De Belgische Illustratie. Jaargang 13

[p. 145]

[Nummer 19]

De watersnood

Nieuwkuik.

Nieuwkuik is het tweede dorp in de Langstraat, van de hoofdstad der provincie Noord-Brabant af gerekend, met Vlijmen ten oosten en Drunen ten westen. De laatste jaren vooral heeft het een zekere vermaardheid verkregen door zijn uitgebreide vruchtenteelt (frambozen, aardbeziën, zwarte beziën, enz.), alsmeê door den aanzienlijken uitvoerhandel, vooral met Engeland, welke met die vruchten gedreven werd. Nieuwkuik met zijne 1350 inwoners ging dan ook steeds in bloei vooruit en in weinige jaren was de waarde van den grond er meer dan verdubbeld.

Het schoone en bloeiende dorp is door de noodlottige doorbraak in den nacht van den 29^en op den 30^en december niet slechts in het water begraven, maar bijna in een puinhoop veranderd, geruïneerd. Doch verhalen wij naar volgorde het ontzettende ongeluk, dat het eenmaal zoo welvarende dorp getroffen heeft.

De watersnood te Nieuwkuik. - de doorbraak in den heidijk.

Reeds eenige dagen voor den vreeselijken nacht had een kwel in den Heidijk, welke Nieuwkuik ten zuiden tegen het hoog opgejaagde water van het Bossche veld (de Beersche Maas) beschermde, onder de bevolking van het dorp geen geringe onrust verwekt, al was deze geheele eeuw in dien dijk geen doorbraad gevallen en het vak zuidwaarts van de gemeente als een der stevigste van den geheelen Heidijk bekend. Intusschen werd door de ingenieurs in persoon een onderzoek ingesteld naar den toestand van het gezegde punt van den beschermenden dijk; zoo als wij reeds gezegd hebben verklaarden zij, dat er volstrekt geen gevaar bij was, waarom er dan ook geen bijzondere voorzorgmaatregelen genomen werden en de ongerustheid uit de gemoederen begon te wijken.

[p. 146]

Met noodlottige gevolgen echter. In den nacht van den 29^en op den 30^en december stak een felle storm op, die het oproerige water aan de buitenzijde met kracht tegen den beschuttenden Heidijk joeg. De groote meerderheid der inwoners van Nieuwkuik droomde intusschen van geen gevaar en had zich ter ruste begeven, om spoedig op verschrikkelijke manier uit den slaap opgeschrikt te worden. Het was omstreeks half drie van den nacht; de mannen die aan den dijk de wacht hadden, bemerkten dat de kwel op onrustbarende wijze toenam en reeds zand en steenen begon door te laten. Zij begrepen dat alles verloren was en de dijk de persing van het water aan de buitenzijde niet meer zou kunnen tegen houden. Haastig begaven zij zich in den donkeren nacht naar het hoofd kwartier, om verslag te geven van het gevaar, waarin de dijk en daardoor het dorp Nieuwkuik verkeerden, op hun weg overal alarm makende en zooveel mogelijk de slapende bevolking wekkende en waarschuwende.

Die waarschuwing kwam zoo onverwacht, dat velen geen geloof konden slaan aan de nabijheid van het gevaar en aan een loos alarm dachten. De Vreeselijke wezenlijkheid zou zich echter maar al te spoedig in al hare verschrikkingen vertoonen: een doffe slag klonk boven het huilen van den storm uit, een geweldig bruisen en koken volgde als het klotsen der branding op de rotsige kust - de Heidijk was bezweken en het teugellooze water stortte zich van een hoogte van zes meters als een schuimende waterval door de doorbraak naar beneden en als een vernielende bergstroom over het rampzalige Nieuwkuik uit.

Het was een oogenblik van verwarring, ontzetting en doodsangst. Zij die gewaarschuwd waren, hadden nauwelijks den tijd gehad zich in der haast te kleeden, het vee los te snijden en in allerijl voor het aanstroomende water op den dijk of op den vluchtheuvel in de nabijheid, den beroemd geworden Konijnenberg (op het kaartje in ons vorig nommer door e aangeduid) te vluchten. De overigen werden opgeschrikt uit den bedrieglijken slaap door de angst- en smartkreten, welke langs alle zijden weêrklonken, door het brullen en bruisen van het aanstroomende Water. Ook zij wilden vluchten, zij het ongekleed en met achterlating van alles - te laat! de watervloed stapelde zich reeds voor hunne woning opeen, drong naar binnen, omsingelde haar en sneed elken terugweg af. Niet meer ginds in de verre ruimte, maar boven, op den zolder, op het dak der veege woning bestond nog mogelijkheid tot redding: daarheen gevlucht in de tastbare duisternis, bij het huilen van den storm, bij het geloei van den zwellenden, gierenden stroom, die de zwakke woning deed schudden en kraken, als beroerde een aardbeving de ingewanden der aarde.

