De Belgische Illustratie. Jaargang 14

[p. 409]

[Nummer 52]

Fanny.
Een verhaal uit het Noorden
Door Ravo.

(Slot.)

Dokter Volkert hield zich inmiddels bezig met een brief aan Van Straalen, en verweet hem daarin zijn onwaardige, trouwelooze, lafhartige daad, om een kind tegen zijn vader in opstand te brengen. Tot dan toe, schreef hij, had hij hem voor een gentleman beschouwd, doch na deze niet te qualificeeren handeling zou hij maar liefst niet zeggen, waarvoor hij hem hield - kortom, in zijn rechtmatigen toorn beleedigde hij den advocaat op eene manier, welke, naar hij meende, aan de zaak voor goed een einde zou maken. Die schriftelijke uitbersting had hem eenigszins doen bedaren; na eenige oogenblikken betrekkelijk kalm te hebben nagedacht, overlas hij den inhoud van zijn schrijven, met dit gevolg, dat hij het verscheurde. Hij was tot een ander besluit gekomen; hij zou zich persoonlijk naar Amsterdam begeven, en Van Straalen mondeling het onwaardige van diens gedrag onder het oog brengen. Dat besluit deelde hij in een paar woorden aan zijn dochter meê, en nog denzelfden dag reisde hij naar de hoofdstad af.

Van Straalen zat den volgenden morgen aan het ontbijt, toen de meid hem een kaartje overhandigde, met de vraag, of zij ‘die meheer van 't kaartje,’ die beneden stond, maar zou ‘boven laten.’

‘Dr Volkert!’ bromde Van Straalen. ‘Wat zou dàt beteekenen? Zou hij van gedachte veranderd zijn, en wellicht eerst met mij kennis

DE GANS IN DUITSCHLAND, NAAR E. ZIMMERMANN.

[p. 410]

willen maken, alvorens zijn definitieve toestemming te geven...? Laat mijnheer maar boven komen, Kaatje.’

Zoodra de dokter was binnen getreden en had plaats genomen, gevoelde Van Straalen zich minder op zijn gemak. Die stijve, koele houding en dat strakke gezicht bevielen hem niet. Had hij eerst het onverwacht bezoek in zijn voordeel uitgelegd, thans begreep hij maar al te goed, dat hij daarmeê te voorbarig was geweest.

‘Mijnheer,’ ving dokter Volkert aan, den jonkman ernstig in de oogen ziende, ‘mijn bezoek, waarvoor ik opzettelijk naar Amsterdam ben gekomen, kan kort zijn. Ik had u eerst willen schrijven, doch achtte het ten slotte beter, de zaak mondeling met u af te doen.’

‘Ik luister, mijnheer,’ gaf Van Straalen met licht trillende stem ten antwoord.

‘Ge kunt gemakkelijk gissen, wat de reden is van mijne komst,’ - Van Straalen boog - ‘daar ik tot den dag, waarop gij aanzoek deedt om de hand van mijne dochter, niet eens wist, dat te Amsterdam een mijnheer Van Straalen bestond.’

Die laatste, schijnbaar vernederende woorden, deden Van Straalen het bloed naar het hoofd stijgen, en niet zonder spotternij deed hij opmerken: ‘Ik hoop u toch door mijn aanzoek niet te hebben beleedigd!’

‘In 't geheel niet, mijnheer; elk fatsoenlijk man heeft het recht in de kringen, waarin hij verkeert, een keuze te doen, en al ondervindt hij daarbij teleurstellingen, hetzij van den kant van het meisje zelf of van dien van ouders of voogden, een beleediging kan in geen geval in zijn aanzoek gelegen zijn. Uit de brieven, waarin ik u mijn weigering motiveerde, kunt ge daartoe dan ook onmogelijk tot een besluit komen. Maar wèl beleedigend is het voor een vader, wanneer iemand buiten zijn weten, en tegen zijn wil, betrekkingen tracht te onderhouden met zijn dochter. En dat hebt gij gedaan, mijnheer!’

