De Belgische Illustratie. Jaargang 14

Vlaamsch leven.
Het oude Antwerpen.

Langs de Schelde, voor het woelige en handeldrijvende Antwerpen, strekt zich op den rechteroever, de oude stad uit, dat is de stad, die, in zekere gedeelten, op eenige honderde jaren bestaan roemt.

Deze oude stad is voor iemand die Antwerpen liefheeft, zoo iets als het grootvaderlijk huis, waar de kleinkinderen zich gaarne van tijd tot tijd komen hertemperen en wat men den ‘goeden ouden tijd’ noemt.

Jammer, die tijd gaat in het oud-Nederlandsche Antwerpen van lieverlede verloren, ten minste uiterlijk, want de echte Sinjoor blijft stevig vasthouden aan de zeden en gebruiken van zijne karakteristieke voorvaders, al heeft hij dan ook zijne woning gemoderniseerd.

Waarom kon ook dat uiterlijke niet behouden worden? Immers de stad had pas dertig of veertig jaren geleden, nog een zeer eigenaardig, ja, kenmerkend uitzicht en er bestond nog veel harmonie tusschen haar en dat juweel van een toren, die een fransche koning zoo prachtig gewerkt vond, dat hij hem in een êcrin had willen bewaren.

Juist om dat eigenaardige werd Antwerpen door vele vreemdelingen bezocht, zoo als nog Brugge hier, Aken en Neurenberg in Duitschland. Vandaag wordt Antwerpen, helaas! eene totaal nieuwe stad, gefriseerd, geganteerd, gemanchetteerd, geschoren en naar den laatsten parijzer smaak gekleed.

Welnu, voor een modejonker, die daarenboven nog slecht fransch spreekt, draait niemand zich om - tenzij misschien om eens spottend naar zijne schrale beenen, zijn mager corpus, zijne lange apen-armen en zijn genepen kleed te zien; maar als er eene flinke en origineel toegetakelde Friezin, een geruite highlander, een gestevelde Hongaar te zien is, staan wij stil en ons oog volgt deze soms zoo lang mogelijk.

Waarom? Omdat die eigenaardige kleeding ons van een zelfstandig, eerbiedwaardig, oprecht nationaal karakter spreekt, terwijl integendeel wat wij hier dagelijks te zien krijgen van eene slaafsche naäperij, van eene dolzinnige verfransching, van eene totale verbastering gewaagt.

Ook Antwerpen kwam den vreemdeling als iets eigenaardigs, als iets origineels voor. Als nu, helaas! de oude stad langs de Schelde zal verdwenen zijn en zal hebben plaats gemaakt voor reusachtige havenwerken, zullen wij, èn in bouwtrant èn in kleeding niets meer kunnen laten zien dan fransche spillebeenen en apenarmen, die de vreemdeling overal te zien krijgt. Alleen als wij hem in onze binnenhuizen ontvangen, zullen wij hem kunnen toonen, dat wij ons oud vlaamsch karakter nog niet hebben verloochend; dat wij noch in sauerkraut, noch in patchouli werden opgelost.

De oude stad, die onder de bijl en de houweel verdwijnt, om, zoo als wij zegden, nieuwe kaaien te kunnen maken, strekt zich uit van het zuiden tot het noorden.

Daar vindt men nog die kronkelige straten, een spinneweb van stegen en binnenplaatsen, niet zelden in vroeger dagen kleine cours de miracles; hier en daar spaansche gevels, gebouwen die vier en vijf eeuwen tellen, herinneringen uit den grijzen voortijd en zelfs herinneringen uit de dagen onzer onstuimige jeugd, toen wij met anderen den kloeken kamp voor eigen taal en zeden aanvingen.

Ginds, aan den zuidkant lag het geduchte bolwerk door den ducq d'Alf opgericht, en dat tijdens de Spaansche Furie in 1576, de vuurbrakende Vesuvius voor het geteisterde Antwerpen werd, zoo als het dit was toen in 1831 papa Chassé ons van daar uit, vaderlijk met gloeiende ballen op het lijf schoot.

Voor dat bolwerk stonden wij juist niet in bewondering, en over dezes puinen zouden wij volgaarne gedanst hebben, zelfs zonder strijkmuziek.

Afdalend naar het noorden, ontmoeten wij een overschot - 't was ten hoogste niet veel meer dan een snuifje - van de voorheen zoo prachtige St. Michiels-abdij, waar weleer onze in goudlaken gekleede vorsten, tusschen de monniken in witte habijten vertoefden, tot dat de gevloekte fransche vernielingsgeest in dat heiligdom en vorstenhuis, vijfhonderd fransche galeiboeven logeerde; verder de Koninklijke Poort, geteekend door Rubens, gebeeldhouwd door Artus Quellin.

Nog verder het Burghtplein, de wieg van de prachtige stad, die daar omtrent de VI^e eeuw, door eene kolonie van Neder-Saksers, even als de biezenkorfke van Mozes, tusschen het riet werd neêrgezet; de omgeving van het Steen, met zijne wonderlijke straten boven straten, met den schilderachtigen Bloedberg; het Steen, voor den Antwerpenaar zoo rijk in herinneringen als de Tower te Londen voor den Engelschman; het laatste spoor der Vierschaar - kortom, eene historische wereld, en die tevens rijk is aan schilderachtige brokken, gaat voor altijd verdwijnen.