En altijd hooger steeg de vloed, altijd onstuimiger bruiste de stroom; eene geheele rij kleine huizen nabij de doorbraak, de Peperstraat genaamd, stortte met onheilspellend gekraak in en verdween in de woeste waterzee of werd door de geweldige strooming verre meêgesleurd. Maar ook de grootere steenen huizen in de kom der gemeente Nieuwkuik waren niet veilig voor het geweld van den brullenden stroom. De woningen van het dorp zijn meerendeels door nauwe gangen of stegen van elkander gescheiden. Tusschen elk dier stegen vormde zich een waterval, een ontzettende strooming, machtig en onweêrstaanbaar, die de grondvesten der gebouwen aantastte of geheele brokstukken uit de hoekmuren sloeg, waardoor de huizen ondermijnd of van hunne steunsels beroofd werden. En boven het bulderen van den stroom uit dreunde een onheilspellende plons: een zwaar steenen huis was ingestort - het eerste in de kom der gemeente.

Akelig, als de toonen eener doodsklok, moet dat naar geluid geklonken hebben in de ooren der honderden rampzaligen, die in dien nacht vol verschrikking verbleven op zolders, op de daken hunner woningen, omringd en bestookt door het overmoedige en overmachtige water, en het kraken en waggelen hunner eigen huizen moest hun doen vreezen ieder oogenblik door den bruisenden vloed verzwolgen te worden. Welke doodsangsten zijn er in dien eindeloozen nacht uitgestaan!

Eindelijk grauwde de morgen, somber en doodsch. De dag brak aan, die uitkomst zou brengen en redding. Huiverend zag men rond door de vensters en openingen in de daken, maar ontzet, met nieuwe wanhoop in het hart, trok men het hoofd terug: men zag het water, brullend en steigerend langs de muren, de woning beukend met onverpoosd geweld, men zag de woeste maalstroomen en de schuimende watervallen, en een radelooze angst greep velen opnieuw aan. Immers, liep de schokkende woning niet ieder oogenblik gevaar door het machtige water omver gehaald te worden? En, zoo de woning het houden mocht, wie zou het durven wagen de onweêrstaanbare strooming te trotseeren om redding te brengen! En te moeten blijven op den zolder der kranke woning was de vreeselijkste gevangenschap, zonder vuur, zonder licht, zonder dek of voedsel, was de honger, de koude, de doodsangst, de dood zelf. En altijd onrustbarender waggelden de ondermijnde huizen, en altijd heviger kraakten balken en gebinten, en immer meer woningen stortten ineen met een doffen slag, die misschien den dood bracht, in elk geval den dood voorspelde.

Wie zou het wagen hulp te brengen en redding, wie zou het wagen branding en strooming te trotseeren en de vrees van onder het puin der instortende huizen bedolven te worden? Het gevaar was groot, maar toch snelden ze aan, de kloeke redders met hun vaartuigen, uit Drunen, uit Vlijmen, uit Den Bosch, zelfs uit Hedel aan de Maas, nog op den morgen der ramp, en eigen doodsgevaar minachtende, was hun eenig doel het leven te redden der in doodsgevaar verkeerende inwoners van het zoo fel bestookte Nieuwkuik. Overigens, het werd tijd, dat redding kwam opdagen: steeds meer huizen dreigden in te storten, door de strooming ondermijnd of door den golfslag gebeukt; vele gezinnen verbleven op de zolders of daken van woningen, waarvan reeds een gedeelte was weggeslagen; anderen hadden een wijkplaats moeten zoeken op hooibergen, die ieder oogenblik konden wegdrijven, op boomen, welke ontworteld en omver geworpen dreigden te worden. Dramatisch vooral zijn de lotgevallen van een gezin, een huiske vlak voor de doorbraak bewonende. Wij meenen ze hier eenigszins breeder te motten mededeelen.

De bedoelde woning werd van achteren op geduchte wijze door het water gebeukt; ze telde vijf bewoners, die, door de woeste branding ingesloten, in de onmogelijkheid waren het schokkende huiske te verlaten. En plank op plank werd losgescheurd, en balk op balk, te zwakke steunsels voor het zwakke gebouw, onder het dak losgewoeld, dat vreeselijk begon te slingeren, en waarop de ongelukkige bewoners zich ter nauwernood konden staande houden. De rampzaligen strekten smeekend de armen naar den nabij gelegen dijk uit, waar een menigte menschen zwijgend het ontzettende schouwspel aanstaarden. Wat konden dezen echter doen? Tusschen den dijk en de half vernielde woning verhief zich een schuimende waterval, welke ieder moest meesleuren en verzwelgen, die er zich te roekeloos durfde wagen. En hooger steeg de nood, en dreigender werd het gevaar. Een geweldig gekraak verhief zich boven het loeien van de branding; de woning stortte ineen en het rampzalige vijftal zonk gillend naar de diepte. Een angstkreet steeg van den dijk uit honderd monden op, doch, o wonder, het dak verhief zich weêr uit de golven, en een vlot vormende dreef het op de woelende watervlakte en werd met het vijftal door de snelle strooming in dolle vaart meêgesleept. Heerlijke beschikking der Voorzienigheid, het zonderlinge vlot strandde weldra tegen een der huizen van het dorp, en de vijf drenkelingen, die aan een onvermijdelijken dood gewijd schenen, konden zich, van dak tot dak klauterende, in die woning redden, om later door een moedig schipper opgenomen en naar elders gevoerd te worden. Onze gravure op bladz 148 geeft een voorstelling van deze aangrijpende episode uit den laatsten watersnood.

