De Belgische Illustratie. Jaargang 11

Een man van den ouden stempel,
Aan het tegenwoordige geslacht voorgesteld door
H.A. Banning.

(Vervolg.)
De majordomus krijgt het volhandig.

‘Ga eens hier binnen, Broekman,’ sprak den volgenden morgen de oude heer, wiens gelaat nog even strak en ernstig stond als den vorigen avond. ‘Ik heb een woordje met u te spreken, en in dit vertrek - het was de slaapkamer welke hij opende - kunnen wij het minst gestoord en beluisterd worden.’

De oude bediende, wiens geweten op dat oogenblik niet zeer zuiver was, gevoelde zich niet op zijn gemak. Hij had sinds vele jaren iets tegen die slaapkamer, want de oude heer had hem daar dikwijls op de pijnbank gehad over huiselijke aangelegenheden, welke men voor hem verborgen hield. Hij vreesde thans weêr een examen te moeten doorstaan, waaruit zou blijken dat hij niet geheel zuiver in zijne schoenen stond, want hij had dien morgen zeer vroeg August aangeraden de stad te verlaten, zijn valies helpen pakken en de belofte afgelegd, dat hij den ouden heer van het vertrek onkundig zou laten. Broekman voorzag dat hij thans in groote moeielijkheden zou geraken, hij trachtte zijne vrees met eene soort van driestheid te bemantelen en vroeg met opgeheven hoofd:

‘Wat is er te doen, mijnheer?’

Men moet weten dat de majordomus eerlijk en trouw was als goud. Wanneer de belangen van zijn ouden weldoener werden aangerand, zou hij in staat zijn geweest zijn lijf en leven daarvoor prijs te geven, maar als er vroeger ooit in huis onaangenaamheden ontstonden, schaarde hij zich altijd aan de zijde der kinderen. Hij had laatstgenoemden van hunne geboorte af gekend, hij had hen op zijne armen gcdragen, duizenden kleine diensten bewezen en zij waren daarvoor altijd zeer erkentelijk en aan hem gehecht geweest. Hij hing dus met hart en ziel aan de kinderen, en had ook bij den notaris een stuk geteekend, waaruit bleek dat zij na zijn dood alles zouden erven wat hij in zijne veeljarige werkzaamheid bespaard had.

Ten gevolge van deze gehechtheid had Broekman, in den tijd toen August nog niet zoo zelfstandig en driest optrad als in de laatste jaren, menige lichtzinnige daad van hem weten te bemantelen en daarvoor in dezelfde slaapkamer een geduchte strafpredikatie ontvangen. Thans was hij weder vertrouweling van den zoon; hij had hem aangeraden den ouden man om den tuin te leiden en zelf zijn valies helpen pakken. Dat was zeer vroeg in den morgen gebeurd. de ‘jongeheer’ zat natuurlijk reeds lang op den spoortrein, en wat moest hij zeggen, hoe moest hij zich houden wanneer de oude heer hem eens met strikvragen, zoo als deze altijd bij de hand had, lastig viel?

De majordomus kwam er echter ditmaal met den schrik af.

‘Ik heb iets te doen,’ zoo begon de oude

[p. 399]

heer, ‘waarvoor iemand noodig is op wien ik mij kan verlaten en die tevens eenige kennis van handelszaken heeft.’

‘Ik ben geheel tot nw dienst, mijnheer!’ sprak hij en ging vlak bij den ouden heer staan, om hetgeen men hem te zeggen had woord voor woord op te vangen.

Hij vernam nu de oorzaak van het bezoek dat mevrouw Leemans den vorigen dag had gebracht. De gevoellooze Van Hoorn had met vervolging gedreigd; wellicht kon men dat ook uog van andere schuldeischers verwachten en daarvan wenschte de oüde heer zich op de hoogte gebracht te zien. Daarna werd hem medegedeeld welke groote diensten August der weduwe had bewezen, en ten slotte deelde Sterk hem mede dat hij voornemens was het werk, door zijn zoon begonnen, te voltooien en aan de verlegenheid der weduwe een einde te maken.

De vreugde van den majordomus over dit belangrijke nieuws en over het vertrouwen dat in hem gesteld werd, was zoo groot dat hij zijn gevoel in een stroom van woorden lucht gaf, welken de oude heer nauwelijks kon stuiten.

