De Belgische Illustratie. Jaargang 14

[p. 233]

[Nummer 30]

Het geheim van den ouden visscher.
Een verhaal uit den vreemde, medegedeeld door H.A. Banning.

(Vervolg.)

Toon Gabriël het hoofd omwendde, zag hij dat de voordeur gesloten was en de visscher er met den rug tegen stond. De jongeling kon niet weten hoe lang zijn vader daar zoo gestaan en of hij de woorden van den ouden man verstaan had, maar op zijn gelaat was duidelijk achterdocht te lezen, en toen zijn oog zich van het lijk naar den zoon richtte, was er iets in dat huivering aanjoeg.

‘Waar heeft uw grootvader van nacht over gesproken?’ vroeg hij schijnbaar bedaard, bij de bedstede komende.

Gabriël gaf geen antwoord. Zijn geest was verstompt door alles wat hij gehoord en gezien had, door al de ellende welke hem nog te wachten stond. Hij gevoelde zich als het ware geheel verlamd door den ontzettenden toestand, waarin hij zich bevond, door den last welke loodzwaar op zijn hart drukte.

‘Is uw tong ook gebroken, even als uw arm?’ vroeg de visscher en er kwam een ijzingwekkende glimlach op zijn mond. ‘Ik ben als door een wonder gered, ik kom terug en gij hebt geen woord voor mij over. Zoudt gij mij lie-

SPAANSCHE SMOKKELAARS, NAAR A. KINDLER.

[p. 234]

ver daar hebben zien liggen in de plaats van den ouden man? Vertel gerust al de gekkepraat, welke hij heeft uitgekraamd, hij kan u toch niet meer hooren.’

Gabriël gaf nog geen antwoord.

‘Wilt gij niet spreken?.... Gij moet!’

Onder het uiten van die woorden ging hij weêr met den rug tegen de deur staan. ‘Eer iemand dit huis verlaat, zult gij alles bekennen; dat wil ik, hoort gij het, idioot? Spreek, of het zal u berouwen tot aan het uur van uw dood. Welnu?’

‘Grootvader heeft gesproken van een misdaad, die door een ander gepleegd en door hem verborgen gehouden was en van een lijk dat nog onbegraven ligt,’ antwoordde Gabriël langzaam. ‘Maar even voor zijn dood zegde hij dat zijn hoofd in de war geweest was en dat was in den voornacht wezenlijk zoo. Als hij van nacht de waarheid heeft gesproken.....’

‘De waarheid,’ herhaalde de visscher, ‘welke waarheid?’

Maar nu sloeg hij eensklaps de oogen neêr, staarde daarna lang op het lijk, haalde snel adem en wreef herhaaldelijk met de hand over het voorhoofd. Toen hij zijn zoon weêr aanzag, scheen hij plotseling kalm te zijn geworden.

‘Een mensch zou in zulk een nacht waarlijk zijn verstand verliezen,’ sprak hij, en zijn stem klonk nu geheel anders. ‘Nauwelijks ben ik aan den dood ontkomen of ik sta voor een sterfbed. Maar ik heb daar even toch dwaas gehandeld, dat wil ik wel bekennen. Gij zegt dat vader de waarheid van zijn eigen woorden ontkende? Die arme man! Hij was in den laatsten tijd niet zelden buiten westen, en ik heb wel eens hooren zeggen, dat het verstand van een krankzinnige gewoonlijk een oogenblik voor zijn dood terug keert. Foei, ik was er wezenlijk ontsteld van, maar dat kwam door alles wat mij sinds gisterenavond overkomen is. Het verwondert mij ook niet dat gij er zoo ontstemd uitziet, want gij zult dezen nacht heel veel te stellen gehad hebben. Waarom is Perrine weggegaan? Is zij ook al in de war gebracht door het raaskallen van den ouden man? Kom maar hier, Perrine, als gij u daar mocht vervelen, en geef mij de hand, Gabriël, dan zullen wij vrede sluiten en over het gebeurde maar niet meer denken. Kom binnen, Perrine, wij hebben hier geen geheimen.’

‘Waar gaat gij heen?’ vroeg Gabriël, toen hij meende te bespeuren dat zijn vader voornemens was de woning te verlaten.