Intusschen waren, zoo als wij boven opmerkten, de redders van alle zijden toegesneld om de veege bevolking van Nieuwkuik hulp te bieden. Welke gevaren daaraan verbonden waren moge blijken uit het relaas van een tochtje, door schrijver dezes op den dag van de ramp in de zoo wreed getroffen streek ondernomen.

Op de eerste tijding van de gevallen doorbraak had ik mij op donderdag 30 december van 's Bosch naar het op een uur afstands gelegen Vlijmen begeven met een kotter over het onstuimig water van het Bossche Veld. Nauwelijks in het genoemd dorp aangekomen, waarvan een gedeelte nog boven water lag, zag ik een schuit met macht van paarden en manschappen over den straatweg trekken in de richting van Nieuwkuik. Ik volgde de schuit tot ze aan de westzijde van Vlijmen in het water en vlot gekomen was.

‘Waarheen, mannen?’ vroeg ik.

‘Natuurlijk naar Nieuwkuik, om menschen te redden,’ klonk het haastige antwoord.

‘Kan ik meêvaren?’ vroeg ik.

De varensgezellen zagen mij verwonderd aan; een hunner vroeg:

‘Mijnheer is toch geen schipper?’

‘Dat wel juist niet, maar ik wilde toch meê naar Nieuwkuik.’

‘Het is een gevaarlijk tochtje, mijnheer; het zal er spoken, op het water.’

‘'t Zij - kan ik instappen?’

‘Hier langs, mijnheer, langs dien kant is het water te diep.’

Die waarschuwing om bij den gang naar de schuit het midden van den straatweg te houden, hield natuurlijk een toestemming in; ik haastte mij daarvan gebruik te maken, en bijna tot de knieën door het water badende, was ik met een wip in de boot. Spoedig bevonden zich drie kloeke varengasten, met haken gewapend, naast mij, en onder de uitroepen der toegestroomde menigte: ‘Goede reis! Houdt je goed! Weest voorzichtig!’ en dergelijken, voeren wij langs het overstroomde gedeelte van den weg tusschen Vlijmen en Nieuwkuik op ons doel af.

Aanvankelijk ging het, dank zij de krachtige armen der schippers, die met behendigheid de haken hanteerden, tamelijk snel vooruit; nu en dan kwamen wij langs een overstroomd huis, waarvan de bewoners aan de dakvensters verschenen; enkelen riepen de schippers toe hen op te nemen en naar Vlijmen te brengen.

‘Gij zit hier vooreerst goed, er is geen gevaar bij; wij moeten verder naar Nieuwkuik om menschen te redden!’ klonk dan het antwoord der varensgezellen, - en vooruit ging het dan weêr met verdubbelde kracht.

‘Ja, mijnheer,’ sprak een der schippers, ‘die menschen hebben nog geen nood; hun huizen staan buiten de strooming; zij kunnen het wel tot morgen houden. Maar te Nieuwkuik, daar zullen wij wat anders zien.’

Een oogenblik later werden wij opnieuw aangeroepen. Het was een boer, die ons verzocht zijn vee, dat op stal in het water stond, in veiligheid te brengen. ‘Er is geen gevaar bij, maar zonder boot gaat het niet; ik zal er u goed voor betalen, mannen,’ voegde de bewoner er ter gerusttelling en ter aanmoediging bij.

‘Dank je, wij moeten menschen redden,’ antwoordde een der schippers, en alle drie boomden zoo snel mogelijk voort.

Weldra moest intusschen die snelheid verminderen: de strooming maakte zich meer en meer voelbaar en hoewel de varensgezellen met alle kracht worstelden om den Straatweg te houden, de drang van het aanstormende water was te sterk, en door de strooming meêgesleept, moes ten wij noordwaarts afhouden. In de verte vernamen wij reeds het donderend geraas van den waterval in de doorbraak, en bij tusschenpoozen

[p. 147]

het akelig gegil en het noodgeroep der in gevaar verkeerende inwoners van Nieuwkuik.

‘Nu zal het er op aan gaan komen, houdt je goed,’ bemoedigden de kloeke schippers elkander, en met kracht werden de haken weêr in het water geslagen om de felle strooming te overwinnen. Het hulpgeroep verdubbelde, het bruisen van den waterval deed zich met geweldiger kracht hooren; daar tusschen vermengde zich het loeien van het vee, dat door vloed en strooming bedreigd werd, en het nare gehuil der honden, die, aan kettingen gebonden of door het water meêgesleurd, met den dood worstelden.