‘Maar luister dan toch.’ sprak laatstgenoemde; ‘wanneer gij zoo voortgaat, zijn wij van avond nog nict waar wij mocten wezen.’

De geestdrift van den majordomus werd plot seling zeer afgekoeld toen de patroon er bij voegde, dat hij niet willens was zich blindelings borg te stellen. Eerst moest zijn zoon hem doen weten of in de zaak der weduwe het aactief ten minste tegen het passief opwoog, en hoeveel tijd er noodig zou zijn alvorens de schuldeischers geheel voldaan konden worden. ‘Daar nu mijn zoon,’ zoo sprak de oude heer, ‘de boeken der firma Leemans geheel bijgewerkt en afgesloten heeft en bijgevolg den juisten stand der zaken oet kennen, kan hij mij daaromtrent beter inlichten dan de weduwe of zelfs de bockhouder, die wellicht even ieverig en nauwgezet is als zijn overleden patroon. Ga dus terstond naar mijn zoon, Broekman, en laat hij u op al de gegeven punten - hij herhaalde die punten duidelijk en langzaam - een stellig en uitvoerig antwoord geven. Van dat antwoord zal het hoofdzakelijk afhangen wat mij verder te doen staat.’

De oude heer zou ongetwijfeld opgemerkt hebben hoezeer het gelaat van den majordomus plotseling betrok, hoe verlegen, hoe ontsteld hij daar stond; doch tot groot geluk van laatstgenoemde begon op hetzelfde oogenblik het zoogenaamde staande horloge, een zwaar en degelijk uurwerk, te slaan. Dit gaf een anderc richting aan de gedachten van den ouden heer, die voor beurstijd nog verschillende brieven moest schrijven en dus geen oogenblik meer te verliezen had.

‘Nu, gij zult er voor zorgen, Broekman, niet waar?’ sprak hij haastig. ‘Maak dat ik goed op de hoogte kom.’

Met deze woorden verliet hij de slaapkamer en liet den majordomus daar geheel verbluft staan. De arme oude Broekman wist niet wat hij zou beginnen. Het vertrouwen, door zijn heer in hem gesteld, vereerde hem, hij zou het zoo gaarne behouden, maar hoe? Na beurstijd, zeker in den loop van den dag moest hij rekenschap geven van zijne zending en Hij dwaalde in volle verslagenheid door het gansche huis rond en kwam ten laatste, zonder zelf te weten waarom, op de kamer van August. Nauwelijks had hij echter de deur geopend of zijn angst ging in verbazing over. Daar zat de ‘jongeheer’ met de hand aan het hoofd, het valies naast zich. Wij, die het karakter van August hebben leeren kennen, moeten minder verbaasd zijn dan de majordomus, wiens hoofd op hol was. August was en bleef besluiteloos; hij gevoelde zich nog wel altijd gekrenkt en verongelijkt, doch evenmin als hij de kracht bezat om zijne zaak tegen zijn vader te bepleiten, evenmin wilde hij zich verlagen om zulk een dubbelzinnige rol te spelen, die hem tot een voorwerp van bespotting zou maken, zelfs in zijne eigene oogen.

‘Goddank dat gij nog hier zijt, want ik verkeerde in den grootsten angst,’ sprak de majordomus.

‘Om mij?..... Mij deert niets, papa Broekman!’

‘Maar mij des te meer. Denk om 's hemels wil eens welk een boodschap ik voor u heb van den ouden heer.’

‘Welnu?’

‘Hij gelastte mij onmiddellijk naar uw kamer te gaan, en ik wist dat gij daar niet meer zoudt zijn.

‘Maar de boodschap..... de boodschap?’

‘Ik zou bij u gaan informeeren hoe 't eigenlijk staat met de zaak van mevrouw Leemaus, voor wie ik zooveel halve nachten de wacht heb moeten houden.’

‘Wat!’ riep August, terwijl hij verbaasd van zijn stoel opsprong.

‘Ja, ja! Of het actief en het passief met elkander balanceeren en in welken tijd men tot volledige realisatic zou kunnen komen.’

‘En dat moest gij mij vragen?’

‘Natuurlijk, aan wien anders? Uw papa is volledig ingelicht over alles wat gij voor de weduwe gedaan hebt; waarschijnlijk hebt gij 't hem zelf verteld.’

