De Belgische Illustratie. Jaargang 10

De beeldstormers te 's-Hertogenbosch.
Geschiedkundige novelle uit het jaar O.H. 1566
Door H.A. Banning.

(Slot.)

Bijna twee maanden lang was 's Hertogenbosch ter prooi geweest aan een muitzieke bende, die het gezag met voeten trad en eene verwoesting aanrichtte, waarvan nog, na drie eeuwen, overal de sporen kunnen worden aangewezen. Een kleine tusschenpoozing van verademing uitgezonderd, waren al dien tijd de godsdienstoefeningen gestaakt geweest, althans voor de katholieken. Doch al hadden ook de beeldstormers gezworen, ‘dat nimmermeer een Mis in de stad zou worden gedaan,’ God scheen in zijne ontferming de gebeden der geloovigen verhoord te hebben. Op den 6 mei 1567 werden hunne harten weder voor de eerste maal verkwikt door het plechtstatig klokkengelui, dat hen naar de beroofde en ontheiligde kathedraal riep. Indrukwekkend weêrklonk het zware geluid van de Salvator over de oude hertogstad en uit menig oog ontsprong een vreugdetraan. Ook tot Wouter Harmsen drong dat geluid door, doch het bracht geen onrust in hem te weeg, het joeg hem niet naar buiten ver, ver van de stem, die pijnlijke herinneringen in hem opwekte, - die stem deed zijn hart van blijdschap trillen, want hij had den vorigen dag, aan de voeten van den ouden priester zijne dwalingen afgezworen, zijne zonden beleden, en ging nu mede op naar den tempel, om het danklied aan te heffen voor de bevrijding der stad van het juk der revolutie.

Den vorigen middag had het kapittel voor de eerste maal na de beeldstormerij van augustus de Vespers in de St.-Jan gezongen, thans werd daar een Hoogmis opgedragen. Al geleek de kathedraal, bij hetgeen zij vroeger was, slechts eene ruïne, Jan van Lijbergen had in de weinige dagen, welke hem daartoe ter beschikking stonden, wonderen verricht. Beelden waren in de kerk wel niet meer te vinden, van de altaren was wel niets meer te zien, doch hij had in die ontzaglijke ruimte alles doen opruimen en op het hoogaltaar prijkten bloemen, de eerstelingen van dat jaar, als de zinnebeelden van de ontluikende lente, van een nieuw leven, dat weder voor de geliefde kathedraal ging aanbreken. Geen orgeltoonen weêrklonken langs de gewelven - Jan Bentijn had ze tot zwijgen gebracht - doch uit de harten der geloovigen steeg een jubelzang op, schooner dan ooit in dien eeuwenouden tempel had weêrklonken, en de wierookgeur klom langs de geblakerde kolommen, als om ze te zuiveren van de rookwalmen der heiligschennis.

Toen de H. Mis geëindigd was, liet de Salvator op nieuw haar machtige stem hooren, de geestelijkheid schaarde zich bij de hoofdpoort en trok nu in processie door de stad, gevolgd door den gouverneur Schouwenburg, den commissaris Van der Borcht, de geheele regeering en al de gilden en schutterijen, die eindelijk tot het inzicht gekomen waren, dat de hoofdmannen van het consistorie hen in den politieken stroom van dien tijd hadden meêgesleept, om des te gemakkelijker hun doel op godsdienstig gebied te kunnen bereiken. De hopman De Gruijter was ook op zijn post, al moest hij zijn rechterarm nog in een doek dragen, en zijn gelaat straalde van vreugde, toen hij deelnam aan die openlijke eerherstelling na zooveel gepleegde goddeloosheden. Stil en indrukwekkend trok de processie langs de straten, die nog zoo kort geleden getuigen waren geweest van de opruiende en godslasterlijke liederen der woestelingen. Elke traan, die uit het oog welde, was een dankoffer, elke gedachte, die uit het hart opging, een vreugdekreet. De godsdienst was hersteld, de kathedraal heroverd; men dacht niet aan de toekomst, aan de hachelijke tijdsomstandigheden, men verheugde zich in het geluk van het oogenblik, en wij, die ons slechts ten taak hebben gesteld de gebeurtenissen der noodlottige beeldstormerij van de beroemde St. Jan te beschrijven, willen dan ook dien indruk niet verzwakken door den sluier op te lichten, waarachter nog zooveel noodlottigs voor de stad 's-Herto[...]haar beroemden tempel verborgen is.

Op den avond van dien gedenkwaardigen dag vinden wij vier onzer bekenden: de hopman De Guijter, Wouter Harmsen, Agnes en Clara Bentijn bij den ouden priester, dien wij voor het eerst in het huis met den ‘Hoorn’ hebben aangetroffen. In die tien maanden schijnt hij wel tien jaren verouderd te zijn, want zijne wangen zijn geheel ingevallen, zijne oogen staan dof en zijn verzwakt lichaam rust in een grooten stoel, die met kussens gevuld is. Sinds zijn terugkeer uit Antwerpen had hij de stad niet meer verlaten; hij was

[p. 263]

getuige geweest van de laatste beeldstormerij, en de grievende smart, welke zijn hart verteerde bij het zien van zoo veel heiligschennis, had zijne krachten gesloopt. Desniettemin lag een glimlach van vreugde op zijn gelaat, nu hij het herstel van de godsdienst had mogen beleven en zich omringd zag door personen, in wier lot hij steeds zooveel belang had gesteld.