Wij waren de achterzijde der bedreigde woningen, ten noorden van den met huizen bezetten straatweg genaderd; het akelig geluid werd steeds akeliger en luider; overal woeien noodvlaggen uit de vensters, van de daken; angstige gezichten vertoonden zich voor de openingen der woningen en schreeuwden om hulp. Wij waren het centrum der ramp nabij. Huizen, stallen en schuren lagen in puin, en het water baande zich bulderend een weg tusschen de stegen der huizen, tusschen de puinhoopen der ingestorte woningen.

Wij bevonden ons op een paar boogscheuten afstands van den bebouwden straatweg; door heggen en tuinen, over verdronken frambozen-, aalbeziënstruiken en hopstaken heen trachtten wij de achterzijde der bedreigde huizen te naderen. Allerlei voorwerpen stoven ons in dolle vaart voorbij: stoelen, tafels, kasten, vensters, deuren. De uiterste behoedzaamheid was noodig om niet met die drijvende voorwerpen in botsing te komen en er door omgeworpen te worden. Maar grooter hinderpaal nog was het water, dat ons met reuzenkracht poogde terug te drijven en zich vóór ons als een beweegbare berg verhief.

‘Het moet, jongens, het moet!’ riep een der schippers, wanhopige pogingen aanwendende om tegen den geweldigen stroom op te werken. De haken ploften met kracht in het water; wij wonnen terrein, zij het ook langzaam. Huizen en puinhoopen van huizen kwamen dichterbij; wij werden opgemerkt, want de witte en roode noodvlaggen werden gezwaaid, armen naar ons uitgestoken, en het hulpgeroep der in doodsgevaar verkeerende bewoners klonk dringender en smeekender. Hooibergen dreven ons voorbij, honden trachtten te worstelen tegen den vloed, die hen meêsleepte, runderen stonden tot den buik in het water; wij sloegen er geen acht op: menschen, natuurgenooten riepen onze hulp in.

Maar de strooming werd het zwakke vaartuig te sterk, de kop der schuit sloeg zijwaarts, een oogenblik nog, en wij moesten voor den fellen stroom afdrijven. Een der schippers wist zich intusschen aan een heg vast te klampen en voorzichtig langs die heg scherende, werkte de schuit weêr naar boven, den bruisenden stroom te gemoet. Eindelijk, na de wanhopigste krachtsinspanning, hadden wij land bereikt, - maar welk land: de puinhoopen van een ingestort huis! Toch hadden wij grond onder de voeten, en al dreigden de nog staande gebleven muurvakken ieder oogenblik te bezwijken, wij klauterden over de puinen heen en sleepten het vaartuig in de smalle, maar geweldig schuimende opening tusschen het vernielde en het naburige, nog overeind gebleven huis heen, om weêr den straatweg te bereiken en, zoo mogelijk, de om hulp roepende menschen op te nemen.

Intusschen begon de grond ons te ontbreken en moesten wij ons weêr in de schuit begeven; met hoeveel overleg zulks ook geschiedde, en hoezeer de schippers het afdrijven der boot trachtten te verhinderen, de vreeselijke strooming in den nauwen gang sleurde ons meê, snel als de wind, en in een oogwenk hadden wij meer terrein verloren dan wij in een uur tijds gewonnen hadden. Akelig klonken de wanhoopskreten van de bewoners der naburige huizen, die met onze boot de hoop op redding zagen verdwijnen. Wel gaven de varensgezellen den kamp niet op, wel beproefden zij nogmaals tegen de strooming op te werken, maar het water bleef overwinnaar en na de heldhaftigste pogingen moesten zij zich voor den vloed laten afdrijven.

‘Mijnheer,’ sprak een der schippers zuchtend, zich het zweet van het voorhoofd wisschende, ‘gij ziet dat het menschen redden een moeielijk werk is.’