‘Het lijk aangeven, en tevens den pastoor in kennis stellen en over de begrafenis spreken; ik wil dat alles achter den rug hebben alvorens te gaan slapen.’

Het scheen dat de visscher zeer naar die afdoening van zaken verlangde, want hij verwijderde zich snel. Gabriël gevoelde zich veel meer op zijn gemak toen de vader zich had verwijderd; 't was of zijne levensgeesten nu eerst terug keerden, en ofschoon hem dit pijn deed, begreep hij toch dat de verwijdering van zijn vader hem de gelegenheid schonk om er rijpelijk over na te denken wat hem te doen stond. Hoe vreeselijk de gedachten ook waren, welke hem sinds een paar uren door het hoofd woelden, in zijn gemoed bleef de hoop zetelen, dat het vreeselijke raadsel nog op bevredigende manier opgelost zou kunnen worden. Konden de laatste woorden van den stervende, de zinspeling op zijne ijlhoofdigheid gedurende den nacht beschouwd worden als eene herroeping van 't geen tijdens de afwezigheid van zijn zoon door hem gezegd was? Was de houding van den vader in overeenstemming met 't geen men van een onschuldige kan verwachten? Op deze en andere soortgelijke vragen, welke Gabriël bestormden, durfde hij geen antwoord geven; want van het antwoord zou zijne gansche toekomst afhangen, dat gevoelde hij zeer goed. Één middel was er dat aan allen twijfel een einde kon maken, maar hij huiverde reeds bij de gedachte aan dat beslissend oogenblik. Eén middel, namelijk in den steenen heuvel der Druïden naar de waarheid te gaan zoeken. Had zijn grootvader geen wartaal gesproken, was hij in het bezit van zijn volle verstand toen hij de bijzonderheden van dien afschuwelijken moord meêdeelde, dan moest het lichaam van het slachtoffer nog aanwezig zijn, of moesten althans de beenderen tot getuigen van de misdaad kunnen dienen. Het lijk kon niet beter verborgen blijven dan daar, en ontdekt was het niet, want dan zou het misdrijf wereldkundig zijn geworden. Vond hij de overblijfselen, dan was het voor altijd gedaan met zijn geluk, met zijne rust; bleek echter het tegendeel, dan zou een ondraaglijke last van hem afgewenteld zijn, dan was hij de zoon van een eerlijk man.

Toen die gedachte meer en meer tot ontwikkeling kwam, begreep Gabriël, dat een spoedig besluit voor zijne rust noodzakeijk was, dat hij van de afwezigheid zijns vaders gebruik moest maken om zich zekerheid te verschaffen. Hij wierp een weemoedigen blik op het lijk van den ouden man, vroeg aan Perrine of zij met de kinderen eenigen tijd bij het lijk wilde waken, en verliet daarop, zonder haar antwoord af te wachten, de hut.

Er waren daar in de nabijheid twee voetpaden, die op meergenoemden heuvel uitliepen. Het langste pad ging over de klippen, het andere was in de heide gebaand en voerde tevens naar het dorp, naar de kerk. Daar Gabriël natuurlijk vreesde dat hij door zijn vader gezien zou worden, wanneer hij laatstgenoemden weg nam, koos hij het pad, dat over de klippen naar de kust liep. Dat pad ging ook op een enkele plaats wat landwaarts in rondom eenige oude overblijfselen der Druïden heen en het lag hoog, zoo dat men een vrij gezicht had, althans op eenigen afstand, naar het dorp heen. Toen Gabriël daar op die hoogte gekomen was, meende hij in de verte iemand te zien, die met den rug naar den zeekant stond, en ofschoon de afstand te groot was om den persoon duidelijk te kunnen onderscheiden, meende hij toch de gestalte van zijn vader te herkennen. Wie echter ook die persoon mocht wezen, hij scheen niet goed te weten welken weg hij zou inslaan; want nu eens liep hij den kant van den heuvel der Druïden op, dan weder sloeg hij den weg in, die naar het dorp voerde. Dat gebeurde herhaaldelijk, tot de man eindelijk een besluit scheen te nemen en den weg naar het dorp opging, zonder terug te keeren.

