De Belgische Illustratie. Jaargang 13

De Parijsche commune.
Door A.J. Meijs Pr.
de moord op den aartsbisschop gepleegd.

De stad Parijs wordt aan hare noordzijde begrensd door de hoogte Montmartre, welke in verschillende revolutiën, doch vooral tijdens de geschiedenis der Commune eene treurige vermaardheid heeft verworven. Deze heuvel, nog binnen de uiterste verdedigings-liniën gelegen, schijnt van nature als een dreigende vinger, opgeheven tegen de wispelturige bevolking, die het zou durven wagen onder het bereik van zijne ontzagwekkende macht - want de hoogte is machtig met kanonnen bewapend - de vaan des oproers omhoog te steken. Op deze hoogte is, den 18^en maart 1871, het bloedig spel van den burgeroorlog aangevangen. Door list en verraad had zich de revolutionaire partij, die de nationale garde van Parijs grootendeels aan hare zaak verbonden had, van deze gewichtige sterkte meester gemaakt. Het naburige Belleville, eene onaanzienlijke wijk van Parijs, die het toevluchtsoord voor alle ontsnapte boeven is, kwam spoedig met hare afzichtelijke benden de partij des opstands versterken; het fransche leger dat daar had post gevat, werd door de overmacht teruggedrongen, het eerste burgerbloed stroomde, en onder de vele slachtoffers behoorden de generaals Clément Thomas en Lecomte, die, gevangen genomen, spoedig door het gepeupel lafhartig werden vermoord.

Als door een tooverslag was Parijs, na dezen triomf der revolutie, van gedaante veranderd. De stad trok haar revolutie-kleed aan. In een oogwenk is zij met barricades overdekt, zoo vlug en zoo talrijk opgeworpen, als alleen de Parijzenaars dit schijnen te verstaan. Overal wordt de roode vlag ontplooid, de muren allerwegen met oproerige plakkaten overdekt, en woeste volkstroepen, de Marseillaise brullende, trekken door de straten.

Juist nu het wettig gezag, gesteund door de goedgezinden, het krachtigst moest optreden, is het zwak en besluiteloos, en, wat onbegrijpelijk is, Thiers, het hoofd van het bewind, denkt zich niet meer veilig binnen de stad, en trekt den 20^en daaraanvolgende naar Versailles, al zijne getrouwen uitnoodigende hem daarheen te volgen. Die terugtocht van den president wordt hem dan ook door velen als een groote politieke misstap aangerekend. Ziedaar dan Parijs in het volle bezit der revolutie, die haar bloedig tijdvak gaat vieren! Die rijke ontzaglijke stad in haar bezit! Wat een buit voor die hongerigen, welke als roofdieren zullen aanvallen op alles, wat hun lusten reeds zoolang had toegelachen en aangevuurd.

Al spoedig werd een aantal mannen tot een zoogenaamd bestuur bij volksstemming verkozen. Deze leden der Commune, mannen van verschillende nationaliteit en geschiedenis, het meest uiteenloopend van beroep en stand, maar allen één in haat tegen gezag en orde, allen van verdacht gehalte, wien een verblijf achter slot en grendel eer dan een raadszetel toekwam, hebben in het korte doch gruwzame tijdperk, dat volgen ging, eene meer of minder misdadige rol gespeeld. Zoodra zij den schepter voerden, begon de vervolging tegen diegenen, welke door waardigheid en deugd uitmuntten, en daarom juist als hunne natuurlijke vijanden en als aanhangers van Versailles werden aangezien. Den 6^en april decreteerde de Commune, in haar Journal Officiel, dat alle lieden, verdacht van medeplichtigheid of verstandhouding met het gouvernement van Versailles, gevangen genomen en als gijzelaars van het parijzen volk zouden beschouwd worden. Is het wonder dat aan de priesters vooral dit eervol, doch smartelijk lot te beurt viel?

