De Belgische Illustratie. Jaargang 13

Twee zusters.
Eene schets uit het hedendaagsche leven, door H.A. Banning.
(Slot.)

Naar huis terug.

Sinds Amsterdam begonnen is met zich aan alle kanten uit te zetten, te vergrooten en te verfraaien, schijnt men on uitputtelijk te zijn geworden in middelen om de bevolking in weelde en genot te doen baden. Overal rijzen huizen als paleizen uit den grond, waar men op de meest behaaglijke manier zijn kunstliefde voedsel geven, zijn geld verteren en verbrassen, zijn verdriet verzetten, zijn kostbaren tijd verkwisten kan. 't Is of de kermis, die afgeschaft is, zich heeft willen wreken, en hare traditioneele drie weken van ontspanning in een altijddurend gejoel en genot heeft herschapen. Of de uithuizigheid van onzen tijd daaraan voedsel heeft gegeven, of wel dat die, middelen de uithuizigheid uitgelokt en duurzaam gemaakt hebben, zullen wij in het midden laten, 't is echter zeker dat de plaatsen van uitspanning, de publieke vermakelijkheden, de koffieen bierpaleizen met den dag zoodanig toenemen en zoo veelvuldig bezocht worden, dat men de kermis met al hare misbruiken zou terug wenschen, wanneer zij tevens het eenvoudige huiselijke leven van vroeger weder kon invoeren.

Onder de middelen, die in de laatste jaren door de vindingrijkheid van de speculanten op de genotzucht in het leven zijn geroepen, behoort ook het beruchte café-chantant. 't ls zeker niet te wraken dat iemand, onder het drinken van zijn glas wijn of bier, gaarne muziek hoort, maar hier wordt de kunst dienstbaar gemaakt aan de zedeloosheid, hier wordt het bedwelmend zingenot met volle teugen aangeboden, en in dien verpestenden dampkring vinden, helaas, zoo velen den oorsprong vanhun moreelen ondergang. Die tempels der zedeloosheid zijn trapsgewijze ontstaan; men is van het geoorloofde tot het dubbelzinnige, het onkiesche overgegaan en van daar tot het diep zedelooze gedaald. In zulk een poel is de parel van het concert neêrgezonken, nadat zij, ook trapsgewijze, alle schaamte had afgeworpen.

Het is reeds nacht, en zelfs de straten van het rustelooze Amsterdam zijn ontvolkt, maar in hot café-chantant heerscht nog eene luidruchtigheid als of de avond eerst begon; daar zijn de bacchanaliën in volfen gang. Wij zullen niet binnengaan; want er kleeft smetstof aan alles wat zich daar bevindt en vertoont. De muziek dringt echter tot ons door; wij hooren een mannenstem half zingend, half sprekend eenige coupletten voordragen, 't ls wellicht iemand die eens gedroomd heeft dat hij eenmaal als eene ster aan den kunstenaarshemel zou schitteren; nu moet hij om den broode de zotskap opzetten en allerlei grimassen maken. Hij weet voor welk publiek hij optreedt, hij walgt misschien van 't geen men hem avond op avond laat verrichten, maar hij weet ook dat geen toejuichingen hem daar ten deel vallen, zonder dat hij zich tot de meest schaamtelooze dubbelzinnigheden verlaagt; en juist die dubbelzinnigheden moeten in klinkende munt worden omgezet voor den gewetenlooze ondernemer, die hem uitperst als een citroen en wegwerpt zoodra het sap, dat men ook daar talent noemt, verdwenen zal zijn. De man moet zich in het slijk der zedeloosheid wentelen, om sympathie te verwekken bij het uitvaagsel van het menschdom.

Daar klinkt een vrouwenstem tot ons door; 't is Louise Elgers die opgetreden is. Zij draagt een lied voor, dat voor zulke beruchte huizen te Parijs is geschreven; nu het uitgediend heeft in de stad aan de Seine, moet het nog de hartstochten opwekken in de stad aan den Amstel.

Reeds meer dan een uur geleden heeft Louise een haastig geschreven briefje van hare zuster Bertha ontvangen. Daar stond in geschreven dat haar vader eensklaps zoodanig verzwakt was dat men elk oogenblik zijn einde te gemoet kon zien. Hij had zijn volle bewustzijn teruggekregen en verlangde zijne dochter te omhelzen. ‘Kom toch, Louise, ik bid u, kom toch aanstonds,’ zoo smeekte Bertha aan het slot.

