De Belgische Illustratie. Jaargang 11

Kersmis in de kerk en kersmis in huis,
Door August Snieders.
(Vervolg en slot.)

IV.

Gij kent zonder twijfel de kinderverhalen van kanunnik Schmidt, die in alle de talen der we reld zijn overgebracht? Zij maakten ons geluk uit in onze jeugd, en ik neem ze nu nog meer dan eens ter hand, omdat in die vertellingen zooveel ‘gemüthlichs,’ zooveel lief kinderlijks tintelt.

Wie heeft nooit de Kersavond gelezen! Wie nooit gerild van angst en van koude, als die arme kleine soldatenjongen, op den avond vóór Kersmis, door het dik besneeuwde bosch ging! Wie voelde zijn hartje niet kloppen als hij den kleinen jongen hoorde bidden: ‘O, laat mij niet bevriezen, ontferm u over uw ongelukkig kind! 't Is heden den nacht, waarin Uw lieve Zoon geboren werd; verhoor mij om Zijnentwil!’ Wie heeft niet getrild van geluk als hij in dien akeligen nacht het getokkel der harp en eene zingende stem hoorde! Wie volgde niet met aandoening den knaap, toen hij, aan het huis van den houtvester gekomen, in den donkeren gang rondtastte! En wie, wie onzer was niet ontroerd met het jongske in het huzarenpak, als hij door de spleet der deur, in een helder verlichte kamer, tusschen de twee ramen, de voorstelling van den Kersboom en Jezus in de kribbe zag!

In dat huis werd de arme jongen liefderijk opgenomen, juist omdat het Kersavond was - de avond van liefde en weldoen. Ik ken geen trouwer, reiner, dichterlijker voorstelling van wat het Kersfeest voor ons, katholieken, zijn moet, dan die kindervertelling, en gewis heeft de kanunnik Schmidt ook slechts het ideaal van dat feest in Duitschland, geschilderd, dewijl ook dáár, ofschoon oneindig kalmer dan in Engeland, over het algemeen, de ware geest door het profane overvleugeld wordt.

Schier in ieder huis in Duitschland staat de groene boom, waaraan honderde allerliefste nietigheden: verrassingen, lekkernijen en speelgoed hangen, terwijl de pyramidale boom gansch doortinteld is van lichtjes en sterren. Heerlijk, heerlijk kinderfeest, waaraan echter ook de ouden van dagen deelnemen, en dat uit de kerk voortkomstig is; want het was eertijds het gebruik in het noorden, de kerken op Kersdag met groen te versieren.

In sommige gewesten van Duitschland stelt men Jezus voor, die met zijnen knecht Klaas Bur, elders Ruprecht geheeten, door het dorp rijdt, zekere huizen met een bezoek vereert en den kinderen speelgoed en lekkernijen uitdeelt. Klaas Bur schijnt echter daar reeds lang veel beter op de hoogte der tegenwoordige beschaving te zijn dan zijn meester, want terwijl deze, naar ouwerwetschen trant, de spreuk toepast: ‘Laat de kinderen tot mij komen,’ past Klaas die van een meer modern evangelie toe: ‘Laat de jonge meisjes tot mij komen.’ Klaas Bur schijnt ons zoo wat een libertijn, die met de dienstmeid, tot groot vermaak der kinderen, avant-deux danst. Waarschijnlijk zal de tegenwoordige Culturkampf den Meester overtuigen, dat hij beschavender en zeker veel pleizieriger zijn zou, als hij op dien avond, den bijbel thuis liet en de viool of een draai-orgel met zich nam....

Die feestelijkheid heeft wel iets - de dienstmeid natuurlijk daargelaten - van onzen St.-Nicolaas.

Wij zegden dat het Kersfeest in Zweden, de plaats had ingenomen van het heidensche Julfeest, zoo als Kersmis ook in Schotland genoemd wordt. Dat feest, voegden wij er bij, werd den 21^en december gevierd, op het tijdstip van 't jaar dat uit de nevelen de zon weêr opstijgt. Eene oude scandinavische legende zegt, dat de bewoners van het noorden eens 35 dagen ongeveer, door eene dikke duisternis en met bangen schrik in 't hart, in hunne hutten opgesloten waren geweest en zij eindelijk een der hunnen de hooge bergen opzonden, om te zien of het licht nog niet doorbrak.

En het licht brak in het oosten door, en op die blijde tijding maakte zich eene onbeschrijfelijke ontroering van allen meester. Vrouwen, grijsaards en kinderen, zegt de legende, snelden den berg op om het licht te zien en de dooden zelfs schudden het stof hunner lijkwaê en stonden recht op hunne grafheuvels om den glans der zon te begroeten.

Het heidensche feest was het feest van het licht der aarde; het Kersfeest was dat van het licht des hemels! Geruimen tijd betwistten Thor en Odin de plaats van het goddelijk Kind in de kribbe, en nu nog, tot op onze dagen, is het Kersfeest in de scandinavische landstreken met heidensche, doch dewijl deze landen vóór het Lutherdom zeer katholiek waren, ook met katholieke gebruiken doortrokken.