Van Straalen verbleekte, doch zich spoedig herstellende, gaf hij ten antwoord: ‘Ik kan niet ontkennen, mijnheer, dat zoo iets voor het vaderlijk gevoel beleedigend, kwetsend kan zijn; maar stel u eens in mijne plaats. Uwe dochter - dat is geen geheim meer voor u, naar het schijnt - beantwoordt mijne liefde. Ware ik katholiek, wellicht zoudt gij niets tegen onze vereeniging hebben; dus alleen omdat ik protestant ben, stelt gij aan ons geluk een hinderpaal in den weg. Dat noem ik onredelijk, en hiervan uitgaande, achtte ik mij gerechtigd, mijn plan niet op te geven, en te trachten langs geheimen weg te bereiken, wat mij langs den ridderlijken weg onmogelijk werd gemaakt.’

‘Ik kan niet zeggen, dat die redeneering zeer nobel is, of getuigt van het besef van den eerbied en de gehoorzaamheid, die een kind aan zijn ouders verschuldigd is. Het verschil van godsdienst schijnt u dus hoegenaamd geen bezwaar toe bij een huwelijk?’

‘Neen; wel te verstaan, wanneer de eene partij, zoo als in dit geval ik, eigenlijk geen enkelen godsdienst aanhangt, allen eerbiedigt, en dus de andere partij, in casu uwe dochter, in niets belemmeren zou, de plichten van haren godsdienst na te leven.’

‘Verondersteld eens, dat dit werkelijk zoo zou zijn; dat gij, gehuwd zijnde, de meening, die gij nu verkondigt, getrouw zult blijven, zijt gij dan niet van oordeel, dat uw onverschilligheid in zaken van godsdienst in elk geval een verlammenden invloed zou moeten uitoefenen op de godsdienstige gevoelens van uwe vrouw? En aangenomen zelfs, dat zij dien invloed ontging, en haar godsdienstiever, bij wijze van vergoeding, veeleer geprikkeld werd, - wat schier niet is aan te nemen - hoe zou het met de kinderen gaan, zoo gij die kreegt..?’

‘Die zouden allen katholiek kunnen worden; daaromtrent stond mijn besluit reeds vast.’

‘De niet zeldzame gevallen, waarin protestanten, die vóór hun huwelijk redeneerden als gij, en in hun huwelijk geheel anders handelden, wil ik niet eens als argument tegen u bezigen, daar ik uw goede trouw niet verdenk. Ik neem dus aan, dat uwe kinderen wezenlijk katholiek, d.i. katholiek gedoopt en daardoor ledematen der katholieke Kerk zouden worden. Dat gaat goed in de eerste jaren; doch zoodra zien niet de kinderen uit eigen oogen, en bemerken zij, dat vader onverschillig is voor hetgeen hun door moeder wordt voorgehouden als een heilige, dure plicht, of er moet twijfel in hun gemoed rijzen; zij vallen ter prooi aan scepticisme, en eindigen maar al te dikwijls met het voorbeeld van hun vader te volgen, althans wat de jongens betreft, daar niet-gelooven, en derhalve niet-nakomen wat het geloof voorschrijft waarin zij zijn opgevoed, meer overeen komt met hun smaak. Ik weet wel, dat er uitzonderingen zijn, doch die zijn zoo weinig in getal, dat men terecht kan zeggen: ze bevestigen den regel.’

‘Mijn verstand kan tegen zulk een redeneering niets inbrengen, ze is van uw standpunt volkomen juist... maar gij vergeet, dat de mensch, behalve een rede, ook een hart heeft, en mijn hart is met uw argumenten in tegenspraak.’

‘Slechts waar het hart aan de rede raad vraagt, waar beiden hand aan hand gaan, zijn verstandige handelingen te verwachten; op zich zelf werkende, loopt het hart gevaar allerlei dwaasheden te begaan; even als een stoommachine heeft het een regulateur noodig.’