Gabriël vervolgde nu nadenkend zijn weg. Zou hij wezenlijk zijn vader gezien hebben? En zoo ja, waarom had Sarzeau zoolang geaarzeld, waarom was hij zoo dikwijls besluiteloos terug gekeerd, alvorens naar het dorp te gaan? Zou hij zich inderdaad naar die vreeselijke plaats hebben willen begeven? Zou hij zich voor ontdekking willen vrijwaren door het weghalen van....? Gabriël beefde. Die laatste vraag was zoo afschuwelijk, dat zij hem schier het bewustzijn benam.

Zoo kwam hij dan bij de oude overblijfselen der Druïden zonder iemand te hebben ontmoet. Het was nog vroeg in den morgen, de zwarte wolken, die gedurende dien langen nacht zulk een afschuwelijk spel gespeeld hadden, begonnen zich te verdeelen en vlogen woest door het luchtruim. De golven kookten en schuimden nog wel, maar de storm was geweken, hij was in een frisschen wind overgegaan. Gabriël zag dat de dag zeer schoon beloofde te worden, maar de gedachte aan een helderen, zonnigen dag en den ontroostbaren toestand, waarin hij zich bevond, deed hem zware zuchten slaken. Wat zou het naaste oogenblik hem meêdeelen? Hij wist het niet, maar hij sprak zich moed in en was vast besloten niet naar huis terug te keeren, alvorens tot volle zekerheid te zijn gekomen.

De Druïden-heuvel was gevormd door twee reusachtige steenen, die horizontaal op drie anderen lagen. In den tijd waarvan wij spreken kwamen nooit reizigers of oudheidkundigen die merkwaardige overblijfselen der Druïden in Bretagne bezoeken, zoo dat de ingang tot de holte onder de steenen, die in later tijden zoo dikwijls de belangstelling van vreemdelingen opwekte, destijds geheel belemmerd was door distels en ander onkruid, dat er welig om heen groeide. Toen Gabriël daar stond, kwam het hem voor, dat in vele jaren gëen levend wezen een voet in die grot kon hebben gezet, doch hij wilde tot volle overtuiging komen en baande zich voorzichtig een weg door de struiken, en ofschoon zijn hart hoorbaar klopte, daalde hij knielende eenige voeten diep in de holte, met zijne handen op den grond om zich heen tastende.

Het ware pijnlijke oogenblikken, welke hij zoo doorbracht, want telkens als hij eene hand uitstak sidderde hij voor de gevolgen. Wat was dat? Daar raakte hij iets aan wat hem afschuw inboezemde. Hij zou het gaarne los gelaten hebben, maar hield het, zijns ondanks, vast in de hand geklemd en en keerde zich naar het licht, dat door de opening scheen. Was het een menschenbeen? Hij rilde van angst, doch het bleek dat juist zijn angst hem had misleid, want het was niets anders dan een stuk droog hout. Gabriël schudde het hoofd en schaamde zich over zijne inbeelding, welke hij op dat oogenblik zondig achtte; hij wilde het nietige voorwerp wegwerpen toen op eens een ander denkbeeld in hem opkwam. De holte was wel eenigszins verlicht door een paar spleten tusschen de steenen, doch wanneer men, als hij, uit het volle zonlicht kwam, viel het zeer moeielijk iets te onderscheiden. Gabriël haalde daarom vuursteen en tondeldoos, zoo als iedereen daar bij zich droeg, te voorschijn, en wist van het stuk hout een fakkel te maken, die wel niet veel licht verspreidde, maar toch voldoende voor hem om in den donkersten hoek der grot te kunnen zien. Het stuk hout was gelukkig zoo droog, dat het aanstonds vlam vatte, en, aldus gewapend, ging Gabriël nu het geheele hol rond, om links en rechts alles te onderzoeken.

Toen hij in de open lucht kwam, straalden zijne oogen van vreugde en er lag een blos op zijn gelaat. Een uur geleden was hij met trage schreden langs den weg gegaan, thans sprong hij als een gems over de heide, want het zware, het ondraaglijke pak was hem van de schouders genomen. Hij had reeds een groot eind afgelegd, toen hij eensklaps stil stond, zijne oogen ten hemel verhief en uitriep:

‘Nu mag ik met een zuiver geweten Perrine trouwen, want ik ben de zoon van een eerlijk man. Ik dank u, mijn God!’