‘lk? Gij schijnt niet goed bij uw zinnen te zijn, oude! Hoe komt papa bij mevrouw Lcemans?’

‘Hoor eens, jongeheer, ik moet u verzoeken zoo niet tegen mij te spreken,’ zegde Brockman, van ergernis het hoofd schuddende. ‘Hoe oud ik ook ben, heb ik toch Goddank al mijn vijf zinnen goed bij mekaar.’

‘Wees zoo kwaad als gij wilt, Broekman, maar antwoord mij toch, hoe kwam papa bij mevrouw Leemans?’

‘Ik? heb niet gezegd dat hij bij haar geweest is, maar zij is bij hem gekomen.’

‘Bij papa?’

‘Ja, gisteren ochtend, hier in huis, maar zij kwam er zeer slecht uit.’

August zag den majordomus strak aan en kreeg een kleur.

‘Of liever zeer deftig, want de jongejuffrouw..... ik wil zeggen mevrouw uw zuster en ik hebben haar in een rijtuig naar huis gebracht.’

‘In een rijtuig?’ vroeg August, wiens verbazing met elk oogenblik steeg.

Nu verhaalde Broekman het gansche wedervaren en eindigde met te zeggen dat de weduwe, tehuis zijnde, weêr zoo gezond was als een visch in het water.

‘Is dat inderdaad waar?’ vroeg August.

‘De oude Broekman heeft u nog nooit belogen, jongeheer,’ sprak de majordomus.

‘Maar nu moet ik u nog vertellen wat mij het meest pleizier heeft gedaan. De oude heer heeft op een toon over u gesproken, op een toon.....’

Hij zette zich in postuur en zegde plechtig: ‘Mijn zoon heeft zoo rechtschapen gehandeld..... mijn zoon is zoo grootmoedig geweest.... mijn zoon heeft zoo belangeloos, zoo edel gehandeld..... Geloof mij, jongeheer, ik heb uw papa nooit zoo in verrukking gezien, nooit zoo hooren spreken.’

August zou zich ongetwijfeld een weinig geschaamd hebben, ware hij niet door andere gewaarwordingen beheerscht geweest. Hij zag eensklaps den nevel, welke over zijne toekomst hing, wegdrijven; hij gevoelde dat de kloof, die tusschen zijn vader en hem was ontstaan, zou kunnen verdwijnen; er bestond uitzicht dat zijn vader zich zou kunnen verzoenen met het denkbeeld van een verbintenis met de weduwe. Hij bestormde nu den ouden Broekman met allerlei vragen, welke echter grootendeels onbeantwoord bleven. ‘Ik zou toch wel eens willen weten,’ sprak hij eindelijk, ‘wat mevrouw Leemans heeft kunnen bewegen om een bezoek aan papa te brengen.’

‘O, wat dat aangaat, daar weet ik alles van,’ antwoordde Broekman; ‘zij werd lastig gevallen door zekeren Van Hoorn.’

‘Van Hoorn?’ herhaalde August. ‘Heeft hij dan zijn woord niet gehouden, dat ik hem met zooveel moeitez afgeperst heb? Die bloedzuiger! Had ik hem maar terstond het geld voor de voeten geworpen. En wat is de oude heer voornemens te doen?’

‘Hij wil ongetwijfeld de weduwe geheel uit de verlegenheid redden; als de beurs afgeloopen is, zal ik er wel meer van hooren.’

‘Waar is hij op dit oogenblik?’

‘Op het kantoor; hij scheen dringende bezigheden te hebben.’

‘Dan moet gij mij terstond achter uitlaten, Broekman, ik wil naar mijn zwager en zuster gaan, zij zullen er wellicht meer van weten dan gij.’

‘Niet zoo haastig!’ riep de majordomus, ziende dat de ‘jongeheer’ zijn hocd kreeg, ‘ik moet eerst nog antwoord hebben op mijn vraag over het actief en het passief.’

‘Of de schuld gedekt kan worden, meent gij? Er blijft een batig saldo over, en nog niet eens zoo geheel gering.’

‘Goed! En wanneer kan de liquidatie geheel afgeloopen zijn?’

‘Met vier, hoogstens vijf maanden.’

