De Belgische Illustratie. Jaargang 13

Ragna de Norin.
A^o. 92 5
Door August Snieders.
(Vervolg.)

Deze laatste was tamelijk ruim, met eene lage deur gesloten en alleenlijk verlicht door een met ijzeren spijlen bezet luchtgat, dat aan de binnenzijde met een houten blad kon gesloten worden.

De meubelen in de gevangenis bestonden uit eene houten bank, een paar grove aarden potten, een kruik met water, een houten brits, waarop een paar dikke en ruwe dekens lagen; aan den muur hing een grof gesneden kruisbeeld en daarin stak, tusschen een der ramen, een verdorde gewijde palmtak. Op een steenen uitstek onder het beeld lag een gebedenboek. Ziedaar alles wat den Eenvoudige van zijne koninklijke pracht overbleef!

De dag liep ten einde. De zon ging onder; zij deed den plas der Somme met een helderen gezevenkleurden gloed tintelen. Tusschen het lisch, riet en gras werd het drabbig water hier en daar gekleurd, als lagen daar groote parelmoeren schelpen. De vorschen kwaakten en over het moeras dreef hier en daar nog een pluvier of een reiger.

Voor het luchtgat stond de gevangen koning. Hij leunde met de ellebogen op de steenen, en liet de kin in de twee uitgespreide handen rusten. Het groote, goedige oog, dat nog doffer was geworden in het magere bleeke wezen, staarde zielloos door de traliën en over het landschap.

Veel was hij verouderd sedert wij hem te Villa Pladelle ontmoetten; maar ook wat had de arme man veel geleden! Simplex had echter zijn lijden met een stil en onderworpen geduld gedragen; zijne verstandsvermogens waren door al de wederwaardigheden, vooral na den dreigenden brand van Chateau Thierry verzwakt, en soms als hij iemand zijne gevangenis hoorde naderen, als de sleutels in het slot draaiden, overweldigden hem hevige zenuwaandoeningen.

Alleen voor Delm bedaarde hij; maar voor den meier of burggraaf was hij meer dan eens op de knieën gezakt, en had weenend als een kind gesmeekt: ‘Och, doe mij toch geen kwaad meer!’Zoo diep was de afstammeling van Karel den Groote, van den machtigen reus, die Europa onder zijne vuist bukken deed, gevallen!

Nu, zeggen wij, stond hij voor het venster en staarde in het westen, op het rijk geëmailleerde water. Zijn oog volgde de vogels die over het moeras dreven; hij staarde op de wolkjes die met purper-gouden randen aan den hemel hingen te droomen. De rivier rimpelde zich westwaarts, dat was naar zee, die de gevangene wel is waar niet zien kon, doch op wier strand hij meer dan eens had gestaan, om de broze schuit, die de Frankische kust verliet, na te oogen.

Aan gene zijde van die zee lag Engeland, vanwaar zijne echtgenoote, de zuster van dien krachtvollen koning Adelstan, gekomen was, om in volle heerlijkheid op den troon der Karolingers plaats te nemen en waarheen zij, vluchtend met haar tweejarig kind, vervolgd door staal en vuur, was teruggekeerd, toen Simplex in 923 van den troon werd gestooten.

's Avonds stond de koning voor het venster of beter gezegd voor het luchtgat, al waaide de wind dan ook nog zoo nijdig binnen, al sloeg in den winter, de hagel dan ook door de spijlen, al was de arme koning dan ook blauw van koude. Simplex zag verlangend uit of niemand van die zijde kwam opdagen. In den opstijgenden vogel dacht hij soms een wuivenden, een gelukaanbrengenden sluier of doek te zien; in eene donkere wolk, die zich boven den gezichteinder verhief, de verjaagde koningin zelve of in de schaduwen van het riet, zijn heimelijk naderschuivend kind, den kleinen Lodewijk.

