De Belgische Illustratie. Jaargang 13

De Parijsche commune.
Door A.J. Meijs Pr.
(Vervolg.)

II.
De slachtoffers der Rue Haxo.

Toen de legers der verbonden Mogendheden in maart 1814 Montmartre bezet hadden, liet een der generaals zijne kanonnen van die hoogte op Parijs richten, om de stad te vernielen. Nauwelijks had Blücher, de opperbevelhebber der Pruisen, dit bemerkt, of hij kwam ontsteld in allerhaast toesnellen. ‘Wat gaat gij doen?’ zegde hij, ‘gij zoudt het kwaad uitroeien, waardoor Frankrijk te gronde zal gaan.’ En zoo redde hij Parijs. Zijn geniale blik, nog gescherpt door den haat jegens de Franschen, had goed gezien. Parijs is na dien tijd meermalen de oorzaak van Frankrijks revolutie, van Frankrijks ongeluk geweest.

Frankrijk, de reus, die eens in de dagen van zijn vollen levensbloei in zijn forsch gebouwd lichaam een ridderlijken geest omdroeg, die, sterk van arm en groot van ziel, de minderen beheerschte en ontzag inboezemde aan zijn gelijken, die sterke is langzaam verzwakt, is door een inwendigen kanker verteerd en machteloos geworden. Parijs, het hoofd van dat lichaam, is het meest door dat bederf aangetast.

Wij hebben er reeds op gewezen, hoe het grootste deel van Frankrijks bevolking, door de heerschende ideeën van onzen tijd diep bedorven, al verder en verder voorttreedt op de baan van zedelijke en maatschappelijke wanorde, en hoe die beginselen daar bij elken rang en stand in merg en been zijn doorgedrongen. Maar Parijs is steeds, bij elke uiting van den franschen volksgeest, hare zustersteden vooruit, en in Parijs heerscht ook het kwaad der revolutie het sterkste. Doch de rijken, die daar de genoegens der wereld genieten, en de burgerij, schoon in beginsel revolutionair en het kwaad niet krachtig keerend, vormen toch de eigenlijke strijdmachten, de eigenlijke hefboomen niet, waarmeê de revolutieleiders hunne helsche plannen ten uitvoer brengen. Daar leeft in de verborgenste schuilhoeken der hoofstad een ras van menschen, dat nauwelijks verdient dien naam te dragen; een ras, dat als eene giftige plant voortwoekert van geslacht tot geslacht, dat, schuw voor het licht der ordelijke samenleving, wegduikt in de diepste en afzichtelijkste holen der achterbuurten, waar geen beschaafd mensch den voet durft zetten, waar zelfs de sterke arm van het recht zich vreesachtig terugtrekt.

Neen, het is geen overdreven voorstelling, dat daar straten zijn, die men nooit veilig betreedt, waar men eene taal hoort, die alleen daar en in de tuchthuizen begrepen wordt, waar men zich ziet aangrijnzen door wezens met loerenden blik en uitgebleekt gelaat, waar ellende en armoede op wonen,

[p. 284]

maar waaruit ook de meest dierlijke hartstochten spreken; daar plant zich de laagste ondeugd voort van de ouders op het kind, van den ouden boef op zijn zoon, wien hij reeds vroegtijdig oefent in het roovers- en dievenbedrijf, van de ontaarde moeder op hare nog jeugdige dochter, die zij reeds de kunstgrepen leert van de verachtelijksten harer sekse. Geen gruwelen, of zij worden daar bedreven; geen misdaad, of zij wordt daar dikwijls als dagelijksch handwerk gepleegd. En meent gij, dat die ongelukkigen ooit begeeren uit hunne ellende op te staan en terug te keeren in het ordelijk maatschappelijk leven? Dat zouden zij noch kunnen noch willen. Zij vertoonen zich alleen in het licht voor een oogenblik: in de felste dagen der revolutie, om later weêr terug te keeren in het duister, even als het drabbig bezinksel, dat bij de roering van een onreinen waterpoel voor een korten tijd als grauw schuim op de oppervlakte drijft.

buiten de wereld.

Van dat gepeupel hebben de mannen der Commune gebruik gemaakt om hunne plannen te volvoeren, hunne gruwelen te bedrijven en hunne eigen hartstochten te bevredigen. Zij hebben eerst de mannen van het gezag verguisd en belasterd, en toen zij dezen hadden verdreven, en zelven als bezeten tirannen heerschten, gebruikten zij dat laagste canaille om hunne misdadige bevelen ten uitvoer te brengen.

De moord op den waardigen aartsbisschop en zijne lotgenooten gepleegd, was eene gruwelijke schending van alle goddelijk en menschelijk recht; maar die moord was in zijne uitvoering niet folterend, was geene slachting te noemen. Doch de gruwelijke misdaad, die in de laatste dagen der Commune, den 26^en mei in de rue Haxo is voor gevallen en welke die straat onder zoo veel gruwelijks van dat tijdperk, met eene geheel bijzondere beruchtheid heeft gebrandmerkt, is eene menschenslachting geweest, gepaard met misdaden zoo ijselijk, dat de pen dikwijls weigert die te beschrijven. Bij dien gruwel hebben de diep bedorven wezens, welke de beruchte wijk Belleville bevolken, hunne dierlijke hartstochten den vrijen teugel gelaten, en als roofdieren hun bloeddorst verzadigd door het folteren en moorden van weêrlooze slachtoffers, welke de hoofden der Commune hun schandelijk hadden overgeleverd.

Het toneel, dat Parijs in de laatste dagen van mei 1871 aanbood, was ontzettend. Hoe verder het fransche leger doordrong in de versperde straten, en hoe meer de barricade-helden achteruitweken, des te grooter was het toneel van verwoesting, dat deze vluchtenden aan-

[p. 285]

richtten, des te ontzaglijker werd de vuurzee van brandende gebouwen, die zij aan de overwinnaars achterlieten.

