De Belgische Illustratie. Jaargang 11

De erfgename van Duivenvoorde.
Historisch verhaal uit den tijd der Hoeksche en Kabeljauwsche twisten,
Door J.A. Vesters.

(Vervolg.)
Flokus halvenaar.

Ongeveer vijf weken na het nachtelijk gevecht op de oosterhoutsche heide, treffen wij ridder Florus Halvenaar in de somberste gemoedsstemming aan, gezeten voor de breede schouw in de onvriendelijke zaal van zijn kasteel te Gilze. Hij was gansch alleen, en de uitdrukking van zijn donker oog, dat bijwijlen met onheilspellenden glans in de ruimte staarde, deed het niemand geraden schijnen hem op dat oogenblik te naderen. Trouwens, de pachters zijner goederen vermeden immer zooveel mogelijk de tegenwoordigheid van den norschen, somberen ridder, die onverbiddelijk en wreed jegens ieder was en zich slechts met zijne even woeste en wreede wapengezellen, de onafscheidelijke makkers zijner vele, vaak geheimzinnige tochten, afgaf. Dikwijls waagden ook dezen het niet den ridder onder de oogen te komen, want zij wisten bij ondervinding

[p. 191]

hoe vreeselijk hij zijn kon in zijn toorn, wanneer zijne plannen gedwarsboomd, zijne aanslagen mislukt waren. Floras Halvenaar bevond zich dus gansch alleen en peinsde. Eerst sedert den vorigen dag van een vermoeiende reis naar het Sticht teruggekeerd, waar een zijner bloedverwanten plotseling overleden was, bevond hij zich op nieuw in den om trek der hooge burcht van Strijen en doemden de beelden van het jongste verleden weêr met dubbele kracht voor zijn geest op. O gewis, die dag der groote jacht in de bosschen van Oosterhout was een ware ongeluksdag geweest - en toch, hij had er zich toenmaals zoo veel van voorgesteld. Hij had gehoopt de rijke erfgename der Van Duivenvoordes te verblinden door zijne ridderlijke manieren even zeer als door zijne mannelijke schoonheid, nog verhoogd door eene bevallige kleedij, zoo rijk en sierlijk, dat geen graaf of hertog hem hierin naar de kroon kon steken. Gedurende de lange jacht door de bosschen zou het hem gemakkelijk vallen jonkvrouw Aleide zonder getuigen te spreken en haar hart te veroveren, na haar oog bekoord en hare vrouwelijke ijdelheid door riddermoed, schoonheid en pracht verrukt te hebben. Maar het noodlot was hem ongunstig geweest: had de oude Van Duivenvoorde niet, willens of onwillens, met één slag al zijne wèl beraamde plannen den bodem ingeslagen door hem reeds vóór het vertrek ter jacht van de jonkvrouw te scheiden, en toen de fortuin hem weder toelachte en hij op het punt was de jonkvrouw voor eeuwig aan zich te verplichten, - toen was plotseling een ander tusschen beide getreden en had haar gered van de doodelijke ontmoeting des evers. En die ander was juist de man, dien hij haatte tot in het diepst zijner ziel, was de gevloekte Herman van Strijen, de eenige die hem in den weg stond bij zijne schitterende plannen voor de toekomst. Van dat oogenblik af aan zag hij in hem niet slechts een vijand, maar ook een zegevierenden mededinger, een hinderpaal voor zijn geluk, en toen hij, somber en zwijgend, het moest aanzien hoe Van Strijen eer en roem inoogstte voor zijne daad en dezen - beteekenisvolle voorbeduiding! - de eereplaats werd aangewezen aan de zijde der jonkvrouw, - van toen af stond het bij hem vast, dat zijn vijand, het kostte wat het wilde, moest onschadelijk gemaakt worden.