Wat al oude en sierlijke gevels: houten, die eeuwen en eeuwen op een dozijn geslachten neêrzagen, spaansche, driehoekige, trapsgewijs oploopende en eenigzins boogronde! Wat al varieteit in deuren en vensters, de laatsten nog door kruisbalken in vier vakken verdeeld, met ruitjes van een vinger groot, echte poppen-ruitjes, en in lood gevat; vensters, flink en hoog opschietend, opdat het licht met een breeden stroom zou binnendringen; ofwel klein en laag, met verroeste spijlen bezet! Wat al beeldhoûwerk in hout en steen, tot soms aan de hooge zoldervensters, is daar binnen en buiten in verloren hoeken te vinden!

Het volk is dáár, en dat deel der stad, ook nog eigenaardiger dan elders, waar de jongens, bij voorbeeld, al geen echte jongens meer zijn, maar wel caricaturen met neusnijper en baguetje; jongens, die niet meer spelen, nooit op de houten val van den keldermond spoken- en ridderhistories hoorden vertellen; daar niet hebben

[p. 256]

getroefd, gerookt en met het lotto gespeeld - in zoo verre de genadige moeder policie dit door de grijpachtige vingers wil zien, terwijl zij met gesloten oogen de vergulde clubs op de Meir voorbijgaat, waar de ‘verloren zoons’ hun erfdeel op de speeltafel doen rollen; - jongens, die op hun veertiende of vijftiende jaar reeds langs den pruikenmakerswinkel slenteren, om te verlieven op de wassen dames met roode lippen, roode kaken, en met hair als de nationale vlag gekleurd.

Neen, zulke jongens vindt men daar niet. De jongen heeft daar nog een eigen karakter: hij is half land- en half waterrat; half handelaar en half matroos; half schilder en half poëet; hij is nog de vlaamsche jongen die zwemt als een eend, in het mastwerk klautert als een kat, die vooral gemakkelijk spreekt en declameert; die den blinden muur of het gesloten venster met vierkante of ronde mannen, met houterige paarden, hoog gemaste schepen of dampende stoombooten bemaald; die met gebalde vuist en geklemde lippen een vlaamsch boek: het Wonderjaar, de Leeuw van Vlaanderen, Antwerpen in brand of Op den Toren, het verhaal uit den sansculotten tijd, leest; die 's avonds de poesjenellen in den Asschekelder gaat zien dansen, en wel eens langs den donkeren trap naar het ‘paradijs’ der ‘vlaamsche komedie’ klautert.

POLISTEN-NESTEN.

De eigenaardigheid van den jongen heeft zeker veel geleden, sedert Conscience hem; nu dertig of veertig jaar geleden, in zijnen handel en wandel, in zijn gaan en staan, in zijn denken en spreken bespiedde. In de laatste jaren vooral, dank misschien aan de al te groote beschaving van het verfranschend onderwijs, verloor hij iets van zijne eerlijke rondheid; hij is wel wat wilder, wat onbeschaamder geworden, maar de vlaamsche eigenaardigheid is daarom niet gansch verloren.

Zal deze echter nog niet meer en gevoeliger lijden, als de keldermond, de blinde muur, de hoek en steenen paal zullen verdwenen zijn? Als de jongen van zijne gewone speelplaats zal verjaagd worden en zich, wie weet! niet meer behoorlijk elders zal kunnen vestigen? Misschien wel: wat den mensch omringt, oefent ontegenzeggelijk een grooten invloed op hem uit; de meubels die hem omringen, wat stomme dingen zij ook zijn, hebben door ouderdom of nieuwigheid, door verschen aankoop of erfenis, invloed op zijn gemoed; zij maken hem neêrslachtig of opgeruimd, nederig of... verwaand.

Wat de schilders en dichters betreft, die in den zomer, 's avonds, aan den schoonen Scheldeboord kwamen vertoeven, deze werden reeds vroeger door de ontzaggelijke uitbreiding des handels, van de Werf verjaagd, daargelaten nog dat de machtige korpsgeest van voor twintig jaren, ten gevolge der doodende politiek, niet meer bestaat.

Aan de Werf hebben wij, in onze jongelingsjaren, gansch die pleiade van beroemdheden, in kunst en litteratuur, leeren kennen, wier namen thans als zoovele sterren aan den vlaamschen hemel prijken, 't Was een heerlijke en frissche plek, die Scheldeboord, na een brandenden dag! De olmen met hun dicht loof teekenden twee donkere lijnen langs de donkerblauwe rivier, waarin het maan- of gazlicht in trillenden straal naar beneden schoot; op reê lagen de groote ‘Amerikaners’ als te slapen, terwijl soms de afloopende ankerketting in de verte ratelend klonk; op de vlaamsche kust hing wel eens eene donkere wolk, die bliksemsnel door het prachtige ijllicht ontgloeide.