Wat zou het den armen man goed hebben gedaan aan het hart, als hij dat kind nog eens mocht omhelzen! Wat moet de lieveling groot geworden zijn! Zou hij ook soms naar zijnen vader vragen? Zou zijne moeder hem dezen niet leeren kennen? Deze en andere vragen verdrongen zich in den geest des konings, en hij wischte zich een traan uit de oogen. Toen de zon als een gloeiende bol in het donker water der Somme verdween, zegde de gevangene diep bedroefd: ‘Er zal vandaag weêr niemand komen!’

Op dat oogenblik viel zijn oog op eene zwarte boot, die niet door het open vaarwater, maar door de waterplassen tusschen het riet, kwam opzetten en in deze moeielijk voortwoelde. De personen in die boot wilden denkelijk den toren naderen, zonder door de mannen in het wachthuis gezien te worden.

De gevangene trilde van aandoening; hij drong zoo dicht mogelijk tegen de traliën van het luchtgat en zag, en luisterde. Eensklaps week hij achteruit; hij had eene vrouwelijke gestalte gezien, die eerst aan 't roer zat en nu, tusschen het riet gekomen, oprees, de twee handen, in den vorm van spreekhoorn, aan den mond bracht en den koning iets toeriep. Wat? dat verstond Simplex niet, doch 't kon geene goede tijding zijn, want er volgde een hatelijke, een duivelsche lach.

De koning herkende de Norin; een bange schrik groep hem aan; hij sloeg het vensterblad toe en kroop in een der hoeken van zijne gevangenis ineen, als wilde hij zich zoo klein mogelijk, ja, onvindbaar maken.

Het geroep, dat uit het riet opsteeg, had de wachters opmerkzaam gemaakt, en de cipier, die op de ophaalbrug stond, riep haar toe dat als zij zich niet verwijderde, hij haar een pijl in de ribbekas zou doen schieten, hetgeen niet den minsten indruk op Ragna scheen te maken, want zij zelf stuurde de schuit in het vaarwater en

[p. 368]

naderde aldus, rechtstaande in het vaartuig en als om Delm uit te dagen.

Toen zij dichtbij genoeg gekomen was, om zich te doen verstaan, riep zij den haar goed bekenden cipier toe:

‘Delm, hond van een Karolinger, zeg eens aan uwen domkop van een meester, dat het tweede deel mijner wraak volbracht is; dat de vergulde bedelaar, dien men Hagene noemt, in de handen van het gerecht geleverd is, en dat eindelijk de machtige Hendrik van Duitschland¹⁾ tot vorst van Lotharingen is erkend, 't ls uit met den Karolinger van over zee, 't is uit met den Burgondiër²⁾!

‘Wat zegt ze?’ morde Delm met eene gesmoorde stem. ‘De Lotharingsche grooten zouden den wettigen koning afvallig zijn geworden en den vreemdeling aankleven?’ en Delm trad diep getroffen over die tijding het slot binnen.

Ja, de Lotharingsche leenmannen kozen liever een vreemdeling tot vorst dan een Burgondiër; de Duitsche vorst was ten minste een zoon uit den Germaanschen stam, waaruit de Karolingers, zoowel als het grootste deel der Lotharingers gesproten waren³⁾. Ragna bedroog zich, men keerde, door die keuze, veeleer naar den Germaanschen oorsprong terug.

Toen Delm 's morgens zeer vroeg, bij het krieken van den dag, de deur der gevangenis ontsloot, vond hij Simplex nog altijd sidderend, en met groote verdwaalde oogen rondstarend, in den hoek zitten. Naar gelang Delm hem welwillend toesprak, en vooral toen de grauwe kat van den cipier meê binnensloop, werd de arme koning kalmer.

‘Ik dacht,’zegde de koning zacht, ‘dat gisterenavond mijne vrouw en mijn kind ginds verre op de heuvels stonden, mij wenkten en mij kushandjes toewierpen, 't Was integendeel een booze geest, God zegene ons! die bedrieglijk op de hoogten stond te wenken; want eene booze slang sloop door het riet en den toren nader, en ik voelde dat zij mij in het hart beet. Och, Delm, zeg dat men mij vrijlate en ik zal, als een arme pelgrim, recht naar het zeestrand gaan, en als er geen schuit is om mij op te nemen, zullen Gods lieve engelen mij wel opheffen en over zee dragen!’