Gabriël had het geheele hol nauwkeurig doorzocht, doch geen spoor gevonden van een lijk waarover zijn grootvader had gesproken; hij was ook overtuigd dat daar nooit een menschelijk lichaam gelegen had.

III.

‘Nu mag ik met een gerust geweten Perrine trouwen.’

Die woorden waren zeker van groote beteekenis. In dicht bevolkte steden van Europa, waar de verlichting overal is doorgedrongen, kan men hoogst beschaafde jongelingen aantreffen, die zich, onder de omstandigheden, waarin Gabriël zich nog een oogenblik vroeger bevond, niet onwaardig gekeurd zouden hebben eene bruid naar het altaar te voeren, wanneer de eerroovende misdaad slechts onbekend gebleven was. Wij staan hier echter tegenover een inboorling van Bretagne, en daar moge de beschaving minder doorgedrongen zijn, het ware eergevoel is er als ingeworteld en de plicht der gastvrijheid wordt er hoog in eere gehouden. Wanneer een vreemdeling daar toegang krijgt tot den huiselijken haard, gevoelt de gastheer, wie hij ook moge zijn, zich aansprakelijk voor diens veiligheid en eigendom. Wat men in huis heeft, wordt met den gast gedeeld en men zal hem te meer behulpzaam zijn naarmate hij

[p. 235]

hulpbehoevend is. Worden daar, zoo als overal elders, ook misdrijven gepleegd, de plicht der gastvrijheid wordt als heilig beschouwd, en het berooven van iemand, dien men aan zijn haard ontvangt, zou een kreet van verontwaardiging bij de gansche bevolking afpersen, en zelfs volgende geslachten waren niet in staat die smet uit te wisschen.

't Was aan die smet, aan die schande dat Gabriël dacht, toen hij bij het sterfbed van zijn grootvader zat. De vrees voor de grootste schandvlek, welke ooit op een inboorling van Bretagne kon rusten, had hem als het ware vernietigd. Hij sidderde zoo dikwijls hij Perrine zag of hoorde spreken, en toen zij naast hem neêrknielde, gevoelde hij zich diep rampzalig. Zijn vader een moordenaar, de moordenaar en beroover van iemand, die in hunne hut eene schuilplaats had gezocht, en hij, de zoon, de drager van een naam, welke voor altijd geschandvlekt zou zijn, ook al bleef de misdaad verborgen, hij zou een onschuldig, braaf meisje aan zich verbinden! Nimmer zou hij daartoe kunnen besluiten; en toch wist hij zeer goed dat het bezit van Perrine hem alles, alles waard was. Grenzeloos was zijne smart, want er was geen troost denkbaar; hij had geen toekomst meer, hij was de zoon van een moordenaar, de bloedschuld kleefde aan zijn geslacht. Toen hij nu duidelijk gezien had dat in de holte der Druïden geen spoor van een menschelijk lichaam te vinden was, toen hij de volle overtuiging kreeg dat zijn grootvader in ijlhoofdigheid had gesproken en al die sombere denkbeelden uiteen stoven als de zwarte wolken van den voorbij zijnden storm aan den helderen hemel, - toen riep hij in vervoering en blijdschap uit: ‘Nu mag ik met een gerust geweten Perrine trouwen, want ik ben de zoon van een eerlijk man, ik draag een eerlijken naam!’

Gabriël was in de hut terug gekeerd, doch de vader was nog altijd afwezig. Perrine wist natuurlijk niet wat hem overkomen was, maar zij zag aanstonds dat de wandeling buitengewoon gunstig op hem had gewerkt en het ontging ook de twee kleine meisjes niet, dat eene groote verandering in hem had plaats gegrepen. Pierre had bij den haard verkwikking gevonden van de doorgestane gevaren en angsten; nadat hij nu een weinig voedsel gebruikt had, begon hij een uitvoerig verslag te geven van hun wedervaren gedurende den angstvollen nacht en was daar nog mede bezig toen de visscher binnen trad.

Nu was het Gabriël, die het eerst de hand uitstak, die den eersten stap tot verzoening deed, maar de vader keerde hem den rug toe.