Als in het noorden de schitterende Kersboom, met allerlei geschenken in de helder verlichte huiskamer pronkt, en oud en jong zich verheugt in de lieve en naïve voorstelling van het kindeken in de kribbe, wordt plotseling het licht uitgedoofd.... Men klopt.... Daar werpt eene onzichtbare hand geschenken in de kamer, geschenken die niet zelden eene scherpe satyre zijn, maar ook wel eens eene vleiende poëzie; want wel eens krijgen twee verloofden eene doos, waaruit twee witte duiven ontsnappen, die na wat rond gevlogen te hebben, zich op den Kersboom of op dit of dat meubel neêrzetten.

Ter zelfder tijd dat men in bewondering staat voor de geschenken, springt een ruig dier met gekromde horens en met langen sikkebaard de kamer binnen; het vervolgt de lachende vrouwen en kinderen, bonst rechts en links met de horens, tot dat de Julbok de ruige huid afwerpt en zich als gast aan tafel zet. Die Julbok is eene herinnering aan den zondebok, dien de oude Scandinaven aan hunne goden offerden.

Als wij in het huis van den noorweegschen boer rond waren, zien wij dat er gedurende het feest eene uitstekende netheid heerscht. De tafel is rijk voorzien van lutfisk (een preparaat van stokvisch) en van Jidgröt (zoete grut), twee onmisbare gerechten op het Kersfeest. Boven de tafel hangt eene kroon uit stroo gevlochten en prachtig versierd, en op den vloer is een tapijt van stroo (Julhalm) gespreid. Is dit stroo een aandenken aan het stroo in de kribbe van Bethleëm?

Na het eten worden de kersliederen gezongen en men ontsteekt de kaars, ‘de kerskeers,’ die den ganschen nacht branden moet. Eindelijk rijdt men in de sleê naar de morgenpreek. Is de nacht donker, dan is men voorzien van fakkels, is het maanlicht, dan gaat het vogelvlug over de gladde sneeuw, de bevrozen meiren, langs ijsklompen die glinsterend oprijzen - ginds, naar de op de hoogte gelegen kerk, wier vensters gloeien van licht. De sleeën vliegen, de paarden snuiven, de bellen klingelen; niemand ontbreekt; iedereen wil het Julfeest bijwonen. Men laat dien nacht de huizen alleen, en ook wie van Kersmis af tot 13 januari zich aan eenig misdrijf schuldig maakt, krijgt, krachtens den Julfred (kersmisvrede), dubbele straf.

Frederika Bremer, de beroemde zweedsche schrijfster, zegt: ‘De deuren der hutten blijven open en ieder voorbijganger komt zich aan de tafel, aan den haard neêrzetten. In verscheidene deelen van Noorwegen, mag de vreemdeling op Kersdag noch eten noch nachtverblijf betalen, zelfs niet in de herbergen. De aarde verkeert onder den invloed van de hemelsche woorden: ‘Zoeter is 't te geven, dan te ontvangen,’ en niet alleen de menschen, maar ook de dieren moeten zich op Kersdag verheugen. Alle de bewoners der hoeve deelen in het feest, en zelfs de vogels des hemels. Op de daken, op de schuren steekt men lange staken met schoone airen vol haver, en de daglooner die geen veld bezit om graan te oogsten, krijgt met Kersmis van den hoevenaar waar hij werkt, een gerf graan, die hij in de hoogte steekt, opdat ook boven zijne ledige schuur de vogelen zouden komen zingen en zich verzadigen. Het Kersfeest verbindt zich in het noorden aan een groot getal dichterlijke gedachten en beelden, welke het zuiden, meer door de zon begunstigd, niet kent en die treffend zijn om den geest van liefdadigheid en welwillendheid, dien zij, onder den ijzigen hemel, in de harten der menschen onderhouden.’

Prachtig, niet waar? Doch jammer is het wel dat jaarlijks in de protestantsche landen, de kristelijke geest in dit feest meer en meer vermindert en, zoo als wij zegden, in meer profane gebruiken ontaardt.

‘Ook hier te lande,’ zegde verleden jaar een

[p. 163]

hollandsch protestantsch blad⁽¹⁾, ‘verdwijnt het kristelijk beginsel meer en meer. Nog voor weinige jaren stonden alle schouwburgen in de week vóór en na het Kersfeest stil, van waar zij den naam van ‘stille weken’ gekregen hebben; doch tegenwoordig zijn deze godsdienstige gevoelens in de meeste plaatsen, door de zucht naar wereldsch vermaak overvleugeld. Waar toch moet het heen, wanneer men ons ook onze feesten, die zoo diep in het gemoed gezeteld zijn, tracht te ontnemen om daarvoor andere in de plaats te geven, die ons onwillekeurig den Gever van alle goed zouden doen ter zijde stellen!’

En zouden wij, katholieken, die feesten uit alle onze krachten niet ondersteunen!

Het is meer dan tijd dat ik eindig; laat ons dus met een enkel woord langs den Elzas en Rome terugkeeren.