Was het ons, tot onze innige spijt, onmogelijk geweest den straatweg, en daarmede de kom van het dorp te bereiken, wij lieten ons thans afzakken naar het kasteel Onzenoort, ten noorden van Nieuwkuik, in eigendom behoorende aan mevrouw de douar. De la Court (op de kaart in ons vorig nommer door g aangeduid). Het was een donkere, sombere lucht; de koude regen viel onophoudelijk van den hemel en spoedig waren wij geheel doorweekt. De kloeke varensgezellen gaven echter hun edel pogen niet op: in het hoofdkwartier terug geslagen, wilden zij elders den strijd hernieuwen. Wij wrongen ons door struiken en heggen en bereikten eindelijk, zoo ver mogelijk zijwaarts houdende, een groep huizen ten westen van het zoo even genoemde kasteel. Ontzaglijke moeite kostte het, nog niet meer noordwaarts af te drijven en tusschen de huizen door te komen, die reeds diep onder water stonden. Ook hier was de strooming hevig genoeg en verkeerden de woningen in gevaar van omver geworpen te worden. De bewoners bevonden zich voor de dakvensters; de stallen stonden open; wij zagen het vee tegen het meer en meer stijgende water worstelen. Voor het vee konden wij intusschen niets doen; het was al veel, zoo het ons gelukte de menschen in veiligheid te brengen. Aan het kasteel, dat voor het oogenblik verlaten en gesloten was, lag eene sterke schuit, welke wij haalden, om met dubbelen spoed te kunnen werken. Terwijl die schuit, met een onzer varensgezellen, benevens een der bewoners en zijn zoon bemand, het ontruimen van de woning der beide laatsten volbracht, namen wij het tegenover liggende huis voor onze rekening. De arbeid vorderde slechts langzaam. In de diep onder water staande woning konden wij niet doordringen: alles moest door een dakvenster aangegeven of liever toegeworpen worden. De arme menschen smeekten ons zooveel mogelijk te redden: brood konden zij niet missen, want daar zij er de voorkeur aan gaven op den nabijgelegen molen (f op ons kaartje), die overigens hoog en droog op een heuvel gelegen was, afgezet te worden, kon het lang duren eer de eerste schuit met levensmiddelen ter plaatse kwam; beddegoed hadden ze evenzeer noodig; de beste kleederen en het linnengoed konden we evenmin in de woning achterlaten; olie om den donkeren nacht te verlichten mocht niet ontbreken, en daarbij behoorde een lamp; daarenboven smeekte de man ons een ketel met zoete melk over te nemen voor zijne doodzieke vrouw, zoodat onze schuit ten slotte vol geraakte. Wij haastten ons den last op den molen af te zetten, waarna wij ten tweeden male naar de verdronken woning gingen om man, vrouw en kinderen af te halen. De boot van het kasteel had evenzeer hare twee tochten gemaakt, en toen begon de avond te vallen zoodat het hoog tijd werd, dwars door het onvertrouwbare en gevaarlijke vaarwater den terugweg aan te nemen. In der haast gebruikten wij nog een paar sneden roggebrood met spek - wij allen hadden sedert den morgen niets genuttigd - waarop wij van de beide door ons aan land gezette huisgezinnen afscheid namen, hun de door ons van het kasteel gehaalde boot achterlatende, om ook de overige gezinnen in de buurt naar den molen te brengen.

Met moeite werkten wij ons weêr tegen den stroom op; de vreemdsoortigste voorwerpen joegen ons met duizelingwekkende snelheid te gemoet en voorbij; verdronken koeien en varkens dreven met den stroom af; het noodgeschrei der ongelukkige bewoners in het dorp klonk ons akelig tegen in den donkeren avond, nu en dan overstemd door een donderend geluid, als van een kanonschot in de verte, de onheilspellende plons van een instortend huis.

Vóór weêr de morgen daagde - een lange nacht van veertien uren - was er echter niets meer voor de rampzaligen te doen, en met bloedend hart zetten wij onzen weg naar Vlijmen voort, welk dorp wij, toen het reeds geheel donker geworden was, gelukkig bereikten, doch slechts half tevreden niet meer menschen te hebben kunnen helpen.

Sedert den verschrikkelijken dag van den 30^en december hebben wij het verwoestte Nieuwkuik herhaaldelijk bezocht; wat al tooneelen van jammer en ellende hebben er onze oogen nog aanschouwd, maar ook hoevele treffende voorbeelden van schier wonderdadige redding en even treffende blijken van heldenmoed en doodsverachting kwamen ons ter oore.

Tooneelen van jammer en ellende: wij hebben personen gezien en gesproken, die drie volle dagen en drie lange akelige nachten, half gekleed, bijna zonder voedsel, op een zolder, die ieder oogenblik kon invallen, op een hooiberg, welke met elken golfslag door de strooming kon meêgesleurd worden, moesten doorbrengen, aan den honger, de koude en duizend angsten ter prooi, alvorens zij konden gered worden. De geredden zelven op den Konijnenberg, op den dijk en elders hadden aanvankelijk weinig benijdenswaardiger lot; zonder eenige beschutting voor de koude dagen, de ijzige nachten en de stroomende regenvlagen, moesten zij, in het hartje van den winter, zonder stroo om op te rusten, zonder dekens om zich te dekken, zonder vuur om zich te verwarmen, de eerste dagen onder den blooten hemel doorbrengen, van alle zijden door het bruisende water omringd, bovendien aan den honger en den dorst ter prooi. Want de hulp bleef aanvankelijk uit, niet wegens gebrek aan goeden wil en moed, maar er was zooveel te doen, er moesten zoovele personen gered worden, die nog in levensgevaar verkeerden, en bovendien, de vaart was de eerste dagen na de doorbraak uiterst gevaarlijk. Eerst langzamerhand konden de noodlijdenden van dekens, brandstof en het noodige voedsel voorzien, of afgehaald en naarveiligerof geschikter wijkplaats gevoerd worden, naar 's Bosch, Drunen, Waalwijk, Tilburg, Utrecht en andere plaatsen, waar de vele zieken in de hospitalen werden opgenomen en allen een liefderijke verpleging ten deel viel.