‘Altemaal waar; maar dat ziet men eerst in, wanneer het hart het onstuimige tijdperk voorbij is, en ook dan alleen is dat mogelijk. Bovendien, zoudt u het dan zoo verschrikkelijk denken, zoo mijn kinderen vrijwillig, niet gedwongen, mij navolgden, mits ze, aldus handelende, gelukkig zijn?’

‘Die vraag past volkomen in het kader van uw ongeloof.... permitteer me evenwel, kort te zijn; ik ben niet gekomen, om met u over het al of niet noodzakelijke en nuttige van den godsdienst te discuteeren. Mijn éénig doel is, u een derde maal allerdringendst te verzoeken, uw plannen te laten varen, en thans ernstig, onder verpanding van uw eerewoord.’

‘Ge schijnt derhalve de genegenheid, de liefde, welke ik voor uwe dochter heb opgevat, nog altijd van weinig serieuzen aard te beschouwen; anders begrijp ik ten minste niet, hoe u mij opnieuw zulk een eisch kunt stellen. Neen, mijnheer Volkert, ik ben niet waarvoor gij me misschien houdt.... Gij vordert mijn eerewoord, dat ik van uwe dochter zal afzien? Nooit! zoo lang uwe dochter trouw blijft aan het mij gegeven woord, zóó lang zal ik wachten op uwe toestemming, al moest het ook zijn tot den tijd, dat de wet u uw rechten van vader ontneemt, en uwe toestemming niet meer noodig is. Tot dan toe kunt gij gerust zijn.’

‘Is dat uw laatste woord?’

‘Ja.’

‘Dan is mijn tegenwoordigheid hier verder overbodig.’

Met een stijven groet ging Dr Volkert heen, Van Straalen achterlatende in een vlaag van woede, welke zich aanvankelijk uitte in het bijten op zijn sigaar en het mompelen van half gesmoorde verwenschingen. ‘Hoe! voor den duivel,’ riep hij, eindelijk van zijn zetel opspringende, uit, ‘hoe kan onze briefwisseling zijn uitgelekt? Zou die ellendige slang weêr in het spel zijn geweest, die vermoedelijk al eens de laagheid had in een anoniem schrijven dokter Volkert te waarschuwen?... O, neem u in acht, juffrouw Fleurisson, ik zou in staat zijn u in het openbaar uw eerloosheid onder den spitsen neus te stooten.... Ik zal u behandelen, adder, zoo als men gewoon is met zulke kruipdieren te doen.... ik zal je vertrappen!.... of neen, ge zult stikken van nijd, wanneer ik, in spijt van uw laaghartige, alleen door de vuigste jaloezie ingegeven tegenwerking, eindelijk toch triomfeer. En dat zal ik, op mijn woord, dat zal ik!’

Wat dokter volkert betreft, zonder Zuidhoek te bezoeken, dien hij onbillijk mede de schuld gaf van den onaangenamen toestand, waarin hij zich zag geplaatst, vertrok hij weêr met den eerstvolgenden trein. Bij zijn aankomst was Fanny niet thuis. Niet wetende wat te doen, had zij zich naar de protestantsche weduwe begeven, die haar tot dusver in heur schuldig verzet tegen haar vader had gestijfd, om deze van het gebeurde op de hoogte te stellen, en haar om raad te vragen. Zoodra zij was teruggekeerd, werd haar gezegd, dat de dokter haar in zijn studeervertrek wachtte. Door haar zoogenaamde vriendin daartoe aangespoord, was zij voornemens, nu het eenmaal toch zoover was gekomen, haar aan Van Straalen gegeven woord gestand te doen; doch toen zij haar vader daar zag zitten, met de onmiskenbare teekenen van smart op het gelaat, drongen tranen in haar oogen, en snikkend viel zij aan zijn voeten, met den uitroep: ‘Vergeef het mij, pa, ik heb hem ook zoo lief!’

