De Belgische Illustratie. Jaargang 14

De tentoonstelling voor electriciteit te Parijs.

II.

Hebben wij den vorigen keer meer bijzonder onze aandacht gewijd aan de honderden systemen van electrisch licht, welke op de parijsche tentoonstelling vertegenwoordigd zijn, ditmaal stellen wij ons voor met een enkel woord het merkwaardigste van de overige inzendingen aan te stippen.

Na het electrisch licht, was het vooral de telephon, die op de eerste soirée électrique de aandacht van al de aanwezigen trok. Ieder spoedde zich, althans voor eenige minuten, naar de telephon-zaal, ten einde een gedeelte van de opera Robert le Diable of eene passage uit het tooneelstuk Le monde oü l'on s'ennuie te hooren en zich in persoon te overtuigen of de telephon wezenlijk in staat is, iemand eene schouwburgvertoning of een concert te doen genieten, die op grooten afstand uitgevoerd werden.

Men treedt een klein vertrek binnen, waarvan de muren met tapijten zijn bekleed, met het doel alle geluiden van buiten, hetzij van de in de beweging gebrachte werktuigen, hetzij van de joelende menigte, af te sluiten; eene reeks kleine telephon-buizen, op de rij langs de muren neêrhangende, noodigt den bezoeker uit er een paar van te nemen en ze aan de ooren te houden. Eerst hoort men niet het minste geluid; alles is stil; maar eensklaps klinkt het gerinkel eener bel, het sein dat de

[p. 36]

draad in verbinding met het tooneel gebracht wordt. Op hetzelfde oogenblik wordt het gehoor aangenaam getroffen door de tonen van het orkest, en door solo's, die zich met zoo verwonderlijke zuiverheid en juistheid doen hooren, alsof men zich in de zaal zelve der opera, in de loges of op de achterste plaatsen der stalles bevond. De minste schakeeringen van den zang, het fijnste pianissimo niet uitgezonderd, verneemt men met een volkomenheid, die alle verbeelding te boven gaat.

Bij gewone telephons hoort men het geluid der stem telkens met metaalklanken, gesuis en andere vreemde geluiden vermengd, en er behoort heel wat oefening toe om altijd den klank der stem te herkennen. Hier daarentegen is de zuiverheid der stem wezenlijk bewonderenswaardig.

DE WEEZE, NAAR F. COMPTE-CALIX.

De indruk, dien men van den zang ontvangt, is even natuurlijk als artistiek. Ook het geluid der toejuichingen wordt ten getrouwste overgebracht, en wat inderdaad ongeloofelijk schijnt, bij het ballet moet men zelfs de passen der danseressen kunnen hooren.

Op deze manier kon de bezoeker van de eerste soirée électrique de voorstelling der opera van Meyerbeer, Robert le Diable, bijwonen. Verschillende personen, die daarvan gebruik gemaakt hebben, verzekeren dat zij niet alleen het gezang, maar zelfs ieder woord, met het bijzonder accent dat de zanger er aan gaf, met de stembuigingen en het geluid der ademhaling evengoed konden onderscheiden, alsof zij zich onder de toehoorders bevonden.

Ten slotte hoort men den storm van het applaus, daarop eene kleine bel en eindelijk

[p. 37]

is alles weêr stil: men heeft de verbinding verbroken, ten einde de bezoekers in een ander vertrek het overige der voorstelling te doen bijwonen.

Van de opera gaat men over tot de Comédie française. Ook hier kan men alles even duidelijk verstaan, maar de indruk is toch veel minder bevredigend; het schijnt dat de telephon den zang beter overbrengt dan de gewone spraak. Intusschen is het feit bewezen, dat men door middel van draden en een electrischen stroom zelfs op aanzienlijken afstand de voorstellingen in een schouwburg kan volgen; wat tot heden slechts met een ongeloovig schouderophalen werd behandeld, is thans verwezenlijkt. Voortaan kunnen in de groote steden, die van een telephon-net voorzien zijn, de geabonneerden een concert bijwonen, zonder zich dure entrée-kaarten aan te schaffen en zich door het koude weêr naar de zaal te begeven. Welk een uitkomst voor tooneeldichters, wier stuk voor de eerste maal op de planken komt!

SPAANSCHE BEDELMONNIKEN, NAAR R. BELLVER.

Hoe volmaakt nogtans de hier aangewende telephon van Ader moge zijn, die van Machalski in de oostenrijksche afdeeling der tentoonstelling wint het in één opzicht van hem. Al de andere telephons hebben dit ongerief dat men de buizen bestendig aan de ooren moet houden, daar men op een afstand van slechts weinige decimeters niets meer dan een onverstaanbaar gegons

[p. 38]

verneemt. De telephon van Machalski daarentegen geeft het geluid met zulk eene kracht weêr, dat in eene groote zaal al de aanwezigen elk woord hebben kunnen opvangen, dat uit de buis kwam. Daarenboven is de constructie uiterst eenvoudig en stevig en maakt hem vooral geschikt tot het gebruik voor buitengewoon groote afstanden. Men heeft er door middel van telegraafdraden op 412 kilometers afstands meê gesproken; die proeven zijn uitstekend gelukt en verscheidene personen hebben duidelijk kunnen verstaan, wat er aan het andere station gezegd werd.

Veel ingewikkelder is de scheikundige telephon van Edison, die op geheel andere beginselen berust; ook deze brengt de geluiden zoo krachtig over, dat men ze op een afstand van de buis hooren kan. Intusschen schijnt juist de ingewikkeldheid van dit stelsel het minder geschikt te maken tot eene algemeene en gemakkelijke toepassing.