Boven verhaalden wij de redding van vijf personen, die zich op het drijvend dak te midden van den bruisenden stroom bevonden; dergelijke voorbeelden van wonderbare redding waren volstrekt niet zeldzaam; personen werden gered die tweemaal vier en twintig uren op een door wind en stroom gebeukten boom hadden doorgebracht; anderen dreven op eene plank verre weg en kwamen ten slotte behouden aan land; een man, wiens woning onder hem was ingestort kwam op zulk een plank te Drunen, op een uur afstands van Nieuwkuik; eene vrouw, wier huis ineen gezakt was, werd door de felle strooming aangegrepen, en op haar rug drijvende, werd zij in het een half uur ver verwijderde dorp De Haarsteeg opgevischt en gered. Treffende bijzonderheid: hare handen omklemden nog altijd het kruisbeeld, dat zij bij den val van het huis als een reddingsanker gegrepen had.

Dat de vreeselijke ramp zoo weinig menschenlevens gekost heeft, is intusschen hoofdzakelijk te danken aan de onverschrokkenheid en den heldenmoed der redders, die hun eigen leven in gevaar stelden om dat hunner medemenschen te behouden, of den armen beroofden levensmiddelen en dekking te brengen. De dagbladen hebben indertijd de namen opgegeven der schippers uit Vlijmen, 's-Bosch, Hedel. enz., die met kloeke doodsverachting een aantal menschen van de zolders, van de daken, van de hooioppers, uit de boomen hebben gered. Eenige andere namen mogen hier niet ontbreken, van mannen die zich evenzeer bij uitstek verdienstelijk hebben gemaakt. Noemen wij Jhr. W. de la Court van Onzenoort, die van den eersten tot den laatsten dag der ramp de ongelukkige bevolking van Nieuwkuik met raad en daad ter zijde stond; den heer burgemeester der gemeente, die, terwijl hij zelf alles verloren had en zijne woning door het water had zien vernielen, trouw op zijn post bleef en in nood en gevaar altijd de eerste was; den luitenant Teding van Berkhout, wiens be-

[p. 148]

leid en moed hem ieders achting en dankbaarheid deden verwerven; de heeren Hendriks en Banning te Vught, leden der firma van dien naam, die met hun schuit dagelijks ter plaatse waren om menschen en vee te redden en geheel belangeloos levensbehoeften en dekking bezorgden, waar er behoefte aan was; den heer W. Loeff, lid van den gemeenteraad te Nieuwkuik, en den heer Mommersteeg te Vlijmen, die hun huis en hun persoon voor de noodlijdenden en in gevaar verkeerenden beschikbaar stelden, en niet 't minst de marechaussée's A. Hogerheide en L. Brouwer uit Waalwijk, die meer dan honderd menschen uit de overstroomd woningen gehaald hebben, onder welke verscheidene met levensgevaar. De namen van al die kloeke mannen, hoe verschillend ook in staad, maar toch één in doel en streven, verdienen in wijder kring bekend te worden.

De watersnood te Nieuwkuik. - het kasteel onzenoort.

Toen wij, een paar dagen na de ramp Nieuwkuik opnieuw bezochten, hadden wij beter gelegenheid dan de eerste reis de door het water aangerichte verwoesting in oogenschouw te nemen. Een geheele rij huisjes nabij de doorbraak, de Peperstraat, tot de gemeente Vlijmen behoorende, doch vlak aan de grenzen van Nieuwkuik getegen, was letterlijk verdwenen; daken van vernielde woningen, gedeeltelijk boven het water uitstekende, getuigden nog van de vreeselijke kracht van den vloed. Eene menigte bewoners, die op den dijk een schuilplaats gezocht hadden en er sedert den noodlottigen nacht van donderdag 30 december verbleven, staarden met doffe wezenloosheid op den nog altijd krachtigen waterval in de doorbraak, die hun alles wat zij bezaten ontnomen, en hen als het ware tot den bedelstaf gebracht had.

In het dorp zelf, dat nog geheel onder water stond, en waar het water zich nog steeds met kracht een doortocht baande tusschen de huizen, was het schouwspel weinig opwekkender. De woningen waren bijna allen door de bewoners verlaten; in de stallen lag het vee grootendeels verdrenken; een akelige stilte, slechts door het klotsen der branding onderbroken, heerschte op den anders zoo levendigen en vrolijken straatweg. Een groote menigte huizen, waaronder vooral de nieuwge bouwden, lagen geheel of gedeeltelijk in puin; de welbekende uitspanning ‘het Land van Belofte’ was een reusachtige puinhoop geworden; het huis van den burgemeester, de pastorie, de school, de onderwijzerswoning en meer anderen waren gedeeltelijk ingestort en dreigden geheel te zullen bezwijken. Andere huizen die nog staande en in hun geheel gebleven waren, werden voortdurend door de hevige strooming bestookt en ondermijnd en met geheele vernietiging bedreigd. Waar het oog zich wendde, aanschouwde het een tooneel van ellende en ver-

De watersnood te Nieuwkuik. - een drijvend dak.