Nogmaals scheen het lot hem te begunstigen, toen hij Van Strijen ontmoette in de eenzame heide, slechts van zijn schildknaap vergezeld. Waarom zou hij zijn voornemen niet aanstonds ten uitvoer leggen: was de overmacht niet aan zijne zijde en zou er ooit een haan naar kraaien, zoo hij zijn vijand op deze eenzame, donkere plaats een dolk in het hart joeg? Zwierf er niet veel slecht volk rond in deze booze tijden en zou de moord des ridders niet geweten worden aan een overval van dorpere plunderaars?

Wij hebben echter gezien hoe hem ook deze kans ontglipte, en daarom zit hij thans nog somber en peinzend voor het flikkerend haardvuur. Maar, ondanks alies, jonkvrouw Aleide, of liever de erfgename van Duivenvoorde, moest de zijne worden; niet omdat zij schoon was en beminnelijk, - voor zulke gevoelens was zijn hart reeds lang afgestompt; maar zij was rijk, zij was het eenig Kind van den machtigen Willem van Duivenvoorde: hem lokte slechts macht en rijkdom aan en - hij was arm.

Er was een tijd geweest, dat ook hij rijkdom en macht had bezeten, toen hij, hoewel een der jongste maar tevens een der aanzienlijkste edellieden van het Sticht, eene prachtige burcht bezat aan den oever van de breede Wale, omringd van vette kleilanden, met schoone hoeven bedekt, die allen zijn eigendom waren. Maar van een hartstochtelijk en boos karakter, bracht hij zijne nachten en dagen door in slemppartijen, bij het spel en bij vermaken, die nog schande lijker moesten genoemd worden. Spoedig viel hij in de handen van woekeraars; geene vier jaren waren verloopen sedert zijn vader hem het rijke riddergoed had nagelaten, of hij was genoodzaakt het te verkoopen en bijna zijn geheele fortuin in de handen der joden te laten. Arm en berooid verliet hij het bisdom Utrecht, waar zijn naam een schandvlek geworden was, en sloeg hij den weg in naar het naburige graafschap Holland. Daar was buit en roem te behalen op de punt van het zwaard; sedert meer dan dertig jaren stonden daar Hoekschen en Kabeljauwschen vijandig tegenover elkander en was Holland ten prooi aan al de ellenden van den burgerkrijg. Ofschoon edelman en ridder, koos Florus Halvenaar de partij der Kabeljauwschen, omdat hem hierdoor de gelegenheid geboden werd aan de zijde der steden de rijke edelen te bestrijden en aldus een goeden buit in te oogsten. Aanvankelijk werden zijne ondernemingen met een gunstigen uitslag bekroond; met een opgeraapte bende partijgangers, door de burgerij der steden ondersteund, wist hij menig ridderslot te bemachtigen en een niet onaanzienlijken buit te verzamelen; maar door het wijs beleid van den ruwaard Albrecht, die het graafschap in naam van zijn krankzinnigen broeder Willem V bestuurde, werden de onder linge twisten - voorloopig ten minste - bijgelegd en zoo was voor Florus Halvenaar het veld zijner bloedige werkzaamheid afgesloten. Met het overschot van zijn buit begaf hij zich naar het zuiden en kocht op de brabantsche grenzen het slot te Gilze aan, waar hij omniddellijk bij de hand kon zijn, zoo in een der beide gewesten nieuwe onlusten mochten uitbersten.