‘Zeer goed! Maar nu moet ik nog eenige bijzonderheden weten. Ten eerste..... ’

‘Ten eerste, ten tweede en ten laatste wil ik geen oogenblik langer naar u luisteren, want ik wil hier uit,’ sprak August haastig. ‘Al die andere vragen zijn maar bijzaken; wees dus zoo goed de achterpoort voor mij te openen, want ik weet dat gij er den sleutel van bij u draagt.’

Het baatte niet veel of de majordomus ook al tegenspartelde, want August verliet zijn kamer, en de vertrouweling moest hem wel, zonder gerucht te maken, volgen, ten einde zijn vertrek niet in het oog zou loopen.

Er wordt nogmaals krijgsraad gehouden.

August vond den dokter gelukkig thuis, en begon aanstonds te spreken over 't geen hij van Broekman vernomen had, en over de verwachtingen welke hij daarop bouwde. Herpen was ernstig; het scheen hem leed te doen dat zijn zwager zoo zwak van karakter was en zich als een jongen schuil hield. Mathilde, daarentegen, zag er vrij ondeugend uit; rondom hare lippen speelde een glimlach die van leedvermaak getuigde. 't Is als of allen die tot haar geslacht behooren zich buitengewoon gelukkig gevoelen, wanneer zij een man aan den leiband eener vrouw zien spartelen, of zijn rug zien krommen onder haar juk; zij beloofde intusschen met al hare krachten zijne belangen te blijven behartigen.

De dokter was van oordeel dat August moest beginnen met zijne bezigheden weder op te vatten en zich met den ouden man te verzoenen, in welk geval er zeer goede uitzichten zouden zijn voor de toestemming tot een huwelijk met de jonge weduwe August daarentegen wilde zich vóór alles overtuigen van de gevoelens der weduwe op dat punt, ten einde daarnaar zijn gedrag te kunnen inrichten. Wat ook mocht gebeuren, hij ging niet naar het kantoor terug, alvorens te weten dat hij in 't vervolg niet meer aan allerlei beleedigingen zou blootstaan, en wat de toestemming des vaders in een huwelijk met mevrouw Leemans betrof, hij kende de vooroordeelen en de onverzettelijkheid van den ouden man te goed om op verandering te mogen hopen.

De dokter deelde hem nu mede dat dit vooroordeel bij den ouden man een gevoeligen stoot had gekregen, en bleef er op aandringen dat August zou beginnen met zich te verzoenen met den vader, die voortaan ongetwijfeld op een geheel anderen voet met hem zou gaan leven. Dit zou echter grootendeels van August zelven afhangen. ‘Papa heeft u lief,’ sprak hij, ‘doch er ontbreekt iets aan die liefde, en die leemte is oorzaak van al de onaangenaamheden welke wij te betreuren hebben.’

August zag zijn zwager met groote oogen aan en vroeg om nadere opheldering.

‘Die zal ik u gaarne geven,’ zeî de dokter, ‘doch daar ik menig hard woord zal spreken, moet ik de verzekering van u hebben dat gij bedaard naar mij zult luisteren.’

August haastte zich zijn zwager daaromtrent gerust te stellen.

‘Welnu dan,’ hernam Herpen. ‘aan de liefde van den ouden man ontbrak datgene, wat sinds gisieren in hooge mate aanwezig is en wat gij

[p. 400]

dagelijks kunt doen toenemen, namelijk achting voor u.’

‘Dat is maar al te waar; hij heeft mij altijd veracht.’

‘Hij heeft altijd gewenscht u te kunnen hoogachten, en gij zult zelf moeten beslissen in hoever gij hem dit mogelijk hebt gemaakt.’

‘Heb ik hem dan schande aangedaan?’ riep August terwijl hij driftig van zijn stoel opstond. ‘Heb ik losbandig geleefd?’

‘Er is geen spraak van schande; doch is het genoeg dat men niet losbandig leeft om achting in te boezemen? Behoort daar niet meer toe? ’

August herinnerde zich de vreugde van Broekman over 't geen de oude man gezegd had, en ging weder zitten.