Zonder op die woorden te letten, wees de dokter zijn kind zwijgend een zetel aan, en sprak haar in dezer voege toe: ‘Het doel van mijn reis zal ik u zeker niet behoeven mede te deelen, Fanny. Ik ben naar Amsterdam geweest, om persoonlijk den heer Van Straalen te verzoeken, zijn dwaas plan uit het hoofd te zetten... hij heeft geweigerd.... dat is zijne zaak; maar mijne zaak is het, zorg te dragen, dat mijn naam niet langer wordt gecompromitteerd, en daarom verbied ik u ten strengste, nog het geringste verkeer met hem te hebben... Ik had van uwe liefde voor mij verwacht, dat een verbod onnoodig zou wezen, om u te doen buigen voor uws vaders verlangen. In die verwachting ben ik echter bitter teleurgesteld... zoo iets te moeten ondervinden, is hard voor een vader.’

Fanny zweeg; maar ziende, dat over haars vaders grijzen baard een traan rolde, welken de dokter, die koel wilde schijnen, te vergeefs had getracht te weêrhouden, sprong zij op, viel haar pa onstuimig om den hals, en kuste dien tolk van zielelijden weg... ‘Ik beloof u alles, lieve pa, alles wat gij van mij begeert,’ riep ze snikkend; ‘gij verlangt dat ik alle verkeer met mijnheer Van Straalen zal afbreken; goed, het zij zoo. Ik wil u niet langer bedroeven, niet langer de oorzaak wezen, dat mijn vader om mij weent. En zult u Fan dan ook hare ongehoorzaamheid vergeven, palief,’ ging zij voort, terwijl zij haar vader de wangen streelde.... ‘ja?’

Een kus was het antwoord... ‘En wat zal ik dus aan mijnheer Van Straalen schrijven?’ vroeg de dokter.

‘Dat ik... dat ik besloten heb - stotterde zij, zich blijkbaar geweld aandoende - aan mijns vaders wil te gehoorzamen, en... dus alle betrekking met hem afbreek... En toch heb ik hem zoo lief, pa! O, zoo ge eens wist, hoe pijnlijk het mij valt, hoe...’

Zoo de dokter haar niet tijdig had opgevangen, zou Fanny op den grond zijn gestort. Zacht vlijde hij haar in een leuningstoel neder, en dank zij den hulpmiddelen, welke hij bij de hand had, was Fanny, zonder dat het dienstpersoneel iets van het tooneel had opgemerkt, weldra tot het bewustzijn terug gekeerd. Evenwel gevoelde zij zich zwak en uitgeput, en begaf zich, op aanraden van haar vader, vroeg te bed. De rust echter, welke zij behoefde, vond zij niet. Alleen zijnde, berstte zij los in gesnik, maar ook dat bracht geen verlichting in haar overkropt gemoed. Na een slapeloozen, onrustigen nacht, waarin zij te vergeefs poogde te bidden, gevoelde zij zich 's morgens nog meer afgemat, zoo dat het reeds zeer laat was, voor dat zij naar beneden kwam. Haar vader bevond zich in de huiskamer, en ontstelde toen hij haar zag binnen komen, zóó bleek was haar gelaat, zóó dof haar anders levendig oog. Hij wist, dat één woord voldoende was, om weêr het bloed naar die wangen te doen stroomen, en dat zielloos oog weêr te doen schitteren: het kostte hem moeite, dit woord niet uit te spreken, doch de gedachte, dat de tijd het lijden wel