Sedert hij echter de erfgename had leeren kennen, hoopte hij voor goed het zwaard van den partijganger te laten rusten, want door alle middelen der verleiding, hem door zijne veeljarige ondervinding aan de hand gedaan, hoopte hij de jonkvrouw voor zich te winnen en haar met hare schatten eenmaal de zijne te noemen. Om zijn doel te bereiken, spreidde hij eene weelde ten toon, welke ver boven zijne krachten ging; met welke onverbiddelijke gestrengheid hij de tienden en pachtsommen der boeren ook invorderde, op nieuw was hij genoodzaakt geweest zijn toevlucht te nemen tot de woekeraars, zoo noodlottig voor allen die met hen in aanraking komen. De jonkvrouw moest dus wel de zijne worden, en spoedig ook, wilde hij niet nogmaals tot armoede vervallen en genoodzaakt zijn een onzeker en zwervend leven te leiden. Ter bevordering van zijn doel had hij het zelfs niet versmaad een zijner handlangers als valkenier op het slot van Strijen in dienst te stellen, wiens taak het was hem nauwkeurig op de hoogte te houden van hetgeen er mocht omgaan in de omgeving der jonkvrouw en, waar de gelegenheid zich voordeed, handelend tusschen beide te treden. Tevens moest deze zorgen onder de talrijke bedienden en handwerkers op het slot allerlei geruchten te verspreiden omtrent den verbazenden rijkdom, den grooten invloed en den ongeëve- naarden heldenmoed van Florus Halvenaar, die slechts voorloopig het Sticht ontweken was, om een gansch onbillijk misnoegen des bisschops tijd te gunnen te bekoelen. De sluwe bespieder zorgde er wel voor, dat de oorsprong van die geruchten steeds in het duister bleef, maar ze vonden niettemin algemeen ingang en waren op het slot van Strijen spoedig het telkens terugkeerend onderwerp der gesprekken, die ook der jonkvrouw ter oore kwamen en zelfs buiten den ringmuur der burcht werden voortgezet en geloovige hoorders vonden.

Als valkenier had de bespieder het voorrecht jonkvrouw Aleide op vele harer tochten te vergezellen, waarbij hij meermalen ongezocht gelegenheid vond zijn lastgever van dienst te zijn; want niet slechts kon hij Aleide in al hare gangen nagaan en aldus eene nauwkeurige kennis verkrijgen van hare neigingen en haar karakter, maar zich de echo makende der loopende ge ruchten omtrent Florus Halvenaars ridderdeugd en rijkdom, onderhield hij haar voortdurend over den fieren ridder, dien de geheele wereld bewonderde en benijdde.

Zijne bediening gaf hem, zoo vaak hij zulks verkoos, het middel aan de hand zich van het slot te verwijderen, onder voorwendsel nieuwe valken te gaan koopen of de minder bruikbare tegen andere in te ruilen. Bij zoodanige uitstapjes begaf hij zich immer ter sluik naar Florus Halvenaars slot, waar hij een nauwkeurig verslag gaf van 'tgeen den ridder nuttig en noodig was te weten en tevens nieuwe plannen voor de toekomst gesmeed werden.

De vertrouwde van den stichtschen edelman had slechts één gebrek - hij stelde zijn meester de zaken steeds ouder een te helder daglicht voor en hield op die wijze eene hoop levendig, die hij zelf verre was van te deelen; maar daar de ridder zich edelmoediger betoonde naarmate hij het doel zijner wenschen meer nabij meende, kon het den valkenier niet al te kwalijk genomen worden, zoo hij op die wijze in de eerste plaats voor zich zelven poogde te zorgen. Wat maakte het uit of hij één of twee personen om den tuin leidde?

Ondanks de meermalen herhaalde geruststellende verzekeringen van zijn vertrouwde, was Florus Halvenaar, toen wij hem, in sombere gedachten verdiept, voor het haardvuur in zijn eenzame burcht aantroffen in ver van vroolijke en opgewekte stemming: het noodlot was al te zeer tegen hem gekeerd om nog met groot vertrouwen de toekomst tegen te blikken en de hoop te koesteren zijn meer door het lot en het toeval begunstigden mededinger te overvleugelen. En toch - het moest!

Moede peinsde hij zich het hoofd, maar hij kon geen uitweg vinden, die hem voor het oogenblik zijn doel nader bracht. Er werd aan de deur der zaal geklopt en bijna op hetzelfde oogenblik trad, deemoedig buigende, zijn jager binnen en bleef nabij de deur staan.

‘Vertrek, ik wil alleen blijven!’ riep de ridder somber.

‘Heer ridder, een man zegde mij, u noodzakelijk te moeten spreken,’ sprak de jager op aarzelenden toon.