Het lot der gijzelaars, in la Grande Roquette nog achter gebleven, was beslist. In den nacht van den 25^en op den 26^en mei besloten de wraakzuchtige communards tot hun dood; alle priesters en alle gendarmen, die zich daar bevonden, werden den daaraanvolgenden dag door hun lasthebber opgeëischt, om dit vonnis te ondergaan. Het is opmerkelijk, wie vooral door die ellendigen tot hunne slachtoffers werden uitverkoren. Op de eerste plaats de priesters: zij, de waardige dienaren van dien heiligen godsdienst, welke naastenliefde, nederigheid en versterving als de hoogste deugden predikt, moesten vooral een doorn zijn in het oog dier mannen, welke met duivelschen haat tegen godsdienst en gezag, en alles, wat aan de voldoening hunner driften in den weg stond, bezield waren. Naast de priesters moesten het die mannen ontgelden, welke het wereldlijk gezag vertegenwoordigden, en zijn trouwste dienaars waren. Maar bovendien had men het op de gendarmen daarom vooral gemunt, omdat hunne beulen meestal vroeger het zwaard der gerechtigheid òf gevoeld òf ten minste verdiend hadden.

de dorpshoefsmjd.

Sinds de wegvoering van den aartsbisschop, Mgr. Darboy, met zijne lotgenooten, hadden de overige gevangen priesters en leeken hunne uren

[p. 286]

doorgebracht in de stemming van lieden, die elk oogenblik den dood verwachtten en zich op allerlei wijzen daartoe waardig hadden voorbe reid.

Daar was onder de gijzelaars een leek, een eenvoudig burger van Parijs, die onder beschuldiging van verraad jegens de Commune gevangen zat. Vreeselijk was de toestand van dien man. Eene dierbare echtgenoote en drie geliefde kinderen zou hij bij zijn dood hulpeloos achterlaten. Een priester, die in la Roquette zijne cel naast dien bedroefden vader had, was diep bewogen met het lot van dien arme. In den nacht vóór den 26^en fluisterde hij zijn buurman door een gemeenschappelijk venster van beide cellen toe: ‘Als gij morgen wordt opgeroepen, zwijg dan, dan zal ik in uwe plaats gaan, ik ben toch in leekenkleeren en zij kennen ons niet; gij laat vrouw en kinderen achter, ik heb niets te verliezen.’ Dat was teveel voor den edelmoedigen leek; hij wilde dat grootsche offer niet aanvaar den, en lang duurde die edele strijd in de stilte van den nacht voort, de strijd tusschen dien priester, die bad en smeekte of hij voor dien huisvader sterven mocht, en den ongelukkige, die meende, dat hij die verheven zelfopoffering van dien heiligen priester niet mocht aannemen.

Het was omstreeks vier uur in den morgen, toen een troep soldaten der Commune aan la Roquette verscheen, onder geleide van een zekeren Emile Gois, een diep bedorven mensch, wiens vroeger leven zich steeds bewogen had tusschen zaken en personen, die men het best aanduidt door ze niet te noemen; hij was de vertrouweling van Megy en van den beruchten generaal Eudès, door wier voorspraak hij een zekeren rang tijdens hun schrikbewind bekleedde. Emile Gois kwam alle priesters en gendarmen, welke la Grande Roquette nog bevatte, opeischen om hen ter dood te brengen. Elf geestelijken, waaronder Père Olivaint, de missionnaris, en Paul Seigneret, werden achtereenvolgens geroepen en in de rij geplaatst; daarna volgden drie burgers en zeven en dertig gendarmen, die aan den anderen vleugel van het gebouw waren opgesloten. Na enkele formaliteiten, tusschen Emile Gois en den directeur gewisseld, zette de stoet zich in beweging naar buiten, want dezen keer zou de moord niet binnen de muren van la Roquette plaats grijpen. Om de gendarmen, wier aantal men vreesde, in rust te houden, beloofde men hun ze naar elders te zullen geleiden, waar zij eerst eene bedeeling van levensmiddelen, en dan de vrijheid zouden ontvangen. De aanvoerder steeg te paard: het escorte opende zijne rijen om de gendarmen en daarachter de priesters in hun midden te nemen, en de lijdenstocht begon.

De rue de la Roquette, waarin zich de gevangenis van dien naam bevindt, loopt van de Place de la Bastille bijna regelrecht op den hoofdingang van het kerkhof Père Lachaise uit. Als gij daar gekomen links omslaat, leidt u de boulevard de Menilmontant naar de beruchte wijk Belleville, waar de Commune haar laatsten strijd gestreden heeft, en in die dagen hare hardnekkigste verdedigers om zich verzameld had. De enge en onregelmatig gebouwde straten van dit heuvelachtig gedeelte van Parijs zijn het toneel geweest der vreeselijkste martelingen, welke de gijzelaars van la Roquette, hierheen gevoerd, hebben geleden. Het eerste gedeelte van den tocht door de minder onaanzienlijke buurten, liep zonder kwade bejegening der gevangenen af, en hier zou het voor de gendarmen gemakkelijk geweest zijn, de betrekkelijk kleine macht, die hen begeleidde, te overvleugelen en te ontsnappen; doch hetzij dat zij geloof sloegen aan hetgeen men hun had voorgespiegeld, hetzij dat die lieden, door de lange vernederingen te moedeloos en te ontzenuwd waren om weêrstand te bieden, het is een feit dat zij zich gedwee lieten meêvoeren. Van de priesters, die op dezen tocht het voorbeeld van den lijdenden Godmensch voor oogen hadden, kon men geen verzet ver wachten.

(Wordt vervolgd.)