Delm wendde zich om en wischte een traan uit de oogen. Hij mocht immers niet aangedaan schijnen, hij, een gevangenbewaarder! O, ware Delm meester geweest, hij had sedert lang de deuren van den toren opengezet; maar bij duren eed had hij gezworen, nooit aan zijnen plicht te kort te blijven, en aan dien eed zou hij ook nooit falen. Van de tijding dat koning Hendrik den overweldigden troon van Kareis stamhuis in bezit genomen had, zou Delm niets zeggen. Waarom den armen koning het schrale lichtstraaltje ontnemen, dat de Lotharingsche grooten eens zijnen zoon, zijnen Lodewijk, op den troon zouden plaatsen!

Een half uur later was Simplex weêr gansch bedaard, geduldig en onderworpen. Hij had gebeden en in zijn gebed andermaal vertrouwen geput. Nu slofte hij, zijne bloote voeten in een paar versleten en scheef geloopen schoeisels ge stoken en blootshoofds, met eenen lach op het bleeke wezen, door de gevangenis. De Karolin-ger trok langzaam een schapenpool, aan een koordje gebonden, over den vloer en de behendige en verraderlijke sprongen der kat, deden Simplex lachen en verkortten den tijd in zijne gevangenis.

1) Koning Hendrik was op vraag der Lotharingsche grooten in deze landen gevallen, methetinzichtde betwiste kroon te bemachtigen, en het rijk bij Duitschland te voegen.

2) Die band (tusschen midden- en west-Frankrijk). zegt David, had nimmer veel sterkte gehad, omdat hy aen de natuer zyne kracht niet ontleende, want in de beide ryken heerschte eene gansch verschillende nationaliteit. Van dan af, namelyk van dat jaer 925, is dan ook België aen Germanië verbonden en de koning van Duitschland de leenheer gebleven van al de Lothryksche Staten.

3) David.

II.
Villa pladelle.

Welk is eigenlijk de beteekenis van 't woord villa, zoo als hooger in Villa Pladelle is aangegeven? De Karolingsche koningen hadden, in hun uitgestrekt rijk, een groot getal verblijven¹⁾ die juist niet altijd paleizen waren, maar niet zelden groote landhoeven, Villa regia genoemd. Met dat woord verwart men niet zelden dat van palatia. In alle geval kwam de vorst zich in dit of dat verblijf, het mocht dan villa of palatia zijn, voor een bepaalden tijd vestigen, hetzij de staatkundige omstandigheden hem daartoe dwongen, hetzij hij enkel daarheen toog, omdat er een ruime voorraad van levensmiddelen vergaderd lag.

Zoodra het proviand echter verteerd was, trok de vorst weêr naar een ander verblijf en keerde slechts naar het verlatene terug, als de voorraadschuren gevuld waren, hetgeen eerst na drie jaren het geval was.

een roofvogel, die zijne prooi spietst

Behalve die aanzienlijke hoeven telde men er nog een aantal kleinere, heinde en verre verspreid, die geroepen waren bij te dragen tot het vullen van de centrale voorraadschuren. Ook deze mindere hoeven droegen den naam van villa: zij leverden jaarlijks een bepaald getal paarden voor den krijgsdienst, runderen, schapen, varkens, allerlei pluimgedierten en onder andere pauwen, die destijds eene koninklijke lekkernij waren; verder honig, olie, haver, koren, vlas, kemp, wol, enz.

Villa Pladelle moet een der hoofd-hoeven zijn geweest; dat getuigt de dagvaart aldaar gehouden²⁾.

In de 10^e eeuw en reeds vroeger waren deze eenzaam gelegen verblijven door wallen, muren en grachten omringd, door torens beschut en dit moet ook hier het geval zijn geweest³⁾. Dergelijke hoeve stond onder het toezicht van eenen voogd, meier of major, hofmeester of villicus genoemd, en deze had niét alleen landbouwers, maar ook ambachtslieden onder zijn beheer, welke laatsten onder de leiding van decani of dekens stonden, terwijl het toezicht van den vroüwelijken arbeid aan de meieresse of eene andere vrouw was toevertrouwd..