‘Ho, ik ken dat,’ bulderde de ridder; ‘een dier ellendige dorpers, die voortdurend jammerklachten aanheffen over de gestrengheid van den winter en het groot huishouden, dat men te onderhouden heeft, waarvan onveranderlijk de slotsom een bede is om uitstel van de betaling der pachtpenningen. Hij kome niet onder mijne oogen en betale.’

‘Heer ridder...’

‘Vertrek, of gij kunt uw brood gaan bedelen.’

‘De valkenier van den ridder Van Duivenvoorde vraagt om u te spreken,’ volhardde de jager, voorzichtig den welbekenden persoon op den voorgrond stellende.

‘Schelm, waarom mij zulks niet eer gezegd!’ schreeuwde Florus Halvenaar, en hij liet er aanstonds op volgen: ‘Breng den bezoeker hier.’

In spanning wachtte de ridder de komst van zijn vertrouwde af.

Met een gemeenzaamheid welke hem zijne onmisbaarheid verleende, zette de valkenier zich, na vrijmoedig binnen gekomen te zijn en even gegroet te hebben, aan het haardvuur in de nabijheid van den zetel des ridders neder; zijn eerste uitroep gold eene klacht over de snerpende koude en het onaangename van den tocht langs de woeste, ongebaande wegen.

Florus Halvenaar kon eene beweging van ongeduld niet bedwingen en scherp klonk het van zijne lippen:

‘Zijt gij hier gekomen, om mij met uwe jeremiaden lastig te vallen? voorwaar, daarvoor hadt gij mij in mijne zoete rust niet behoeven te storen.’

‘Zoete rust, heer ridder!’ spotte de valkenier, ‘maar zijt gij dan inderdaad zoo gerust op de toekomst?’

‘Spreek, kerel, of bij mijn ridderzwaard, ik zal er u toe weten te noodzaken.’

‘Dat zou een slecht middel zijn om mij aan uwe zaak te verbinden; ik wilde echter spreken, maar gij liet mij den tijd niet om tot verademing te komen.’

‘Welnu, verhaal mij hoe mijne zaken staan,’ hernam de ridder op zachter toon en rechtstreeks op zijn doel afgaande.

‘Goed of slecht al naar men het nemen wil,’ antwoordde de valkenier, ‘maar in elk geval is

[p. 192]

het oogenblik gekomen om een bepaalde beslissing te nemen.’

‘Gij spreekt in raadselen, kerel!’ bulderde Halvenaar buiten zich zelven van ongeduld en woede; ‘niet uw raad vraag ik, maar uwe inlichtingen, uwe diensten, als loon voor mijn goed geld.’

De valkenier had echter in zijn eigen belang goede gronden om ditmaal wel degelijk een raad te geven en de ridder tot een beslissenden stap aan te sporen, al achtte hij het ongeraden hem voorshands met die gronden bekend te maken. De jonkvrouw toch, die hem begon te wantrouwen en daarenboven weinig ingenomen was met zijn terugstootend karakter, had hem aangezegd over acht dagen te vertrekken, en daarom wilde hij het korte uitstel, hem gelaten, besteden om er nog zooveel mogelijk munt uit te slaan en, daar het er toch zoo toe stond, den ridder tot eene uiterste poging aan te zetten. Hij deed dit met te meer gerustheid omdat hij in deze zijn eigen belang met dat zijns lastgevers in overeenstemming achtte.

Intusschen antwoordde hij op den laatsten uitroep des ridders:

‘Gij versmaadt mijn raad zonder te weten of dit niet de eenige weg is die u openblijft; het zij zoo, maar dan onttrek ik mij aan alles en dien voortaan uitsluitend de genadige jonkvrouw.’

‘Geef raad zooveel gij wilt,’ riep de ridder, tot het uiterste gebracht, ‘maar kom eerst voor den dag met het verslag van uwe bevindingen.’

‘Thans spreekt gij redelijk, heer ridder, en wanneer gij ook billijk handelt, dat is, wanneer gij mij de toegezegde belooning uitkeert, wanhoop ik niet aan de vervulling uwer wenschen.’

