligt de bloeiende stad, door Penn gesticht; daar was zij ten slotte aangeland, de arme ballinge! Daar was de oude Le Blanc gestorven, van de honderd kinderen en kindskinderen die hij had, er slechts een enkel aan zijn doodsbed vindende. Daar ten minste vond zij iets, dat haar van vroeger dagen sprak.

Gabriël was niet vergeten; in heur hart bewaarde zij zijn beeld, zooals zij hem voor het laatst gezien had. ‘Slechts was hij nog schooner geworden door zijne doodelijke stilte en zijn afzijn.’ Over hem hadden, in Evangeline's geest, de jaren geen macht.

Als Liefdezuster waarde zij rond, armen en zieken bezoekende, 's Nachts waakte zij bij de kranken, en de pachter die 's morgens met bloemen en vruchten ter markt kwam, zag haar dikwijIs van de mocielijke nacht waak huiswaarts keeren.

Nu geviel het dat de pest in de stad losbrak en de bewoners als wegmaaide. Wie arm was, verstoken van hulp en vriendschap, ging naar het hospitaal, en daarheen kwam ook dagelijks de liefdadige zuster, en wie met den dood kampte, dacht bij het zien van heur wezen, een straal van hemelschen glans op te vangen, zoo als liet aureool om het hoofd der heiligen geteekend, of zoo als er 's nachts een boven eene verlichte stad straalt. Die glimp was in het oog der zieken als de lamp, die uit de hemelsche stad scheen.

XVII.

Zoo ging zij, de zuster, op eenen zondag morgen naar het gasthuis en plukte, alvorens binnen te treden, op haren weg - want het gebouw lag buiten de stad, in eene weide - frissche bloemen, wier geur en kleur lichtelijk nog eenen zieke zouden verkwikken, en toen zij in de verte het kerkgezang der Zweden hoorde, was er als eene stem die in haar binnenste sprak: ‘Zie, uwe beproevingen spoeden ten einde!’

In het gasthuis troostte zij hier, laafde zij daar; zij sloot het stervende oog ginder, en menig kwijnend gelaat hief zich van den peuluw op, om de hemelsche verschijning nog eens te zien.

Plotseling stond ze stil, met open en bestorven lippen; hare leden trilden; hare wangen verbleekten, de bloemen ontsnapten aan hare vingers en een bange kreet joeg zelfs de stervenden sidderend op.

Op de kribbe daar voor haar,

lag de gestalte van een grijzaart.

Dun en lang en vergrijsd

was de lok, die zijn slapen omzwierde.

Maar bij den dageraad schenen

nog eens voor een wijle zijn aanschijn

De oude trekken van jeugd

en van manlijke kloekheid hergeven.

Zoo verandert gewoonlijk

't gelaat van den kranke die zieltoogt.

Hoogrood brandde op zijn lippen

het vuur van den stijgenden koortsgloed

Even alsof, der Hebreeër gelijk,

door het Leven de deurpost

Was bestreken met bloed,

Om den Engel des doods te verkonden

dat hij zijn zeis kon sparen en zijn prooi elders zoeken.... Allengs zonk zijn geest in het oneindige duister, altijd lager en lager, en uit de diepte des doodendals hoorde hij, telkens herhaald, den angstkreet, en in de huiverige stilte die daarna heerschte, fluisterde een lieflijke stem: ‘Gabriël, mijn geliefde!’

En hij, hij zag in een droom het land zijner kinderjaren, het zoete dorp zijner jeugd, den berg in de verte, en overlommerd wandelde in dat landschap Evangeline. Tranen vulden zijn oogen en toen hij ze opsloeg, was de droom weg, maar zijne bruid lag geknield bij zijne legersteê. Zijn mond wilde nog haren naam fluisteren; de klanken stierven op de lippen, maar hare beweging verraadde alles wat hij zoo gaarne, zoo gaarne had willen zeggen!

Evangeline, de lust zijner jeugd, kuste hem en zijn hoofd rustte tegen hare borst. Weg was hij, gelijk de lamp onverwacht door den tocht van het venster wordt uitgeblazen..... En nu was alles ten eind... Nog eens drukte zij het hoofd des dooden aan haar hart, boog het hoofd en lispelde: ‘Vader, ik dank het U!’

XVIII.

Hebben wij te veel gezegd, toen wij in den aanhef dezer lezing met zooveel bewondering van dit heerlijke dichtstuk spraken? Als de flauwe schets reeds den lezer zoo aangrijpt, wat moet het dan zijn als men zich in het dichtstuk zelve

[p. 183]

verlustigen kan? 't Is het verschil van het aanstaren van een lommerrijk landschap op eens schilderij, en de wandeling, in levenden lijve, onder de hooge en ruischende boomen zelven, doortintelt van het zonnelicht en doorwasemd met de zoetste geuren der lente.

Evangeline is de afdaling tot in het diepste diep van het hart, om daar de fijnste en edelste roerselen van hetzelve gaê te slaan. Geen glimp van haat, geen tinteling van nijd, geen schijn van lage driften spoken hier rondom ons. Wij leven hier met onbedorven menschen, verre van de booze wereld - die echter ook tot dáár haar verderfelijken invloed doet gevoelen - wij leven in een rein en rustig aardsch paradijs. Alles ademt geloof, hoop en liefde: dus onderwerping aan hooger wil, gelatenheid en zielevree, tot daar zelfs waar de ziel bloedig wordt van-een gereten.