[p. 268]

Weldra herleefden de dagen van het schrikbewind. Eene vrije uitdrukking, een afkeurend woord tegen de Commune was genoeg om den onvoorzichtigen spreker achter slot te brengen; die vrijheidsmannen vernietigden de vrijheid van het woord, de vrijheid der drukpers door de opheffing van een twintigtal der voornaamste bladen, zij schonden de vrijheid van het wettig bezit, door verbeurdverklaring van publieken en particulieren eigendom, de vrijheid van persoon, door de inhechtenisneming van 's lands edelste burgers! Een verschrikkelijke angst beving alle weldenkenden; wat naam en waardigheid bezat, verliet overhaast de benauwde stad, waar niemand meer veilig was. Maar vooral sprak

eene straat op het eiland capri.

de haat tegen de godsdienst luid door de vervolging tegen de geestelijkheid! Overal waar men slechts een priester of monnik, een koster of seminarist, of welk ander kerkelijk persoon ook aantrof, werd hij zonder anderen titel van beschuldiging dan zijn geestelijk karakter in de gevangenis geworpen Ja, men ontzag zich niet de handen te slaan aan het doorluchtig hoofd der kerk van Parijs, aan Mgr. Darboy, den edelen aartsbisschop, die tegelijk met zijn vicaris, den eerw, heer Lagarde en den pastoor der Madeleine, den eerw, heer Deguerry door Raoul Rigault, een der voornaamste Communeleden, werd gevangen genomen. Het is een treurig en veelbeteekenend feit in de jongste geschiedenis van

[p. 269]

Frankrijk, dat de drie laatste aartsbisschoppen van zijne hoofdstad als slachtoffers voor de zaak van God te midden van hun misdadig volk gevallen zijn, en men waant zich haast terug verplaatst in de eerste eeuwen der Kerk, toen de benoeming tot zulk eene waardigheid als de uitverkiezing voor het martelaarschap kon gelden. Frankrijk, oudste zoon der Kerk, waar is uwe eeuwenoude catholiciteit, wat is uwe negentiendeeeuwsche beschaving?

‘george washington's afscheid van zune moeder.

Ook Mgr. Darboy is in de laatste dagen der Commune na eene smartelijke gevangenis van bijna twee maanden als de edelste en aanzienlijkste der gijzelaars aan de wraak der Communemannen opgeofferd. Vele pogingen zijn er gedurende die gevangenschap voor zijne bevrijding aangewend, o.a. door den pauselijken nuncius Mgr. Chigi en den amerikaanschen gezant, den heer Wasburne. Waarschijnlijk zou een toeleg tot ontsnapping gelukt zijn, zoo de edele prelaat dit zelf slechts gewild had! Maar toen men het hem aanbood, was het fiere antwoord: ‘Ik wil niet dat mijne vlucht het lot verergere van die priesters, wier hoofd ik ben.’ De gevangenis Mazas ontving de doorluchtige gijzelaars binnen hare muren. Hun verblijf alhier heeft weinig merkwaardigs opgeleverd. Door de goede gezindheid der gevangenbewaarders, die als geheime dienaren van het wettig gezag op hun post waren gebleven, om zooveel mogelijk

[p. 270]

het lot der gevangenen te verzachten, konden de verschillende priesters en wereldlijken dikwijls elkander zien en spreken. De president van het hooge gerechtshof, Bonjean, een man overal in aanzien door eene rechtschapenheid, die zijne waardigheid evenaarde, behoorde tot het getal der gijzelaars, en had het geluk zooveel mogelijk nu en later bij hun sterven, de hulp en den troost van den aartsbisschop te ondervinden. Bij hun dagelijksch verkeer in Mazas steunden de priesters vooral hunne lotgenooten, en sterkten zij hen zooveel mogelijk door hun priesterlijk woord, opdat allen, zoo God het vragen mocht, Hem bij den dood een van zonden gezuiverd hart zouden kunnen aanbieden. Zoo waren allen in het lijden om hun opperherder, den aartsbisschop vereenigd.