Toen De Gruijter hem uitvoerig had meêgedeeld hoe alles zich des morgens had toegedragen en hoe gelukkig de bevolking zich gevoelde, omdat de bange dagen voor goed voorbij waren, schudde de priester langzaam het hoofd.

‘Ik dank God, dat ik dezen gelukkigen dag nog heb mogen beleven,’ sprak hij, ‘want slechts met siddering kon ik denken aan sterven te midden van geweldenaars, die zelfs de ontzielde lichamen niet met rust laten in de gewijde aarde, maar laat ons daarom niet denken, dat het gevaar voorbij is. De duivel van den hoogmoed beheerscht het tegenwoordige geslacht; hij heeft zich genesteld in de harten van de grooten der aarde, die de wetten Gods met voeten treden en slechts luisteren naar de stem der rede, naar de ingeving hunner hartstochten en lusten. Men werpt het zoete juk des Heeren af om te luisteren naar de inblazingen van hem, die een verleider was van den beginne af en die al zijne krachten zal inspannen, om het onkruid des ongeloofs welig te doen opschieten en den storm aan te blazen, die de Kerk van Kristus bedreigt.’

‘Gij maakt mij beangst voor de toekomst, mijn vader,’ sprak Agnes.

‘Die des Heeren wegen bewandelen hebben geen kwaad te duchten, mijne dochter,’ hernam de priester. ‘Ik wijs slechts op de toekomst, opdat gij altijd voorbereid zult blijven tegen de gevaren. Wij gaan allen een nieuwe toekomst tegemoet, ik om voor altijd deze wereld te verlaten, gij om een nieuw leven in te treden. Gij zijt allen jong en krachtig; moge de beproeving, die gij nu reeds hebt doorgestaan, u geleerd hebben, dat men steeds moet waken en bidden om in den strijd des levens te blijven volharden, want de duivel is listig en de mensch zwak; Harmsen kan het getuigen, hoe zelfs rechtschapen menschen medegesleept kunnen worden door een leer, die uit den booze is, omdat zij menschelijke begrippen stelt boven Gods wetten en geboden.’

Harmsen sloeg verlegen de oogen neder.

‘Ik zeg dit niet om u te beschamen of te krenken, mijn zoon,’ vervolgde de priester; ‘want hebt gij gedwaald, gij zijt terug gekeerd tot den schaapsstal.’

‘Door Gods genade!’ sprak Wouter, ‘en ik hoop mij in mijn volgend leven die genade meer waardig te maken door te strijden voor hetgeen ik herwonnen heb.’

De priester had de oogen gesloten, het spreken scheen hem zeer vermoeid te hebben.

Agnes, die hem angstig gadesloeg, knielde aan zijne voeten neder en zeide:

‘Wij zijn gekomen om uw zegen te vragen op ons voornemen om in het huwelijk te treden. Gij hebt mij als kind in de waarheden van onze godsdienst onderwezen, gij hebt mij beschermd toen ik door slechte menschen vervolgd werd, gij zijt altijd een vader voor mij geweest, o schenk mij ook uw zegen, nu ik den gewichtigsten stap mijns levens ga doen.’

De aandoeningen overmeesterden haar en haar hoofd zonk op des priesters knieën neder.

De priester liet zijne oogen eenige oogenblikken op haar rusten en er kwam weder een glimlach op zijn gelaat.

‘Hoe, mijne dochter,’ sprak hij, ‘gij wilt in het huwelijk treden met iemand, die reeds meermalen getoond heeft, dat hij niet voor gevaren terug deinst als de Kerk zijn sterken arm noodig heeft, gij zult als zijne huisvrouw naast hem te strijden hebben, en nu reeds siddert gij?’

‘Zij is ontroerd, dewijl zij u zoo verzwakt ziet, eerwaarde,’ sprak Clara, ‘zij is zoo veel aan u verplicht, het is uit dankbaarheid dat zij tranen stort.’

‘Ik weet het wel, mijn kind, ik weet het wel,’ hernam de priester, nog altijd met denzelfden glimlach om den mond. ‘De hopman zal een kloeke huisvrouw in haar vinden, ik ben daarvan overtuigd. En gaat gij ook al in het huwelijk treden, Clara?’

‘Juffer Agnes verlangde dat wij tegelijk zouden trouwen, eerwaarde,’ hernam het meisje, ‘en ik heb dat verzoek niet van de hand willen wijzen, omdat wij reeds speelgenooten zijn geweest toen wij nog kinderen waren, en in den laatsten tijd in hetzelfde lot hebben moeten deelen. Ware dit het geval niet geweest, ik zou nog eenigen tijd gewacht hebben, omdat mijne moeder nog altijd even troosteloos is en niet zonder hulp kan zijn; doch Wouter heeft goed gevonden, dat moeder bij ons zal komen inwonen.’

‘Dat is braaf,’ sprak de priester, ‘God zal u dit vergelden, want er staat geschreven: ‘eert vader en moeder, opdat gij lang moogt leven op aarde.’

Daarna gaf hij door een wenk te kennen, dat allen bij hem zouden nederknielen. Hij bad lang in stilte met de oogen ten hemel gericht en strekte toen zegenend de handen over hen uit.

Toen, na zoo vele wederwaardigheden, de beide huwelijken gesloten werden, had de brave priester reeds het tijdelijke met het eeuwige verwisseld.