[p. 149]

woesting, die ons onwillekeurig aan de ramp van Szegedin herinnerde.

De watersnood te Nieuwkuik. - tegenover de kerk.

Ten westen van de kerk betraden wij de een drooge plaats aan den straatweg gelegen; een viertal hooggelegen woningen benevens het kerkhof waren er van het water verschoond gebleven (aangeduid door de letter f op ons kaartje.) Het was er een woelig tooneel; schuiten gingen af en aan; autoriteiten gaven er hunne bevelen en raadgevingen; mannen, vrouwen en kinderen liepen de woningen in en uit, of snelden naar de aankomende schuiten om te vernemen, of hunne nog altijd vermiste betrekkingen gevonden of hun koeien en paarden misschien gered waren. Verschillende personen waren druk bezig verdronken, uit het water opgevisebte koeien, varkens of schapen te slachten. Op het kerkhof, waar eenige tenten opgesiagen waren, ging het eveneens. Onze teekenaar heeft van dit interessant plekje eene schets genomen, die wij, uitgewerkt, in deze aflevering weêrgeven.

In de woning van den herbergier Loeff, waarin verschillende huisgezinnen, waaronder zieken opgenomen waren, heerschte eene groote bedrijvigheid; in het er neven gelegen huis van de firma Hendriks en Banning had de Eerwaarde Geestelijkheid van Nieuwkuik een onderkomen gevonden.

Wij mochten onzen tocht intusschen niet tot den bebouwden straatweg bepalen en voeren met onze boot noordwaarts. Doode paarden, koeien, varkens, schapen en honden, benevens eene menigte huisraad, dreven in grooten getale met den vloed af. Het was jammerlijk om te zien. Schuiten bewogen zich op het sterk stroomende water om nog te redden wat te redden was, of om degenen die hunne woningen niet hadden willen verlaten, levensmiddelen te brengen, ofschoon het vaarwater nog altijd gevaarlijk bleef. Ter hoogte van Onzennuort kwamen wij een alleenstaand huis voorbij. Op ons geroep verscheen een jonge man voor het dakvenster met vreeselijk verwrongen gelaatstrekken en woesten, dwalenden blik. Met den eersten oogopslag was het merkbaar dat ae bewoner ontzettend moest geleden hebben.

‘Wilt gij uwe woning verlaten?’ riepen wij hem toe.

‘Neen’ was het korte antwoord.

‘Toch moet gij veel uitgestaan hebben!’

‘Ik heb drie dagen in den stal bij de koeien in het water doorgebracht; al dien tijd heb ik ze de koppen boven water gehouden, maar in het eind zijn zij toch nog verdronken.’

‘Een reden te meer om met ons meê te gaan.’

‘Neen, ik blijf; zoo gij iets voor mij doen wilt, zegt mij dan of mijne zuster gered is.’

‘Hoe heet uwe zuster?’

De watersnood te Nieuwkuik - het overbrengen der heilige vaten.

[p. 150]

‘Mijne zuster.... ik weet het niet... O, God, ik weet niet meer hoe mijne zuster heet!’

‘Maat hoe heet gij dan?’

‘Ik!.... wel, ik heet even als mijne zuster, maar mijn naam ben ik vergeten!’

‘En dien van uw vader?’

‘Mijn vader heet als ik, als mijne zuster.... ik weet den naam echter niet meer, ik weet niets meer! O God, ik ben gek!’

De arme man trok zich handenwringend van het dakvenster terug en wilde niet meer te voorschijn komen.

Wij roeiden naar den molen nabij het kasteel van Onzenoort, enkele dagen vroeger, op den eersten dag van de waterramp, door ons bezocht. De twee huisgezinnen, die wij daar op dien dag in veiligheid gebracht hadden, waren met verscheidene anderen vermeerderd. Tevens waren op den heuvel stallen opgeslagen voor het geredde vee. Terwijl de teekenaar, die ons vergezelde, van den molenheuvel af een schets van het kasteel Onzenoort nam, begaf ik mij in den molen, waar ik mijne goede oude kennissen met warmte de hand drukte. Eene vrouw echter herkende ik niet meer; met doodsbleek gelaat lag zij te bed, en zoodra zij mij zag, begon zij een zonderling lied aan te heffen: ook deze was zinneloos geworden. Deze gevallen staan overigens niet alleen: schrik en de doorgestane ellende hebben niet slechts tal van personen op het ziekbed geworpen, maar tevens van verschillenden de verstandelijke vermogens gekrenkt.