Intusschen nam de strijd tusschen Versailles en Parijs steeds in hevigheid toe. Al meer en meer werd in de laatste helft der meimaand de revolutie achter hare barricades teruggedreven, maar steeds zorgden de mannen der Commune hunne voorname gevangenen met zich te voeren, wier leven, zoo het al niet als losprijs voor de schuldigen eenmaal dienen kon, toch ten minste aan de bevrediging hunner duivelsche wraak zou worden opgeofferd. Daarom voerden zij de gevangenen van Mazas, dat meer in het midden der stad lag, den 22^en mei naar de gevangenis, la grande Roquette genaamd, over. Die overtocht is een voorsmaak geweest van hun marteldood. Men had hen op karren geplaatst. Maar het stooten van die ruwe voertuigen op den hobbeligen, overal omgewoeld en grond, was op verre na de wreedste marteling niet op dien smartvollen tocht. Het gemeen gepeupel had zich daar een feest van bereid. Van alle kanten omringde het de ongelukkigen, terwijl de woeste hoop steeds aangroeide door het schuim der buurten, welke zij doortrokken. Geen beleediging werd den priesters vooral gespaard. Het vuil der straten, maar nog meer de schandelijke taal van de lippen dier verdierlijkte menigte, werd hun onophoudelijk toegeworpen, terwijl steeds de moordkreet: weg met de priesters! dood aan de monniken! boven hunne hoofden weêrklonk. Men bereikte eindelijk de plaats der bestemming, waar het hoofd der begeleidende troepen verklaarde, hoe hij voor het leven der gijzelaars gesidderd had. De steenen banken der cellen moesten na zulk een tocht den gevangenen eene verkwikkende rustplaats zijn.

La grande Roquette is een somber, uitgestrekt gebouw, in het noordoosten van Parijs tegenover het bekende kerkhof Père la Chaise en in de nabijheid van het beruchte Belleville gelegen. Naar die zijde der stad zag zich de opstand al meer en meer teruggedrongen, en elke dag werd voor de gijzelaars meer beslissend; want elk uur kon hun de vrijheid door de troepen van Versailles, of den dood door de handen der opstandelingen aanbrengen.

Het was nu dinsdag 23 mei. De gevangenen werden volgens de dagorde uit hunne cellen op eene open binnenplaats gebracht, waar zij elkander voor het eerst na langen tijd weêr ontmoetten, want dit was hun in de laatste weken van hun verblijf in Mazas niet vergund geworden. Het gezelschap was in dien tusschentijd nog met verscheidene personen, geestelijken en wereldlijken, vermeerderd, en o.a. was daar als nieuwaangekomene, een missionaris uit China, die bij zijne terugkomst te Parijs terstond was gevangen genomen, en nu aan zijne medegevangenen verhalen kon, hoe onder alle hemelstreken, de mensch als heiden, God en deugd vergeten, zich tot de afschuwelijkste misdrijven verlagen kan. Hij ontmoette hier het eerst na lange jaren een vriend zijner jeugd, een schoolmakker, die als wereldlijke eene aanzienlijke betrekking aan eene inrichting van onderwijs bekleedde. Na jaren arbeids en zwervens, verre van elkander gescheiden, moesten zij hier, als slachtoffers van het ruw geweld der Commune, hereenigd worden. Al de gevangenen nu, hier in la Roquette om hunnen bisschop vereenigd, vonden in elkanders opbeurend gezelschap troost en versterking. Allen verdrongen zich beurtelings om den prelaat; men vroeg hem zijn zegen, de priesters kusten hem de handen, de verschillende wereldlijken werden hem voorgesteld, en betuigden hem hunne eerbewijzingen. Maar, wat het voornaamste was, van het bijzijn der priesters werd nogmaals op kostbare wijze gebruik gemaakt om de zaak van hun geweten voor God in orde te stellen, en zich op al het mogelijke voor te bereiden.

In den namiddag werden de gevangenen naar hunne cellen teruggevoerd. Door het gedruisch, dat uit de omliggende straten in de gevangenis weêrklonk, door het knallen der geweerschoten en het bulderen van het geschut en door de inlichtingen der gevangenbewaarders begrepen de gijzelaars dat de worsteling der revolutie zich al meer en meer om la Roquette samentrok. De doodstrijd der Commune was begonnen. Hare hoofden, woedend en half waanzinnig van angst, wroeging, onderlingen twist en dronkenschap, hadden zich in de naburige wijk verzameld, en beraadslaagden over het lot der gijzelaars. Schoon dezen dit niet wisten, begrepen zij toch wat hun boven het hoofd hing.

(Wordt vervolgd.)