Hartroerend, prangend, soms bloedend aangrijpend is voor den lezer die vluchtende, onvatbare schaduw van Gabriël, altijd in de verre verte opgevolgd door zijne naar hem verlangende bruid, die afgetobd, maar rusteloos, het tooverbeeld wil inhalen. Hoe meer zij nadert, hoe meer het wegwijkt, wegsmelt in het blauwe hemelruim.

't Is, zooals de dichter zelve ergens ter loops zegt, 't is als het Fata Morgana, het bedriegelijk spiegelbeeld der woestijn, dat voor het oog van den matten en hijgenden reiziger aan den horizon oprijst. Het geeft hem boomen te zien, waaronder hij hoopt te kunnen rusten; water, waaraan hij meent zijn brandenden dorst te kunnen lesschen; schepen, waarmee hij denkt naar het moederland te kunnen varen; paleizen, waarin hij waant eens gastvrij te kunnen ontvangen worden - tot dat die tooverbeelden verdwijnen en hij voor de dorre wezenlijkheid staat - voor niets.

Ons dunkt dat de Fata Morgana aan Longfellow dat denkbeeld van eindelooze en nooit bereikte jacht moet hebben ingegeven. Met een bewonderenswaardig talent is die belang wekkende fantasie in het verhaal geweven, als een vergulde najaarsdraad die in de lucht zweeft, die nu eens verschijnt en dan weer verdwijnt, maar altijd aanwezig is.

Die draad begint zich te ontrollen, als in dien plechtigen middernachts-stond, de twee booten elkander kruisen en Gabriël de la Jeunesse, op eenige stappen van de slapende Evangeline, zijne boot door de wateren voor eeuwig verloren stuurt; hij wordt eindelijk gebroken als men den wilden jager - want er is iets van deze duitsche legendiaire figuur in hem - dien men jong en levenslustig verliet, oud, mager en het hoofd met lange witte haarklissen bekroond, in het gasthuis terugziet, en slechts als hij reeds een eindswege is weggezonken in de schaduwen des doods.

Wat dit wezen, op dien langen dwaaltocht in de eenzaamheid geleden heeft, zegt de dichter niet: hij laat den lezer raden en droomen. Gij zooals ik, had het willen weten; gij hadt de stem van den ouden bruidegom willen hooren - eenige woorden slechts! Neen, dat mocht niet. Geene woorden hadden ooit het grootsche kunnen weergeven, dat nu zijn zwijgend sterven aanbiedt.

Misschien is de marteling, die de dichter de gevoelige zielen doet ondergaan, te lang; misschien had hij, in het huis van den veeboer of kort daarna het ‘einde’ kunnen neerschrijven. De lezer verwachtte het; zijn hart verlangde 't en het klopte reeds dankbaar toen zij, de martelares, in de lachende woning van den vriend haars vaders aankwam; doch als men een oogenblik betreurt dat dit niet is, dan zegt de traan die later in het oog opwelt, dat wij nog veel schoons gewonnen hebben.

Prachtig is dan ook de ontmoeting in het gasthuis; heerlijk, diep gevoeld, geniaal de eindeloosheid weergevend, die den dood opvolgt, is de terugkeer van Gabriel's geest uit de diepte van het doodendal, als teruggeroepen door de stem der liefde, om nog eens, voor 't laatst, met eene flauwe herinnering tot de lang vervlogen jeugd terug te keeren.

De ingrijpende schilderingen zijn overigens talrijk in het dichtstuk van den amerikaanschen zanger, vooral de frissche natuurtafereelen die van eene als 't ware primitieve penseeling overgaan tot eene wilde en grootsche borsteling der landschappen, zoo in het noorden als in het zuiden van Amerika, en altijd met dien eigenaardigen stempel, welke doet gevoelen dat wij in eene verschillende luchtstreek ademen.

Wij kennen noch in schildering, noch in karakters - ach, bestonden er Benedicten, Basiles, Evangelines in onze samenleving! - noch in diepte van gedachten, noch in rijkdom van beelden, een dichtstuk van onzen tijd, dat met Evangeline kan worden gelijk gesteld. Men heeft Goethe's Herman en Dorothea opgeworpen. Zonder dit meesterstuk van eenvoud en gevoel te willen misprijzen, schudden wij bij die vergelijking het hoofd. Er is in beiden, ja, de familietrek van het genie, doch het laatste taant voor het eerste.

Longfellow was protestant; doch hier, gelijk elders legt hij eene diepe vereering voor het katholicismus aan den dag. Meer dan dat, hij is zoo diep in den geest van hetzelve doorgedrongen, dat hij daarmee gansch vereenzelvigd is. Zijne personen zijn katholieken, innig geloovigen en geen oogenblik ontreinigt de dichter den zuiveren godsdienstigen atmosfeer, waarin zij leven. Hij gelooft met hen, hoopt en bemint met hen, en vereert diep alles wat zij vereeren - en vandaar dat er geen enkel dissonant in dit heerlijk dichterlijk koneert klinkt, en dat er eene zoo lieflijk reine, zoo hemelsche wasem over verspreid ligt. Longfellow was inderdaad katholiek van hart, waarom is hem de genade niet ten deel gevallen dit in daad te zijn! Dat is het geheim der Godheid.

Wat een prachtig voorbeeld levert het meesterstuk voor onze jonge vlaamsche dichters op, die zich tegenwoordig op al wat zonderling, gemaakt, valsch, wansmakelijk is verslingeren; die denken de zedelijkheid te moeten miskennen om nieuw te zijn, en die vergeten wat al machtige springveeren van effecten kunnen losgelaten worden, al beperkt men zich binnen de schijnbaar enge grenzen der deugd - doch, 't is waar ook, wij zien geene schaduw van Longfellow's onder hen!