Louise had sinds langen tijd hare ouders niet meer bezocht; zij had al die jaren zeer weinig deelneming betoond in het ongelukkig lot van haar vader, zij had zeker maar al te weinig aan hem gedacht, maar bij die tijding ging een schok door geheel haar lichaam.

Sterven! dat woord klinkt zoo ontzettend; het werkt als een electrische schok, het doet in een oogwenk, in een ondeelbaar oogenblik een reeks van gedachten oprijzen, die zich als bergen op elkander stapelen. En zulk een berg van gedachten, van akelige, van onnoembaar kwellende gedachten drukte haar als een centenaarslast op de borst. Zij smoorde een kreet die haar in 't hart sneed, zij aarzelde geen oogenblik en wilde aanstonds naar het ouderlijk huis snellen, maar....... zij was immers afhankelijk van den man die leefde van de afzichtelijke vruchten welke haar misbruikt talent afwierp. Zij had eens met minachting op hare zuster neêrgezien, zij had geweigerd les te geven, of een fatsoenlijk bestaan te zoeken, zij wilde onafhankelijk, geheel onafhankelijk zijn en nu kon zij zich niet eens naar haar stervenden vader begeven, zonder toestemming van den man in wiens dienst zij was.

En die man weigerde. Wat gaf hij om de smartkreten van een ontwaakt geweten, om de roepstem van een ingeschapen gevoel dat wereld en zonde wel lang smoren, maar nimmer geheel uitdooven kunnen? Er stond een nieuw lied op het programma, waarmede eens de beruchte Thérèse te Parijs een gouden regen had doen nederdalen. Dat lied was aangekondigd, er moest partij van getrokken worden, als lokaas voor volgende avonden.

‘Ik kan u onmogelijk ontslaan alvorens het programma afgeloopen is,’ sprak de ondernemer.

‘Maar ik wil, ik moet weg,’ antwoordde Louise en zij stampte met den voet op den grond.

De man glimlachte, en speelde met zijn dikken gouden horloge-ketting; hij wist dat zijn wil een wet was voor zijne slaven en slavinnen, die hij in de dagbladen als corrypheën der kunst opvijzelde.

‘Gij zult blijven,’ hernam hij.

‘Maar dan zing ik niet,’ riep Louise, gloeiend rood van toorn.

‘Goed,’ antwoordde de ondernemer bedaard, ‘maar vergeet niet dat het morgen betaaldag is, en dat ik u bovendien elk oogenblik voor de rechtbank kan doen roepen wegens zekere....’

De laatste woorden sprak hij zeer langzaam en fluisterend uit. Zij schenen Louise als doornen in het hart te dringen; want haar gelaat werd eensklaps krijtwit en zij moest zich aan een stoel vasthouden. Zij wist dat de man waarheid sprak. Als zij den volgenden dag geen geld ontving, kon zij haren kinderen geen brood geven, want hare kas was reeds sinds eenige dagen geheel uitgeput; zij had, als elke maand, die dagen op een crediet geleefd, dat echter nooit den betaaldag overschreed. Het was ook waar dat, korten tijd geleden, eenige vermiste voorwerpen van waarde onder hare kleeding gevonden waren, dat kon door getuigen gestaafd worden. Wij gelooven niet dat zij die ontvreemd had; 't is zelfs niet onmogelijk dat de sluwe ondernemer zelf de hand in het spel had gehad om zijne zangeres, die nu en dan nog al eens ontembaar bleek te zijn, in zijne macht te hebben. Zij wist in elk geval dat de schijn tegen haar was en kende haar tiran te goed om hem niet tot alles in staat te achten.

Zij moest dus wel blijven en zingen ook, en daar stond zij nu, schier verteerd van woede en smart. Toch moest zij zingen met een glimlach op het gelaat, met dartelheid in hare gebaren; zij moest de beruchte Thérèse nabootsen, die zoo veel schandelijke offers aan het zingenot heeft gebracht.

Die rampzalige Louise!

Eens had zij zich beklaagd dat de modiste haar tot aan de kin in het neteldoek pakte, thans, nu hare schoonheid geheel verflenst was, zag zij zich gedwongen in een schaamteloos tooisel

[p. 111]

op te treden, te midden eener schaamtelooze menigte, die alie gevoel van eerbaarheid had afgeschud.

Sinds hoe lang heeft zij zich niet avond op avond schuldig gemaakt aan de zonde, waarover het ‘wee!’ is uitgeroepen.

Hoor, daar klinkt haar stem. Zij is niet meer zoo klankvol, zoo buigzaam als toen de parel van het concert de humaniteit bezong; zij is ruw en scherp geworden, maar 't schijnt dat de zangeres toch nog aan de eischen voldoet die daar gesteld worden, want na elk couplet dreunt de lucht van het daverende handgeklap.