Florus Halvenaar begreep den wenk; hij haalde eenige geldstukken uit zijn zijden beurs te voorschijn en stelde een nog mildere belooning in het verschiet.

‘Het is zonderling, heer ridder, hoe het gezicht en vooral het bezit van goud iemand spreek water geeft,’ lachte de valkenier; ‘mij dunkt, mijne tong is thans los geworden als die van een sprookspreker.

‘Gij moet dan weten,’ vervolgde hij ziende dat de ridder weêr ongeduldig begon te worden, ‘dat uwe zaken goed of slecht staan, al naar men het nemen wil (ditmaal onderbrak de ridder den spreker niet), gij moet weten, dat de jonkvrouw Van Duivenvoorde sedert de groote jachtpartij niets doet dan mijmeren en zuchten en bijwijlen huilt als een dorper die eene kastijding ontvangen heeft. Ik geloof vast, dat die Herman van Strijen met zijn meisjesgezicht en zijne slinksche manieren het hart der jonkvrouw geheel betooverd heeft.’

‘Ongelukkige!’ viel Florus Halvenaar den valkenier in de rede. ‘Ongelukkige, noemt gij dit eene goede tijding! Bij Satan, ik mocht mijn goud wel aan zulk een onbekwamen dienstknecht, aan een Jobsbode als gij, wegwerpen!’

‘Met uw verlof, heer ridder, ik evenmin als gij heb het hart van de jonkvrouw Aleide in de hand, om het te kneed en als was; ten andere moest ik u de waarheid zeggen en eindelijk, gij hebt mij niet laten uitspreken.’

‘Spreek dan, maar pijnig mij niet langer en zeg de geheele waarheid.’

De valkenier vervolgde:

‘Ik zegde, dat die melkmuil van een Van Strijen jonkvrouw Aleide's hart schijnt ingepalmd te hebben; dat is het gevolg van die ongelukkige jacht, die al onze schoone plannen zulk een geweldigen knak heeft gegeven, want niet alleen de jonkvrouw, maar ook heer Willem van Duivenvoorde schijnt voor den jongen vlasbaard gewonnen. Tot zoover den slechten kant van de zaak, maar nu het vervolg, dat u beter zal aanstaan. Het is zonderling, maar sedert de everjacht in de oosterhoutsche bosschen heett Herman van Strijen zich nergens meer laten zien... Kunt gij, heer ridder, mij dit raadsel oplossen?’

‘Al konde ik zulks, dan nog behoefde ik er u geen rekenschap van af te leggen,’ antwoordde Halvenaar hooghartig; ‘ga dus voort met uw verhaal.’

De valkenier haalde onverschillig de schouders op en vervolgde:

‘Het zij zoo het wil, Van Strijen is sedert niet meer op ons slot geweest; ik weet, dat hij in al dien tijd het bed houdt, waarschijnlijk heeft hij bij zijn terugkeer naar zijn slot in de heide eene verkoudheid opgeloopen, is dit ook niet uwe meening, heer Florus Halvenaar?’

de erfgename van duivenvoorde.
Florus Halvenaar bevond zich gansch alleen en peinsde.

Spotlachend zag de valkenier den ridder aan.

‘Ga voort, ga voort,’ sprak de ridder, den zonderlingen blik des verspieders niet opmerkende.

‘Bij ons op het slot weet niemand iets van die ziekte; wat mij betreft, ik heb er mij natuurlijk wel voor gewacht de menschen, en vooral de voortreffelijke jonkvrouw, wijzer te maken dan zij zijn. Welnu, deze laatste is zeer gebelgd over de onbegrijpelijke nalatigheid en miskenning van den ridder en beschuldigt hem in haar hart gewis van ontrouw, misschien wel van valschheid. Gij kent het vrouwenhart; zoo het in zijne gevoelens verongelijkt en gekwetst wordt, is het tot alles in slaat. In haar spijt acht ik het zeer waarschijnlijk, dat de jonkvrouw aan een ander de voorkeur zal geven, vooral als die ander Florus Halvenaar heet.’

‘Maar zij zou haar hart niet kunnen wegschenken!’