‘Ik wil iemand, die mij gewantrouwd heeft, de hand niet geven,’ sprak hij barsch en driftig; ‘zoo iemand heeft mijn vertrouwen voor altijd verloren. Gij zijt een slechte jongen, een ondankbare zoon; want gij hebt uw vader verdacht van een schandelijk misdrijf en dat wel op grond van de wartaal van een ijlhoofdige, van een krankzinnige. Het is uit tusschen ons.... spreek niet tegen mij, ik wil geen woord van u hooren. Het is uit tusschen ons, want een onschuldig man en een laaghartige spion behooren niet bij elkander. Ik geef niets om uw geheim.... klaag mij nu maar aan, vermomde Judas, maar maak dat gij uit mijne oogen komt. Wat doet Perrine, dat meisje, nog langer hier? Waarom is zij niet reeds lang naar haar huis gegaan. De pastoor kan ieder oogenblik hier komen en wij hebben geen vreemden in het sterfhuis noodig. Breng haar dus onmiddellijk naar de boerderij en blijf daar ook maar; ik wil u niet langer zien en heb hier geen mensch noodig.’

Ofschoon de visscher die harde woorden met een vaste stem uitsprak, was er toch in zijn blik en in zijn geheele doen en laten iets wat Gabriël deed huiveren. Hij begreep aanstonds dat zijn vader hem gevolgd was naar den ouden heuvel der Druïden, doch dat was het niet wat hem schrik aanjoeg. Het was hem verboden te spreken, maar al ware dit ook het geval niet geweest, hij zou geen woord hebben kunnen uitbrengen; want de overtuiging van de onschuld zijns vaders was eensklaps weêr verdwenen, het gunstig resultaat van zijn onderzoek was niet in staat de sombere beelden te verdrijven, welke hem opnieuw kwamen bestormen. De plotselinge overgang van hoop tot vrees overweldigde hem zoodanig, dat hij als het ware geen grond meer onder zich gevoelde. Perrine die beurtelings bleek en rood geworden was en over al hare leden beefde, nam haastig haar mantel en snelde naar de deur, waarschijnlijk uit vrees dat nog erger tooneelen zouden plaats grijpen en Gabriël liep haar ijlings achterna, ofschoon zelf niet wetende wat hij deed.

Perrine liep lang snikkend voort op den weg naar de boerderij, en Gabriël scheen met stomheid te zijn geslagen. Hij kon haar troosten over de harde woorden van den vader, hij kon haar zeggen dat die onstuimigheid wel zou voorbijgaan zoo als het onweder in den afgeloopen nacht; maar dat zouden slechts nietige, ijdele klanken zijn geweest; want wat op den bodem van zijn hart lag, dat kon hij haar niet meêdeelen; onder alle menschelijke wezens was zij de laatste aan wie hij zijne smart, het vreeselijke geheim, dat hem kwelde, kon openbaren.

Het jonge paar ging dus zwijgend langs den weg, doch toen de boerderij in het gezicht kwam bleef Gabriël staan. Hij nam afscheid en zegde zoo bedaard mogelijk, dat hij haar spoedig een bezoek zou brengen. Hij gevoelde zeer goed, dat Perrine zijn zonderling gedrag kwalijk zou kunnen opnemen, maar hij bezat den moed niet haar vader onder de oogen te komen en daar aan huis wellicht op zijn aanstaand huwelijk te hooren zinspelen.

Het was niet uit gebrek aan tijd dat de jongeling weigerde mede naar de boerderij te gaan, dat zal Perrine zeer goed begrepen hebben en zij heeft wellicht ook wel gezien hoe langzaam hij terug keerde. Hij scheen zich dan ook niet te bekommeren over de richting welke hij zou inslaan en zwierf lang op de heide rond. Nu en dan stond hij stil en schudde het hoofd; want onophoudelijk borrelden gedachten in hem op, die zijn gemoed heen en weêr slingerden als een schip op de onstuimige zee. Schuld of onschuld. In die woorden lag het raadsel dat over zijn geluk, zijne rust, zijne toekomst moest beslissen. Wie zou het oplossen? Onwillekeurig traden de twijfelingen aan de onschuld zijns vaders op den voorgrond; het wantrouwen dat hem vóór het bezoek aan den ouden heuvel der Druïden bezielde, werd weder verlevendigd en als het ware bevestigd door de handelwijze van zijn vader. Het was zeker vreeselijk, maar hij moest toestemmen dat het heillooze geheim door zijn onderzoek niet was opgelost, dat zijne blijdschap voorbarig geweest was.