‘Gij hebt beloofd naar mij te zullen luisteren; ik wil u daarom nu voor eens en voor altijd mijne geheimste gedachten over die aangelegenheid te kennen geven. Papa wist zeer goed dat gij niet slecht waart, maar hij beschouwde u als een onbeduidend en egoïstisch jongmensch, als iemand die geen hooger streven kende dan zich te vermaken en naar de mode te kleeden. Het goede wat gij deedt, hieldt gij voor hem verborgen, wellicht ook al dewijl gij daarover terechtwijzingen en spotternijen vreesdet, doch dit doet hier niets ter zake, en daarom kon hij ook slechts naar den schijn oordeelen. Hij meende dat gij juist het tegenovergestelde waart van 't geen hij is, en 't was, zelfs bij de strengste onpartijdig heid, niet mogelijk dat hij zich zelven met andere oogen kon beschouwen als waarmede de gansche wereld hem aanziet. Vandaar de ergerlijke, de krenkende toon waarmede hij tegen u optrad, een toon welken ik tegenover mijn zoon, zelfs al deed hij mij schande aan, niet zou willen bezigen en waarvoor ik trouwens ook geen geest en geen luim bezit. Men moet echter niet vergeten, dat die manier van handelen en van spreken te veel met zijn geheele karakter is samengeweven, dan dat men daarin op eenige verandering zou mogen hopen, zoolang hij niet tot een andere overtuiging zal zijn gekomen, en ik kan u de verzekering geven dat dit laatste thans het geval is.’

August had bedaard geluisterd en zweeg ook nu nog. De dokter bekende nu dat hij den ouden man de geschiedenis der verzoening met Leemans verhaald had met alles wat daarvan het gevolg geweest was, en schetste hem de diepe ontroering van den ouden man. ‘Wanneer gij nu papa onder de oogen komt, zult gij een geheel anderen toon van hem hooren,’ zoo vervolgde hij. ‘Inderdaad, August, wanneer gij al die kleine - zwakheden zal ik maar zeggen - blijft behouden, waarmede hij vroeger den spot dreef, hij zal er niet meer meê spotten. Gij kunt zeker niet verwachten dat hij u zal bidden en smeeken om bij hem te blijven, maar ik geef u de verzekering dat hij u heeft leeren waardeeren. Wanneer gij van uwen kant een bewijs geeft van toenadering, van gehechtheid en vertrouwen dan zult gij hem in de toekomst meer waard zijn dan allen; gij zijt heer en meester over al zijne handelingen zoolang gij handelt op de wijze, als bij en na den dood van Leemans gebleken is; gij zult naar welgevallen een huwelijk kunnen sluiten en in plaats van een zedenmeester een vaderlijken vriend en raadsman in hem hebben.’

Ofschoon die woorden August zeer aangenaam in de ooren klonken, boezemden zij hem echter nog weinig hoop op een goeden uitslag in. Hij bleef volharden in zijn voornemen om zich eerst te overtuigen van het gevoelen der jonge weduwe, alvorens zich met den vader te verzoenen, dewijl hij in geen geval in de stad wilde blijven indien mevrouw Leemans hem hare hand mocht weigeren. De dokter gaf zijn gevoelen evenmin op, en men bleef daarover strijden tot Mathilde, die zich om huiseiijke bezigheden had moeten verwijderen, binnentrad met de uitnoodiging om aan tafel te gaan. Zij had, zegde zij, voor de kinderen afzonderlijk laten dekken, ten einde geen stoornis in het gesprek te ontmoeten.

De strijd tusschen den dokter en August werd haar nu ter beoordeeling voorgelegd, en na eenige oogenblikken van nadenken sprak zij:

‘Gij kunt het niet eens worden, omdat gij mannen, dat wil zeggen stijfkoppen zijt, die nooit loslaten wat zij eenmaal aangepakt hebben. Mijn hemel, 't is toch zoo dood eenvoudig: als gij beide plannen vereenigt, zijt gij klaar.’

een man van den ouden stempel.
‘De oude heer heeft op een toon over u gesproken, op een toon’

‘Beide plannen vereenigen.... hoe kan dat gaan?’ vroegen de dokter en August te gelijk.

‘Gij wilt u van mevrouw Leemans verzekeren alvorens met papa te spreken, niet waar?’

August knikte toestemmend.

‘En gij, manlief, zijt van oordeel dat August eerst moet trachten met papa in één schuitje te komen.’

‘Natuurlijk!’