En wie zijn toch wel de rampzaligen, die deze rampzalige zangeres toejuichen? Het zijn menschen in wie alle gevoel van eer en deugd verstomd is; het zijn, helaas, voor een gedeelte jongelingen, die in de hoofdstad hunne opleiding moeten ontvangen. Wellicht droomen hunne ouders op dat oogenblik van hunne schitterende toekomst; maar zij hebben trapsgewijze deel genomen aan het zingenot, dat de openbare vermakelijkheden van onzen tijd aanbieden, en zijn eindelijk afgedaald in dien poel. Het gebeurt niet zelden dat op een der handelskantoren het geld gemist wordt, dat daar in zulk een nacht verkwist is, en een kogel een einde maakt aan het eens zoo veel belovend leven van zulke jongelingen.

Zij die, in onbegrijpelijke lichtzinnigheid, met hunne jeugdige zonen en dochters een zoo genaamd fatsoenlijk café-chanlaut bezoeken, mogen er wel eens over nadenken dat zij hunne kinderen den voet leeren zetten op de bovenste sport van de ladder, die in dien afgrond neêrdaalt.

De taak van Louise is afgeloopen; zij kon thans haar stervendenden vader gaan bezoeken, maar eerst moest zij nog naar hare twee kinderen; want het was niet te voorzien hoe lang haar bezoek zou kunnen duren.

Vol woede en zielesmart verliet zij den tempel der losbandigheid en strompelde niet ver van daar een ellendige trap op, welke naar een even ellendig verblijf geleidde. Als verplet bleef zij bij de geopende deur staan. Haar man was sinds drie dagen niet tehuis geweest; nu zag zij hem bij een opengebroken kast staan, bezig met het bijeenrapen van alles wat nog maar eenige waarde bezat. Veel was er niet meer; langzamerhand was alles reeds verdwenen wat nog kon dienen om den honger te stillen of aan de zucht naar bedwelmend vocht voedsel kon geven. Één voorwerp had zij echter zorgvuldig bewaard, zij had er zelfs in de nijpendste omstandigheden niet van kunnen scheiden, omdat het herinnerde aan een der gelukkigste oogenblikken van haar leven. Het was de kostbare waaier, welke haar na het liefdadigheidsconcert was aangeboden. En die waaier scheen Frans op dat oogenblik te taxeeren; hij had breekijzers gebezigd om zich van dat voorwerp meester te maken.

Louise stiet een wilden kreet uit, toen zij haar man op die daad betrapte, en de beide kinderen, die uit angst voor hun ontaarden vader onder de schamele dekens gekropen waren, begonnen nu luid te weenen.

‘Ellendige!’ dat was alles wat Louise kon uitbrengen, toen zij zag wat Frans gedaan had en nog voornemens was te doen. Met een enkelen sprong stond zij naast hem en wilde hem het geliefkoosde voorwerp ontrukken, maar de dronkaard stiet haar met de vuist van zich af, zoodat zij op den grond neêrzonk, en waggelde toen de kamer uit en de trap af.

Louise had een akeligen gil doen hooren en de hand aan de borst gebracht toen zij op den grond geworpen werd. Zij staarde een oogenblik als half wezenloos voor zich uit. 't Was echter nu geen woede die uit hare oogen sprak als kort geleden, toen zij tegenover den directeur van het café-chundant stond, 't was een peilloos zielelijden. De vader harer kinderen had wellicht met zijn vuist iets in haar borst gebroken, maar dat was toch de pijn niet die haar tranen in de oogen deed springen. Zij was als vermorzeld en vernietigd door de maat van ellende, diepe, onpeilbaar diepe ellende, waarin zij zich gedompeld zag; zij verkeerde in de uiterste radeloosheid, zij gevoelde zich als eene drenkelinge in een zee van verlatenheid; zij sloeg de betraande oogen naar boven en riep weêmoedig uit: ‘Mijn God, hebmedelijden met mij en mijnearmekinderen!’

Dat was geen wanhoopskreet, maar eene zucht om hulp van boven, nu de wereld met al wat zij geven kon onder haar wegzonk. Zij had geworsteld, lang geworsteld tegen haar eigen hart, tegen haar eigen geweten; lichtzinnigheid en gekrenkte trots hadden altijd de overwinning behaald op de knagingen van haar geweten, op de roepstem van haar beter gevoel, maar nu......... Zou die strijd geëindigd zijn?