Om niet te uitvoerig te worden, kunnen wij voor het oogenblik niet in nadere bijzonderheden treden omtrent de vreeselijke ramp, welke Nieuwkuik getroffen heeft. Die ramp is overigens ontzettend en voor de bevolking van het eenmaal zoo welvarende dorp nauwelijks te dragen; immers, ongerekend de angsten en nooden, door haar op de eerste dagen na de ramp uitgestaan, zag Nieuwkuik tal van huizen vernield of zoodanig ondermijnd, dat zij afgebroken zullen moeten worden; ging meer dan de helft van het vee verloren, even als have en goed van velen; granen, hooi, aardappelen en verderen voorraad van schier allen; doch wat wellicht het zwaarste op de bevolking zal drukken, de lachende tuinen en vruchtbare bouwlanden zijn voor het grootste gedeelte verzand of door wielen en gaten voor langen tijd onbruikbaar gemaakt. Daar wij echter voornemens zijn op Nieuwkuik terug te komen, wanneer wij, zoodra de plaatsruimte zulks toelaat, eene beschrijving van het dorp na de overstrooming geven, kunnen wij voorloopig van ons onderwerp afstappen. Ons blijft nog slechts over eene verklaring te geven van de gravure, voorkomende op bladz. 149.

Bij een onzer bezoeken aan het overstroomde Nieuwkuik - het was op dinsdag 4 januari jl. - vernamen wij, dat de prachtige, nieuwgebouwde kerk met haar majestueuzen toren, door het water ondermijnd, gevaar liep. Wij bevonden ons bij den Zeer Eerw. Heer pastoor, die, benevens den Eerw. Heer kapelaan, zooals wij reeds aangestipt hebben, een wijkplaats gevonden had in de woning van de firma Hendriks en Banning, niet ver van de onder water gezette en gedeeltelijk ingestorte pastorie gelegen. De heeren geestelijken deelden ons mede, dat het Allerheiligste, benevens de gewijde vaten en de reliquieën, zich nog steeds in de bedreigde kerk bevonden, en zij vergeefs tot verscheidene schippers het verzoek hadden gericht hen naar de kerk te varen, met het doel om de heilige vaten in veiligheid te brengen; de strooming scheen te hevig en de overigens korte weg naar de kerk te gevaarlijk. De kloeke schippers, die ons - en het was niet de eerste maal - van Den Bosch naar Nieuwkuik hadden gevaren, waren onmiddellijk gereed de Eerw geestelijkheid ter wille te zijn, en zoo brachten zij den kapelaan van het dorp, benevens twee heeren geestelijken uit de omstreken, die zich op dat oogenblik te Nieuwkuik en in de geïmproviseerde pastorie bevonden, naar de kerk over. De heer Banning, lid van de bovengemelde firma, de schrijver dezes en onze teekenaar sloten zich bij de heeren geestelijken aan, en na eene menigte bezwaren overwonnen te hebben, doch zonder de minste ongevallen, bereikten wij de kerk, die sedert den nacht van de doorbraak gesloten was gebleven.

Met genoegen constateerden wij in de eerste plaats dat het gevaar, 't welk kerk en toren bedreigde, minder groot was dan men tot dan toe gevreesd had (dat gevaar werd verder afgewend doordien kort daarop de voorzijde der kerk afgedamd en daardoor de strooming verlegd werd), waarna de Eerw. Heer kapelaan van Nieuwkuik het Allerheiligste uit het tabernakel nam, en wij overigen ons verder belastten met het vervoer der gewijde voorwerpen. Met diepen eerbied vervuld verlieten wij de kerk om in de ons wachtende boot plaats te nemen, die ons zonder verdere bezwaren naar het huis van de firma Hendriks en Banning terug bracht. De teekenaar heeft het oogenblik voorgesteld, dat wij de kerk verlieten om in de ons wachtende boot over te stappen. Tevens had hij zich den tijd ten nutte gemaakt om een schets te maken van een huis tegenover de kerk, aan de andere zijde van den straatweg gelegen.

De heeren geestelijken boden onzen kloeken schippers eene geldelijke belooning aan voor den moeitevollen arbeid, dien zij zoo wèl volbracht hadden; dezen echter bleven volstandig weigeren, zeggende, dat zij voor zulk eene taak niets konden aannemen; geen aandrang kon hen van besluit doen veranderen. Het is ons eene behoefte openlijk de namen der brave mannen te noemen, die niet slechts dien dag, maar ook de vorige dagen bij hunne tochten naar en door het overstroomde dorp doorslaande blijken gegeven hadden van zeldzame tegenwoordigheid van geest, kloek beleid en onverschrokkenheid. Zij zijn de schippers Mattheus Hubertus Doorenbosch en Hubertus Mattheus Doorenbosch, beiden van 's-Bosch. Wij betuigen hun onzen innigen dank voor de vele goede diensten, door hen aan ons bewezen.

En hiermede neem ik voorloopig afscheid van den lezer, om het woord aan mijne medewerkers te laten, die elders het terrein der overstroomingen bezochten.