‘Welnu, wat zeurt gij dan langer? Niets is gemakkelijker dan beide plannen ineen te smelten. Ik zal August voldoende zekerheid omtrent de gevoelens van mevrouw Leemans verschaffen, zonder haar het jawoord af te persen, en wanneer August voldoende zekerheid heeft, kan hij eerst met papa spreken en dan naar gelang van omstandigheden handelen. Papa zal niet kunnen zeggen, dat August hem veronachtzaamd of de vaderlijke rechten miskend heeft, en August behoeft niet te vreezen dat hij van den een of anderen kant in verlegenheid geraakt. Is dat niet zoo eenvoudig mogelijk?’

‘Maar ik zie nog niet in,’ sprak de dokter, ‘hoe gij u van mevrouw Leemans kunt verzekeren, zonder eene rechtstreeksche huwelijksaanvrage, zonder roud voor de zaak uit te komen.’

‘Arme man!’ antwoordde Mathilde glimlachend, ‘ziet gij dat waarlijk niet in? Zeg eens, hoe noemdet gij onlangs ook een gezicht, dat bij een zieke onvermijdelijk den dood aankondigt?

‘Een hippocratisch gelaat, meent gij?’

‘Ja, zoo iets was het. Welnu, als een meisje of jonge weduwe, wanneer zij zoo iets op het hart hebben, de duimschroeven worden aangelegd, hebben zij net zulk een hip....hip..... hoe heet het ook weêr?’

‘Een hippocratisch gelaat.’

‘Juist! En dat kunnen wij vrouwen, omdat wij veel slimmer zijn, even duidelijk zien als de geleerde heeren bij een zieke. Van avond zal ik u nog zekerheid geven omtrent de weduwe, August, daar kunt gij op rekenen.’

‘Maar dan wenschte ik wel dat gij nog een stap verder deedt,’ sprak August, die gevoelde dat de oude angst weder opborrelde bij de gedachte aan eene ontmoeting met zijn vader.

‘En dat is?’

‘Ik zou gaarne zien, dat papa gepolst werd omtrent een engagement met mevrouw Leemans; maar niet rechtstreeks, begrijpt gij, zoo geheel zijdelings.’

‘Dat kan zeer goed gebeuren,’ antwoordde Mathilde. En zich nu tot den dokter wendende, voegde zij er bij: ‘Gij zult toch ook wel wat willen doen?’

‘Zeker, alles wat in mijn vermogen is, want ik ben dat geharrewar in de familie reeds lang moede.’

‘Morgen is het zondag, niet waar, en dan komt papa na de Mis altijd hier. Ga na het koffiedrinken een poos met hem naar uw kamer - er zal wel een voorwendsel te vinden zijn - en tracht hem zoo gunstig mogelijk voor August te stemmen. Zeg hem dat August diep getroffen en innig dankbaar is over zijne grootmoedigheid en liefde bij de laatste ontmoeting en gij zult zien......’

‘Dat hij hem terug wenscht te houden?’

‘Juist!’

De dokter haalde de schouders op. ‘Dat resultaat zou zeker gewenscht zijn,’ sprak hij, ‘maar dan loopen wij gevaar dat hij August, wanneer hij hem genezen acht, terstond laat roepen om hem te omhelzen.’

‘Papa omhelst zoo gauw niet.’

‘Neen, zeker niet,’ zegde August; ‘maar gij hebt mij nog beloofd,..... ’

‘Hem over mevrouw Leemans en u te spreken, niet waar?’ viel Mathilde hier in. ‘Ja, dat gaat maar zoo niet op slag; daar behoort tijd voor, want papa laat zich niet overrompelen. Toch zou ik ongaarne zien dat de zondag, waarop wij gewoonlijk zoo vertrouwelijk bijeen zitten, voorbijging zonder dat wij ons doel bereikt hebben. Wacht eens!.... Laat ons zeggen dat gij, op raad van mijn man, heden middag naar buiten zijt vertrokken, om een paar dagen bij een vriend door te brengen. Intusschen blijft gij hier logeeren en zijt bij de hand zoodra dit noodig mocht zijn. De kinderen mogen er niets van weten, daarom moet gij morgen zeer vroeg naar de kerk gaan en u niet laten zien; Broekman zullen wij intusschen van alles inlichten.’

Toen de maaltijd afgeloopen was, begaf August zich naar zijne kamer en hij kwam niet meer te voorschijn.

(Wordt vervolgd.)