‘Haar hart, ba, - hare hand moge u voldoende zijn en.... de rijke erfenis.’

‘Onbeschaamde! spreek met meer eerbied van de jonkvrouw en van mij, of mijn goed zwaard zal u eene gansch andere taal leeren.’

‘Uw goed zwaard, heer ridder, hebt gij noodig tegen uws gelijken, zoo als in zekeren duisteren nacht gebleken is; doch dat daargelaten, ik had u nog een andere tijding mede te deelen.’

Florus Halvenaar had lust den gevaarlijken spotter, die zoo goed met zijne geheimen bekend scheen te zijn, naar de andere wereld te helpen; doch daar hij zijne hulp nog op deze wereld kon noodig hebben, hield hij zich als had hij de toespeling met begrepen.

De valkenier vervolgde onderwijl:

‘Sedert twee dagen ïs heer Willem van Duivenvoorde naar het hof van graaf Albrecht afgereisd, waar hij waarschijnlijk verscheidene maanden vertoeven zal.’

‘Welnu, wat zou dat?’ vroeg Halvenaar ongeduldig.

‘De vader vertrokken en dus het veld vrij, de jonkvrouw van spijt en wrevel vervuld jegens Herman van Strijen, en deze zelfs buiten machte om op het slot te verschijnen,’ vervolgde de valkenier als bij zich zelven, zonder Halvenaars vraag rechtstreeks te beantwoorden.

Florus Halvenaar zat eene poos in diepe gedachten verzonken; hij besefte het gewicht der gedane mededeelingen, maar was het bij zich zelven niet eens over de wijze om er het meeste voordeel van te trekken. Hij wendde zich dus tot zijn vertrouwde:

‘En welken raad geeft gij mij in dezen?’

‘Met uw verlof, heer ridder, zoo even zegdet gij mij, dat gij mij betaaldet voor mijne diensten, - niet voor mijn raad, dien gij niet noodig hadt. Thans vraagt gij er om, het is dus billijk mij daar afzonderlijk voor te beloonen.’

‘Bloedzuiger, schelm!’ schreeuwde Halvenaar, hem nogmaals een paar geldstukken toewerpende, ‘spreek op, thans is uwe tong ontboeid.’

‘Gij hebt gelijk, heer ridder, thans kan ik weêr spreken; welnu, u blijft geen andere weg over dan een haastigen en onverhoedschen aanval op het hart der jonkvrouw nu gij het veld vrij hebt en alle omstandigheden u gunstig zijn, - waarom zou die niet gelukken?’

Waarom zou die niet gelukken? De vraag vond weerklank in de eigenliefde des ridders, die zich onweêrstaanbaar waande, vooral daar zijn mededinger voorloopig uit den weg geruimd en de schijn tegen dezen was; maar met zijn vertrouwde zag hij in, dat er haast mede moest gemaakt worden, daar het wederoptreden van Herman van Strijen alles weêr bederven kon. Hij kwam dus met den valkenier overeen, dat hij den volgenden dag het slot van Strijen bezoeken zou, na de jonkvrouw nog dien eigen avond een handschrift te hebben doen bezorgen, waarin hij haar in gloeiende kleuren zijne innige liefde schilderde, aan gevuld met toespelingen op zijn rijkdom en zijne macht. Die brief, als bode, zou het voorrecht hebben der kunstminnende Aleide te doen zien, dat hij bij uitnemendheid de kunst van schrijven verstond, terwijl hij haar tevens gelegenheid gaf zich eenigzins met den nieuwen toestand vertrouwd te maken.

Nadat dit een en ander tusschen den ridder en den valkenier afgesproken en tevens bepaald was, dat deze laatste zijn meester den volgenden dag in het bosch nabij het kasteel zou ontmoeten, ten einde hem mededeeling te doen van hetgeen er de laatste vier en twintig uren merkwaardigs mocht voorgevallen zijn, nam Halvenaars waardige bediende haastig den terugweg naar het slot van Strijen aan.

(Wordt vervolgd.)