Overal op onzen weg, van het noorden tot den Elzas, zullen wij den Kersboom vinden: hier den fijnen mast, daar den donkergroenen hulst met bloedroode beziën. Thans echter in den Elzas, zegt Fulbert Dumonteil⁽²⁾, ‘la douce auréole de l'enfant-Dieu a fait place au casque prussien’ en de beschermdames der Association générale de l'Alsace-Lorraine hebben den Kersboom naar Parijs overgebracht.

Daar, rond dien boom, komen zij bijeen, de Elzassers! De Kersboom doet hun aan hun verwijderd vaderland denken, en zijne glinsterende takken met speelgoed, kerkboeken, lekkernijen en kleêren versierd, strekken zich beschermend over honderde familiën uit.

In 1877 waren er in de zaál van den Châtelet meer dan 3000 kinderen bijeen. ‘Il vit, ce bel arbre de Noël,’ zegt Dumonteil, ‘il palpite, il s'étend, il s'éclaire, il rayonne, il chante, C'est l'arbre de Noël, c'est l'arbre de la joie.’ Maar eensklaps verkwijnen zijne lichten; de rouwkrep verschijnt tusschen al dat schoons, dat blinkends; het is of op die donkergroene blaêren tranen glinsteren, ‘et ces baies d'un rouge sombre se détachent comme des gouttes de sang sur les rameaux verts.... c'est l'arbre du souvenir et de l'exil.’

Och, voor hoevele katholieke volkeren zal het, wie weet binnen hoe korten tijd, l'arbre de l'exil, de boom der ballingschap zijn! Wie zegt u dat te Rome nog lang, door de schuldelooze kinderen, in de kerk der Ara-Coeli, de Santissimo bambino zal gehuldigd worden! Terwijl, in deze dagen, de lieve zevenjarige predikantjes, in hunne zoo welsprekende sermoonen, gebeden, gedichten, aanroepingen voor een opgetogen en ingetogen publiek, het mysterie der kribbe herdenken, terwijl die kinderen, vooral meisjes - die ook het welsprekendste zijn⁽³⁾ - hunne reine gevoelens uitstorten, de zondaren tot bekeering roepen, de ouderen zegenen en dat, kortom, ‘Italië de waarheid, van de lippen der kinderen met een traditioneelen eerbied opvangt,’ brult en schuimbekt de ongeloovige revolutie aan den voet van het heiligdom!

Zal het heiligdom aan zooveel saamgepakte kracht weêrstaan?

In onzen tijd kan men vandaag niet meer bevestigen wat als een natuurlijk gevolg uit de daadzaken voortvloeit, omdat de samenleving haren oorsprong en hare roeping heeft miskend, naar het voorbeeld van die welke aan haar hoofd stonden.

De weg der drie koningen leidde naar de kribbe; de sterre voerde hen naar Bethleëm: dat was duidelijk de hooger wil; doch het koninkdom van onzen tijd schijnt niet meer aan bidden te willen denken.

Op den weg hebben de machtigen en de regeerders den geest des kwaads ontmoet, hij, die sedert achttien eeuwen oorlog voert tegen kribbe en kruis! Hij heeft hen, even als den Zoon des menschen, opgevoerd en hun de glinsterende schatten der aarde getoond - en zij, verslaafd aan weelde en heerschzucht, zij hebben niet geweigerd; integendeel, zij hebben de hand naar die rijkdommen uitgereikt!

't Was voor hen ook zoo moeielijk en zij waanden het zoo machteloos wat op die kribbe en dat kruis geschreven stond: ‘Gij zult niet doodslaan, gij zult niet stelen, gij zult niet in onrecht leven en niet geven valsche getuigenis!’ terwijl de booze hun integendeel zegde: ‘Kracht gaat boven recht, gegeven woord is nietig en tractaten zijn scheurpapier, eigendom en heiligdom zijn ijdele woorden en beati possidentes, zalig zijn de bezitters,’ zonder dat men hun ooit vraagt hoe zij aan dat bezit gekomen zijn!

Dwazen! zij zien niet dat zij niets anders meer zijn dan huurlingen der revolutie, die hun dwingt de kribbe, dat is het Kristendom, af te breken, om hen later, als zij hen niet meer zal noodig hebben, aan de raven ten prooi te werpen.

En wij, wat moeten wij doen in die noodlottige afdwaling? Vertrouwen, altijd vertrouwen! Wij moeten zeggen, gelijk de kleine scheepsjongen, die rustig speelde aan den voet van den mast, terwijl de storm het scheepke van zijn vader dreigde te vernielen; wij moeten zeggen wat dat kind zegde, toen men het vroeg, of het niet vreesde in den storm te vergaan: ‘Neen,’ antwoordde ‘t, ‘neen, ik ben niet bang, want.... vader staat aan 't roer!’

Wij ook, wij zeggen: Vader staat aan 't roer - en die Vader zal kribbe en kruis wel handhaven en doen zegevieren!

(1) Rotterdamsche Courant.

(2) Voyage au pays du bien.

(3) Troytot. Les Romains chez eux.