[p. 411]

zou verzachten en het jeugdige, veêrkrachtige gestel van zijn kind den schok zou doen te boven komen, weêrhield hem. De tijd bleek echter die heelende kracht niet te bezitten; dagelijks werd het vroeger zoo frissche, van gezondheid en levenslust getuigende gezichtje magerder en bleeker, en nog geen maand was sedert Fanny's bezwijming verloopen, toen de dokter zich voor het leven van zijn kind eenigs zins ongerust begon te maken. Vruchteloos be dacht hij het mogelijke, om haar afleiding te verschaffen en haar genoegen te doen, alles liet haar onverschillig. Ten einde raad, besloot hij eenige weken met haar op reis te gaan. Schijnbaar verheugd nam Fanny zijn voorstel aan, maar ook dit middel faalde, en mistroostiger en lijdender keerde zij terug, 't Was duidelijk, wat het einde van dien toestand zou wezen, zoo niet spoedig de oorzaak der kwaal werd weggenomen. De dokter leed evenzeer als zijn dochter; wel is waar deed hij nog pogingen, om den steeds sterker wordenden drang van zijn hart tot zwijgen te brengen; doch ten slotte kon hij niet meer. Nu het leven van zijn kind op het spel stond, geraakten zijn beginsel en de aan zijn overleden echtgenoote gedane belofte steeds verder op den achtergrond, en tegen het pijnigende denkbeeld, dat, zoo zijn kind stierf, hij van haren dood de schuld zou dragen, was hij niet bestand.

‘In 's hemels naam,’ zuchtte hij, na dat Fanny andermaal in een flauwte had gelegen, ‘in 's hemels naam, 't moet dan maar! Ik heb alles gedaan wat ik kon om het tegen te houden; maar mijn kind verliezen, mij te moeten verwijten, dat ik haar moordenaar ben, dat nooit!’

Nu dit besluit eenmaal over zijne lippen was, gevoelde hij een koortsige behoefte om het uit te voeren. Onmiddellijk liet hij Fanny bij zich komen, en terwijl zij hem met doffe, vragende oogen aanzag, als begreep zij niet goed, waarom zij daar was, sprak hij met een door tranen verstikte stem:

‘Kindlief... ik kan u niet langer zien lijden... ik geef mijn... toestemming... ge moogt met den man van uw keuze trouwen.’

Fanny, wier gelaat plotseling verhelderde, vloog haar vader om den hals met een vlugheid en een onstuimigheid, die men bij hare zwakte niet zou hebben verwacht. Zij wilde spreken, en geen woorden kunnende vinden, weende zij in stilte aan vaders borst. Ook dokter Volkert weende als een kind, maar zijne tranen spraken niet van vreugde; want al had hij toegegeven, om zijn kind in het leven te behouden, toch bleef hem het benauwende gevoel bij, dat hij dit leven misschien voor het toekomstig geluk van zijn hem zoo dierbaar pand had gekocht.

Om hun zenuwen wat te kalmeeren, begaven zich beiden, arm in arm, naar den tuin. Bij tooverslag was Fanny veranderd. Zij snapte weêr gelijk vroeger over allerlei zaken, maar het meest natuurlijk over hetgeen haar zoo na aan het harte lag. 't Scheen, dat zij zich over haar sombere afgetrokkenheid van maanden in eenige minuten schadeloos wilde stellen, zóó druk had ze het. De dokter luisterde zwijgend, slechts nu en dan met een enkel woord den stroom van opmerkingen beantwoordende. Eensklaps staat hij stil, waggelt doodsbleek een paar seconden op zijn beenen, en slaat op den grond, daar zijn kind niet bij machte was geweest, hem in zijn val tegen te houden. Versteend van schrik stond Fanny sprakeloos, met strakken blik, naar den ter aarde liggende te staren. Zij wilde om hulp roepen en kon niet, haar keel was dicht geschroefd.