Was zijn vader, na het eerste hevige tooneel, niet eensklaps kalm en zelfs zeer toeschietend geweest? Waarom? Waaraan moest de onbeschrijfelijk zonderlinge houding, waaraan de hevigheid zijner laatste woorden worden toegeschreven? Gabriël had een gezond oordeel, maar het was hem niet mogelijk een en ander met elkander in verband te brengen, en hoe meer hij over de zaak nadacht, des te meer schoot de overtuiging wortel, dat de oude man des nachts bij zijn volle bewustzijn geweest was en zijne laatste woorden slechts waren voortgesproten uit den overweldigenden indruk welke de onverwachte verschijning van den visscher op hem gemaakt had. Desniettemin bleef de hoop hem nog bezielen, dat de onschuld zijns vaders zou kunnen blijken; hij zou bidden en den moed niet verliezen zoolang nog de geringste kans bestond, zoolang zijn argwaan niet in volslagen zekerheid was verkeerd.

Die gedachte behield de bovenhand toen hij zich, zonder het te weten, in de nabijheid der oude hut bevond. Hij stond nog in twijfel wat te doen, dewijl hij de tegenwoordigheid zijns vaders vreesde, toen de deur voorzichtig opengedaan werd. Zijn broeder Pierre zag buiten en kwam hem ijlings tegemoet.

‘Kom toch in huis, Gabriël,’ sprak de knaap, ‘want wij zijn zoo bang; vader heeft ons geslagen omdat wij over u spraken.’

Toen Gabriël binnen trad zag de visscher, die bij den haard zat, even op; hij mompelde het woord ‘spion,’ maakte snel een gebaar van minachting, maar zegde niets meer. Al stormde het nu ook niet, 't was toch niet minder akelig in de hut; want niemand sprak een woord, niemand durfde iets vragen of zeggen; de kinderen zagen nu en dan bang naar het bed, waarop de doode lag, maar verroerden zich overigens nauwelijks. Zoo werd het schemeravond en langzamerhand geheel donker. Eindelijk stond de visscher op, haalde zijn net te voorschijn en ging de deur uit, zeggende dat hij liever alleen op zee was, dan in zijn eigen huis met een spion.

Bij zijne terugkomst den volgenden morgen was hij nog geheel dezelfde en hij bleef zoo. De oude grootvader was begraven, maar in de hut bleef het doodsche zwijgen heerschen. Voor de andere kinderen werd de visscher langzamerhand wat hij vroeger was, maar er gingen weken, zelfs maanden voorbij, waarin hij buiten hooge noodzakelijkheid geen enkel woord tot Gabriël sprak. De arm van den jongeling was reeds lang genezen, maar hij wilde niets van zijne hulp weten; nooit ging hij met hem in dezelfde boot, nooit bleef hij alleen met hem in huis. Meermalen had Gabriël getracht zijn vader door bewijzen van toegenegenheid, door blijken van kinderlijke liefde in eene andere gemoedsstemming te brengen, doch de visscher stiet hem altijd met minachting van zich af; hij at niet met hem aan dezelfde tafel, en de andere kinderen mochten nooit over Gabriël spreken, zelfs nauwelijks zijn naam noemen.

Geen wonder dat de jongeling onder zulk een leed, onder dergelijk huiselijk leven wegkwijnde en Perrine daarover de grootste bezorgdheid aan den dag legde. Hij kwam niet dikwijls en eindelijk al zeldzamer op de boerderij, maar wat het meisje ook deed om het geheim, dat hem kwelde, - want zij begreep zeer goed dat de toestand waarin hij verkeerde met den noodlottigen nacht in verband stond - te ontlokken, niets mocht baten. Gabriël bezat te veel eergevoel om zich vrij te achten van de vlek, welke het geheim op zijn geslacht, op zijn naam wierp en hij kon en mocht ook niets aan haar meêdeelen; hij moest het slachtoffer van dat geheim worden en te gronde gaan.

(Wordt vervolgd.)