En luistrende om mij henen,

Vermain ik t' allen kant

De taal van 't vaderland,

Die aan dit, schouwtooneel haar maatgeluid mocht leenen.

Zij, lievelinge van uw zoons,

Had, op hun tong iets ongewoons,

Want allen scheen de ziel des dichters ingeboren,
't Zij veder of penseel of beitel hun behooren.

Mij trof hun beeldenspraak, gelijk een krachtig lied,

En 'k sprak: hier rijst de zon van Vlaandrens kunstgebied.

Zoo zong Ledeganck.

Ja, wij spraken van kunst, van taal, van strijd voor het nationaal grondbegin; wij luisterden naar de geestdriftige taal van Conscience, den gullen en opbeurenden lach van Theodoor van Ryswyck, het koude sarcasm van Vleeschouwer, de staatkundige opmerkingen van de Laet.

Conscience zat daar met eenigszins gebogen hoofd en wat zakkerig op zijnen stoel, van tijd tot tijd, als hij warm werd, zijne lange haarklis achter het oor wegstrijkende; Theodoor van Ryswyck, recht als een kaars, het hoofd opgewipt, onvermoeid in kwinkslagen, dampte uit de lange goudsche pijp, want in tegenoverstelling van Conscience hield hij in alles wat van de Noorder-broeders, wat uit Holland kwam:

Men is er zoo zalig gezeten

Te midden van Schiedam, van kaas en tabak,

Dukaten en poëeten.

Vleeschouwer, de vertaler van Goethe's Faust, een criticus van talent, deed zich opmerken door zijn eeuwigen grimlach, die in zijn blonden knevel verloren liep en juist niet altijd even vrank was, terwijl hij van het begin tot het einde des avonds met de vingers in zijn blonden sikkebaard werkte en draaide; de Laet, met zijn kalm en vast oog, zijne uitdrukking van zelfbetrouwen en onverzettelijk volhouden zijner stellingen; loijaal man, helder hoofd, vol kennis en wetenschap - en die alzoo dáár reeds was, wat hij later in de Kamer van Volksvertegenwoordigers is geweest.

Dat waren de voornaamste ouderen. Tusschen de jongeren telde men den altoos kleurloozen, maar talentvollen Jan van Beers, met een ziltig uiterlijk, alsof de zon nooit op hem geschenen had; Zetternam met een kattig gezichtje, zonder eenige onderscheiding en een sissend gebrek in de uitspraak; Gerrits met een fijn gesneden, aristocratisch bleek gelaat, doch een warm democraat in de ziel; met groot, donker en levendig oog, zenuwachtig gebaar en sympathieken klank in de stem; loijaal karakter, waarvan graaf de Liedekerke zegde, nadat onze vriend jaren lang in de Wetgevende Kamer gezeteld had: Gerrits est un de ces hommes, qui font respecter la cause et les principes qu'ils défendent.’

Jan van Ryswyck, de eenooger, met altijd iets pedants en brutaalbeslissends, maar met eene eigenaardige logiek en tintelende geestigheid; ik, destijds de piepjonge dagbladschrijver, zoo scherp van gezicht, zoo mager van lenden, zoo zwart van wenkbrauw en haar, dat ik mij door den Door aan eene magere kraai op een sneeuwveld hoorde vergelijken; Heremans, de Jakke, zoo als wij hem noemden, zoo opgewonden, zoo student-achtig, zoo goede jongen als hij later stijf, droog, wit gecravatteerd en onbillijk geworden is jegens andersgezinden dan hij.

Hendricx, de talentvolle zanger van Don Juan en de laatste Dag der eerste Wereld, altijd diep in zijnen overjas gedoken, zelfs als de zon de steenen dreigde gaar te stooven; droomende, dichterlijke, edelmoedige, kinderlijke ziel; rijk in kennis, rijk in gevoel, met het scepticism van een Byron jegens de menschen, doch met het innig geloof van een H. Augustinus in God - en zoovele anderen, die reeds in den koelen schoot der aarde rusten. Reeds vóór dat de dichters en schilders hunne tenten elders opsloegen, vielen reeds vele olmen, die den Scheldeboord omzoomden; kisten, kassen, balen en vaten, hoog opgestapeld, namen het wandelpad in; het dichterlijke verdween, het stoffelijke wentelde zich gedurig vooruit en doet nu gansch die lange strook oude stad, eindelijk voor den afgod des dags, voor den handel, plaats maken. Geen spoor, tenzij hier en daar eene geschreven herinnering, en eene teekening, zal er van overblijven.

Indien na ons een vlaamsch dichter opstaat en het verledene met zijn tegenwoordige vergelijkt, hopen wij dat hij even als Ledeganck van Antwerpen zal mogen zeggen:

Zoo schittrend staat uw beeld geteekend in 't voorheen,
En leed het van 't verderf der tijden niet?.... O neen!

O neen! gij blijft die schoone,

Die frissche telg van 't Noord,

Nog fier op uw geboort.

Gij siert nog steeds de kruin met uw driedubble kroone

Van kloekheid, rijkdom en van kunst....

EGO.