‘Een vermorzeld en verootmoedigd hart zult Gij, o God, niet versmaden,’ zegt de koninklijke profeet, en als die traan werkelijk uit een vermorzeld en verootmoedigd hart ontsproten is, dan is zij een kostbare, schitterende parel, niet in de oogen der menschen, maar in de oogen van God.

Louise stond van den grond op; zij kuste hare kinderen met meer innigheid dan deze van haar gewoon waren, stelde ze gerust en verliet hare woning. Het was haar of de straatsteenen onder haar wegzonken, zij hijgde nu en dan naar adem, en bracht herhaaldelijk hoestende haar zakdoek aan den mond.

‘Goddank dat gij daar zijt,’ sprak Bertha toen hare zuster de ouderlijke woning binnen trad, doch zij liet er onmiddellijk op volgen: ‘Goede hemel, wat ziet gij bleek; zijt ge ziek?’ Louise schudde ontkennend met het hoofd maar gaf geen antwoord.

‘Dat moet toch wel zijn, Louise,’ hernam Bertha; ‘gij beeft...... en wat beteekent dat bloed aan uw zakdoek?

‘Hij heeft mij geslagen,’ kermde Louise, ‘ik heb bloed opgegeven.’

‘Ach, arme, arme Louise,’ sprak nu Bertha en zij sloeg haar arm om den hals harer zuster, ‘gij moet niet meer weggaan, gij moet hier blijven bij mij.’

‘Hier blijven!’ riep Louise, en er steeg eene zucht diep uit haar borst op, ‘hier blijven...... dat kan ik niet...... mijne kinderen......’

‘Die wil ik ook wel bij mij hebben,’ hernam Bertha; ‘arme, lieve Louise, gij moet niet meer heengaan.’

‘Hier blijven!’ herhaalde de diep geschokte en diep rampzalige vrouw ‘O ja, hier is het goed, hier zou ik graag sterven.’

‘Gij moet niet sterven, gij moet leven voor uwe kinderen,’ zegde Bertha. ‘Maar kom nu naar papa, hij verlangt zoo naar u, hij heeft onophoudelijk naar u gevraagd. Wij willen zijn zegen gaan vragen en bidden dat God hem in de eeuwige heerlijkheid moge opnemen.’

‘Zijn zegen,’ snikte Louise, ‘neen, neen, dat verdien ik niet, maar zijne vergiffenis..... O, ik heb zoo veel vergiffenis noodig.’

Zij liet het hoofd aan de borst harer zuster zinken en weende bitter.

‘Mijne arme, lieve Louise,’ herhaalde Bertha diep getroffen, en zij drukte een kus op de bleeke wangen.

Mevrouw Elgers zat bij het ziekbed van haar echtgenoot en steunde zijn hoofd met een harer armen. Hij had in den vooravond de laatste HH. Sacramenten ontvangen en men kon duidelijk zien dat elk oogenblik zijne krachten verminderden. Eerst sedert den vorigen dag was zijn bewustzijn ten volle weêrgekeerd, maar toen bleek het ook dat zijne levenskrachten uitgeput waren. Er had dien dag een treffend tooneel in dat vertrek plaats gegrepen; toen het bewustzijn bij Elgers terugkeerde, kwamen ook oude herinneringen opdoemen die hem kwelden. Hij had - hoe lang het geleden was wist hij niet - zijne vrouw en kinderen roekeloos in diepe ellende gestort, hij huiverde nog als hij aan het oogenblik dacht toen Van Beeckeren hem door een enkele uitdrukking het woord ‘eerloos’ op het voorhoofd brandmerkte, toen alles voor zijne oogen verdween en zijn geest in volslagen duisternis gehuld werd. Hij herinnerde zich nog dat hij voornemens geweest was zich voor de voeten van vrouw en kind neder te werpen en vergiffenis te vragen voor zijn roekeloos gedrag. En dat deed hij nu. Hij klaagde in de bitterheid des harten zich zelven aan, en eerst toen zijne echtgenoote en dochter hem verzekerden dat de goddelijke Voorzienigheid hem zoo zichtbaar had bijgestaan, en haar niets zou hebben ontbroken, wanneer zij zich niet ongelukkig hadden gevoeld om den toestand, waarin hij verkeerde, werd hij kalmer en verlangde vurig naar den troost van den godsdienst.

Maar Louise? Hij vroeg herhaaldelijk naar haar en men kon hem zoo weinig antwoord geven. Waarom komt zij niet? vroeg hij aanhoudend.