Is het op de tegenwoordige tentoonstelling te Parijs uitgemaakt dat de electriciteit op menig gebied de tot nu toe aangewende krachten vervangen zal, en dat waarschijnlijk het gaslicht weldra voor het electrisch licht zal moeten plaats maken, er is tevens gebleken dat het gas nog elders gewichtige diensten zal bewijzen. Een blik in de machine-galerij der tentoonstelling is voldoende om dit aan te toonen. De gas-motors van Otto o.a. schijnen ongetwijfeld voorbestemd om de stoommachines te verdringen. Ook de Compagnie française heeft een aantal dezer belangwekkende machines ten toon gesteld. Die werktuigen, welker vermogen van een halve tot vijftig paardenkrachten afwisselt, en die in het geheel een vermogen van een paar honderd paardenkrachten vertegenwoordigen, trekken voortdurend een groot aantal bezoekers.

Het ligt voor de hand dat deze gas-motors, waarbij geen stoomketel noodig is, zoo wel met het oog op de veiligheid als het onmiddellijk in werking brengen groote voordeelen aanbieden. Zij worden dan ook reeds veelvuldig aangewend. Zoo is in de groote fabrieken van St. Etienne al de handenarbeid reeds aan gasmotors toevertrouwd. In de opera te Frankfort heeft men er nog een merkwaardiger gebruik van weten te maken. Daar brengen dergelijke gasmotors twee pompen in beweging, welke in geval van brand drie honderd duizend liters water per uur ter hoogte van zestig meters kunnen opvoeren. De waterleidingen zijn zoo ingericht dat die overgroote watermassa in een oogenblik tot in de meest afgelegen hoekjes van het tooneel kan verspreid worden, zoodat men binnen weinige minuten den hevigsten brand meester kan zijn. Twee gasmotors van Otto, elk van vijftig paardenkracht, brengen dit bewonderenswaardig resultaat te weeg.

De tentoonstelling zelve geeft onder een aantal merkwaardige toepassingen van electriciteit als beweegkracht ook electrische naaimachines te zien. Van af de opening der tentoonstelling, toen de helft nog niet in gang was, bleven de toeschouwers met verbazing staan voor eene estrade, waarop een aantal kleine machines, door hoozen overdekt, en met het opschrift La Belle Jardinière stonden opgesteld. Ieder kende de Belle Jardinière als een der grootste confectie-magazijnen van Parijs en van de geheele wereld, maar niemand begreep wat zij op de electriciteit-tentoonstelling te maken had.

Die verwondering heeft plaats gemaakt voor bewondering, toen de hoozen ten slotte weggenomen en de machines in werking gesteld werden. Het gold hier niet alleen eene electrische, maar ook eene philanthropische uitvinding; de werktuigen die daar stonden waren niets anders dan naaimachines, door de electriciteit in beweging gebracht. In plaats van de arme, bleeke, uitgeputte naaisters, gedurende den halven dag veroordeeld om een pedaal in beweging te houden, ziet men hier eene glimlachende, welgedane juffrouw, die, geheel van den moeitevollen arbeid, dien de vroegere machine haar oplegde, ontheven, zich uitsluitend met het leiden van het werk bezig houdt.

Een motor van Gramme, in een kelder opgezet en die, hetzij door gas, hetzij door stoom bewogen kan worden, brengt al de pedalen der Belle Jardinière in beweging. De nieuwe toepassing is inderdaad van philanthropisch belang, daar zij hetzelfde aantal werksters als vroeger vereischt, doch haar al de vermoeienissen van den arbeid bespaart. Op dit oogenblik worden al de jachtcostumes van de Belle Jardinière reeds langs electrischen weg vervaardigd. Onder de ongeloofelijke jacht-anecdoten zullen wij voortaan het volgende woord van een jager kunnen rangschikken: ‘Mijn jachtcostuum was zoo electrisch, dat ik niet eens op de hazen behoefde te schieten. Zoodra zij mij zagen, vielen zij als van den bliksem getroffen neêr.’

Van den electrischen spoorweg van Siemens-Halske te Berlijn hebben wij reeds vroeger gesproken; voegen wij er nog bij dat hij tot heden niet te best schijnt te voldoen. Bij de eerste soirée électrique moest hij althans nog door paarden getrokken worden. Wel riep de électricien, die er desniettemin voor den vorm op zat, van tijd tot tijd: ‘Spant de paarden af.’ Maar het gevolg was dat de tram stil stond, tot groot genoegen van een aantal omnibuskoetsiers, die de proeven met veel leedvermaak gaêsloegen.

Vatten wij alles samen, dan moeten wij ten slotte zeggen, dat de electrische tentoonstelling ten volle de belangstelling verdient, die haar van het parijsche publiek in zoo ruime mate ten deel valt, en dat Berger en zijne medehelpers inderdaad eer hebben van den spoed en het beleid, waarmeê zij in zes maanden tijds zulk een uitgebreide en belangrijke tentoonstelling organiseerden. De eerste soirée électrique was een ware zegepaaal voor hen; doch bij die overwinning lieten zij het niet berusten. Zij maakten gebruik van de opmerkingen der bezoekers en voldeden ten spoedigste aan alle billijke eischen van het publiek. Zoo werden reeds voor de tweede soirée verschillende specialiteiten belast met het rondleiden der bezoekers en het uitleggen der meest ingewikkelde werktuigen, hetgeen hier en daar hoog noodig was. In het kort, alle bezoekers betuigen hunne hooge ingenomenheid met hetgeen hun op de tentoonstelling ter bezichtiging wordt aangeboden en het is dan ook te verwachten dat zij nuttige vruchten zal afwerpen voor den vooruitgang van wetenschap, nijverheid en verkeer.