Gelukkig evenwel had de in de nabijheid arbeidende hovenier den dokter zien vallen, en ijlings toesnellende, hief hij, geholpen door de dienstboden, die op zijn geschreeuw waren toegeloopen, het roerlooze lichaam van den grond, om het in de woning te dragen. Inmiddels was Fanny tot het volle besef van den toestand gekomen. ‘Spoed! spoed!’ kreet ze wanhopig; ‘snel naar den dokter hier in de straat.’ Dokter Volkert was bewusteloos, doch ademde nog, zoo dat alle hoop niet verloren was. Het duurde slechts weinige minuten, alvorens de ontboden dokter verscheen, maar wel tienmaal was Fanny van het bed, waarop haar vader rustte, naar het venster gesneld, om te zien, of hij nog niet opdaagde. Radeloos, niet wetende wat te doen, zonk zij telkens weêr voor het bed op de knieën, riep haar vader, alsof hij sliep, kuste zijn gelaat en handen, en brak dan weêr los in akelig gejammer.

‘O God,’ bad ze op hartverscheurenden toon, ‘red mijn goeden vader; ontneem mij alles, maar laat hem leven. Vergeving, o mijn God, voor mij, schuldige, vergeving!’

Zoodra de deur geopend werd, en de geneesheer binnen trad, sprong zij op, trok hem als het ware naar het ziekbed, en bezwoer hem in de hartstochtelijkste bewoordingen, haar vader tot het leven terug te roepen.

‘Bedaard, mejuffrouw, bedaard’ voegde de reeds in de praktijk vergrijsde geneesheer het arme meisje toe; ‘zoo uw vader door menschelijke hulp te redden is, zal ik niets onbeproefd laten.’

Het ingestelde onderzoek was intusschen zeer ontmoedigend; het bedenkelijke hoofdschudden van den ouden dokter zeî genoeg.

‘Terstond een priester!’ beval hij aan den met hem binnengetreden hovenier.

‘Is er dan geene hoop meer?’ jammerde Fanny.

‘Bij God is alles mogelijk, doch met veel hoop mag ik u niet vleien, arm kind,’ luidde het verpletterend antwoord, dat, helaas, spoedig maar al te gegrond zou blijken. Wèl kwam dokter Volkert, wien een hevige beroerte had getroffen, nog tot het bewustzijn terug; maar nu bleek, dat zijn geheele rechterzijde en ook zijn tong verlamd was. Liefdevol hield de blijkbaar zieltogende zijn oog op zijn kind gericht, dat, niet lettende op de aanwezigheid van een vreemdeling, zich zelve de bitterste verwijtingen deed. Wat in de ziel van den stervende omging, was geen raadsel; Fanny besefte zeer goed, wat hem zelfs in dit noodlottige oogenblik het meest moest pijnigen; dat brekende oog sprak een taal, die geen woorden behoefde. Nog juist had de priester den tijd, om de absolutie te geven. Een snik, en Fanny was wees.

De droefheid, waarin het beklagenswaardige meisje gedompeld was, dreigde haar krankzinnig te maken, en deed eenige dagen vreezen voor haar leven, maar de troost en de kracht, die de godsdienst schenkt aan hen, die lijden en treuren, brachten eindelijk dat wreed beproefde jeugdige hart tot berusting en kalmte. Daarmeê was in haar gemoed ook ten opzichte van Van Straalen een totale ommekeer gekomen. Wèl was hare liefde voor hem niet uitgedoofd, doch in de plaats van de onweêrstaanbare zucht om met hem vereenigd te worden, trad het verlangen, om in afzondering, in een klooster haar verdere levensdagen door te brengen, en in haar gebeden voor haar onvergetelijken vader ook hem te gedenken, opdat God hem eenmaal de genade mocht schenken, zijn oogen te openen voor het licht des geloofs, waarvan zij thans de weldoende kracht en zoete vertroostingen in de volste mate gevoelde.

‘Mijn droom!’ riep Van Straalen smartelijk uit, toen hij een eigenhandig schrijven van Fanny ontving, waarin zij, hem het plotselinge overlijden van haar vader meêdeelend, tevens afscheid van hem nam, niet om hem te vergeten, maar om voor zijn tijdelijk en eeuwig welzijn te bidden.