Het was avond en nacht geworden, maar Louise kwam niet en het was duidelijk zichtbaar dat het gewichtige oogenblik met rassche schreden naderde.

‘Zij komt niet.... Heer, uw wil geschiede!’ lispelde de stervende. Toen zag hij zijne vrouw met oogen aan, waarin diepe weêmoed te lezen was. ‘Ik weet dat ik verkeerd gehandeld heb, Hermine,’ sprak hij, ‘maar ik heb u toch altijd zoo lief, zoo innig lief gehad, en gij hebt zoo veel moeten lijden om mij.’

‘Spreek daar nu niet meer van,’ zegde zij, zijn gelaat met een doek afvegende. ‘Wij hebben beiden roekeloos gehandeld, wij hadden meer naar Bertha moeten luisteren; ik heb dat later eerst ingezien, toen zij zich voor ons allen had opgeofferd. Maar laat ons nu daar maar overzwij gen en liever nog wat bidden.’

‘O ja.... Bertha!’ riep de stervende terwijl hij de handen vouwde.... ‘waar is zij?’

Mevrouw Elgers had het hoofd naar de deur gewend, zij meende een bekende stem te hooren, en ook de stervende richtte het hoofd naar dien kant.

‘Is Louise daar?’ vroeg hij.

De deur ging open, maar 't was alleen Bertha, die binnentrad. De stervende scheen teleurgesteld, doch stak de hand naar haar uit en deed pogingen om haar naar zich toe te trekken.

‘Bertha, mijn lief kind,’ sprak hij, ‘gij zijt altijd mijn goede engel geweest, maar ik heb uw raad in den wind geslagen en daarom heeft God mij gestraft.’

Het meisje legde de hand op zijn mond. ‘Spreek zoo niet, pa,’ zegde zij, ‘gij bedroeft mij en gij. kwelt u zelven. God heeft u zulk een groote weldaad geschonken, door u het verstand terug te geven, niet waar, en als Louise nu nog eens kon komen....’

‘Louise.... o ja!’ zuchtte hij. De deur werd geopend en de rampzalige dochter wankelde de kamer binnen en viel luid snikkend voor het ledekant op de knieën neêr.

‘Vergiffenis, o schenk mij in Jesus’ naam vergiffenis,’ sprak zij en haar hoofd zonk op het dek neêr.

Wij zullen het tooneel niet schetsen dat plaats greep tusschen den stervenden vader en de afgedwaalde dochter, wier leven voor hem een geheim bleef. Zij was teruggekeerd in de ouderlijke woning, en zij keerde ook tot God terug, die steeds bereid is de boetvaardigen in genade aan te nemen.

Elgers rust sinds ruim een jaar in het graf en weinige weken geleden werd ook een zijner kinderen naast hem eene rustplaats geschonken. De stomp, welke Louise in dien gedenkwaardigen nacht was toegebracht had zeker noodlottige gevolgen, maar was toch niet de eenige oorzaak van haar dood. Zij kwijnde langzaam weg en stierf met een berouwvol hart in de armen harer zuster. Bertha heeft de twee kinderen tot zich genomen; zij zorgt liefdevol voor de beide jonge zusters en ook voor hare mama, die nog altijd zeer door hoofdpijn gekweld wordt.

Waar Frans gebleven is, weten wij niet en de politie heeft ook zijn spoor verloren; de oude heer Van Beeckeren is echter nog altijd reiziger in wijnen en ofschoon het hem, naar het uiterlijke te oordeelen, niet zeer voordeelig moet gaan, is hij nog altijd bereid bij feestelijke gelegenheden gedichten te vervaardigen en zijn hart in toosten lucht te geven.

In het nieuwe huis in de Jordaan wonen vier gelukkige menschen. De koperen plaat in het deurkozijn blinkt nog altijd even fraai. Dat staat zeker zeer goed, doch men kan het door een dienstmeid laten doen, maar het huiselijk

[p. 112]

leven is daar binnen ook nog altijd even blinkend en dat heeft veel meer waarde, want daar hebben Willem en Nella zelven de hand aan moeten houden. Op het bovenhuis slijten de beide moeders hare dagen in rust, 't Is dus wel goed geweest dat wij niet lichtvaardig geoordeeld hebben over al te groote weelde voor jonggehuwden. Des zondags zitten zij gewoonlijk in de mooie kamer, voor aan de straat, maar de achterkamer is toch voor de moeders veel aantrekkelijker, want daar staat sinds eenigen tijd een wieg, en in die wieg ligt een lief klein meisje, dat door juffrouw Elgers ten doop gehouden is en Bertha heet.