Eene villa bevatte niet zelden verscheiden honderden ambachtslieden; ook vele vrije mannen, die voor loon werkten. Had de villa weinig inwoners, dan sprak de major of villicus recht; was de bevolking integendeel talrijk, dan was er een baljuw of balivus, of een schout, scultetus, of ook wel een proost, praepositus, om de wet uit te leggen en toe te passen.

Sloeg de vorst zich in eene villa neêr, dan veranderde natuurlijk het personeel. Een aantal hooge beambten, ridders en knapen, geestelijken van allen rang, namen de plaatsen in. Dan verscheen daar de kanselier, de seneschalk, de bottelier, de konstabel of stal graaf, die allen te zorgen hadden dat er in de villa den vorst en zijnen stoet niets zou ontbreken. Dan werden niet zelden de handwerkslieden, die in het curies¹⁾ huisden, door de knechten en knapen der edelingen verdrongen, welke laatsten het herebergum²⁾ betrokken.

Toen wij dus in 922, en tijdens de dagvaart, Villa Pladelle bezochten, konden wij niets van hare wezenlijke inrichting opmerken; nu echter, drie jaren na deze heuglijke plechtigheid, heeft zij hare vreedzame beweging hernomen, doch deze laatste heeft veel onder den invloed der tijdsomstandigheden en de verre afgelegenheid der villa geleden.

Nog zamelde de voogd of major de jaarlijksche schattingen, zooveel mogelijk, in; doch dit gebeurde niet zonder moeite en niet zelden onttrokken zich de ondergeschikten ten eenenmale daaraan, zoo als zij ook niet meer regelmatig in het voorjaar voor den krijgsdienst opkwamen. Men wist dat het land in opschudding, de koning onttroond was; dat vele grooten weigerden dep Burgondiër te erkennen, en de Paus van Rome de slavers van het onrecht met den banvloek strafte, en 't was dus niet te verwonderen, dat de onderhoorigen ook het juk der schattingen, tienden en straffen afschudden en de meerderen trotseerden.

Toch bevatte Villa Pladelle andermaal een tamelijken voorraad levensmiddelen, en deze wekte, in den toestand, waarin zich het rijk bevond, de hebzucht van velen op. Reeds onder Karel den Groote had de baanstrooperij eene zekere uitbreiding genomen, en men begrijpt dat, als deze bestond toen eene sterke hand den schepter hield, zij nog meer uitbreiding nam onder de zwakke Karolin gers.

Die welke door de grooten uitgeplunderd, door de boeten of den krijgsdienst ten onder gebracht waren, werden baanstroopers. Berooide en ook wel gegoede, maar hebzuchtige edelen, sloten zich bij die schurken aan, en beschouwde men inbreken en stelen als een misdrijf, het uitplunderen van den reiziger werd als een ridderlijk feit beschouwd³⁾.

Hark de Noor was een van die, welke dit ambacht, op eene tamelijk ruime schaal, in Taxandrië gedreven had; zijn dood was dus meer dan verdiend, doch de bende die hem omringde, was in 't geheel niet uitgeroeid

(Wordt vervolgd,)

1) Men vindt er bij sommige schrijvers, onder Karel den Groote, 176 opgeteld, waarvan veertien of vijftien in België. Men erkent echter dat het getal onvolledig is.

2) Zie ons verhaal Villa Pladelle.

3) Volgens een kaartje, door den landmeter van het kadaster, den heer Borrenbergen, te Stratum bij Eindhoven, ons beschikt, zijn de grachten die met het riviertje in betrekking stonden, nog aangeteekend op de kadastrale kaart. Die teekening komt vrij wel overeen met de teekening, door Van Loon meegedeeld, en dus ten onrechte door Huydecope’, Van Heurn en anderen, als zonder waarde bespot en geloochend.

1) Van welk woord, naar men beweert, bassecour is afgeleid.

2) Van waar herberg en herbergen.

3) Zie het Capitulate apud Silvacum