De Belgische Illustratie. Jaargang 10

De beeldstormers te 's-Hertogenbosch.
Geschiedkundige novelle uit het jaar O.H. 1566
Door H.A. Banning.

(Vervolg.)

‘Hij heeft gelijk, wij hebben wel wat anders te doen,’ klonk het uit meer dan één mond: ‘naar de Hooge kapel!’

Dit tooneel, hoe kort het ook duurde, had aanleiding gegeven tot de redding van De Gruijter, wiens leven anders groot gevaar zou hebben geloopen. De schutters, ziende dat hun aanvoerder gewond was en overtuigd dat zij toch voor de overmacht zouden moeten bezwijken, namen hem gedurende het geschil tusschen Harmsen en Willem Michielsz. in hun midden en trokken zich al strijdende terug, om den uitgang aan het noorder dwarspand weder te bereiken, wat hun dan ook gelukte.

Intusschen sloeg de storm der vernieling naar de Hooge kapel over. Juist waren de deuren onder de woeste vreugdekreeten der beeldstormers bezweken, toen men eensklaps hoorde roepen:

‘Daar is Jan Bentijn!’

De oud-voorzanger verscheen werkelijk op het tooneel der verwoesting.

‘Beter laat dan nooit, Jan,’ zei Hans de barbier, ‘waar hebt gij toch gezeten?’

‘Ze hadden mij thuis opgesloten, maar daar zij in slaap geraakt waren, heb ik door een raam en over de muren den weg weten te vinden. Ik zal mijn schade wel inhalen, dat beloof ik je,’ antwoordde Bentijn.

‘Een-hoera voor Jan Bentijn, mannen,’ riep de barbier.

Aan die uitnoodiging werd gevelg gegeven en men hoorde een woesten kreet in de kapel opstijgen.

‘Waar zullen wij nu mede beginnen, Michiel?’ vroeg de smid Cock Muesel den aanvoerder.

‘Met het orgel,’ antwoordde Willem, een sluwen blik op Bentijn werpende, die hem zeer goed verstaan kon, al sprak hij ook zacht.

‘Het orgel blijft voor mijn rekening,’ riep Jan; ‘zij hebben mij het zingen verboden, ik zal hun het pijpen verbieden!’

Aanstonds begaf hij zich, vergezeld van zekeren Jan Geelink en een paar knapen naar het orgel. Men sloeg alles met bijlen kort en klein, de pijpen werden naar beneden geworpen en door de oproerlingen opgevangen, die er een oorverdoovende muziek op maakten. Zelfs hoorde men in dien onzaligen nacht langs de straten het geluid der orgelpijpen waarop de straatjongens bliezen.

Middelerwijl Jan Bentijn het werk der verwoesting onder het zingen van zedelooze liederen voortzette, vernielde Willem Michielsz. met zijne makkers de zitbanken der broeders, de metalen lutrijns en alles wat hier onder de handen kwam. Willem brak nu en dan in een schaterlach los, wanneer de stem van Bentijn zich boven het rumoer uit liet hooren.

‘Ik zal je straks dat zingen wel voorgoed afleeren,’ bromde hij tusschen de tanden. Daar hij echter zag dat het vuur uitdoofde en het langzamerhand geheel donker in de kerk begon te worden, verliet hij de Hooge kapel en begaf zich naar het schip. Dat gedeelte der kathedraal bood een erbarmelijk schouwspel aan. Overal lagen verminkte beelden, sommige half smeulende, andere schier onkenbaar geworden onder de bijlslagen der woestelingen. Enkele beeldstormers waren smoordronken neêrgevallen; zij hadden geen bewustzijn meer van 't geen rondom hen omging en strekten tot spotternij van hunne makkers, die in groepen op den grond zaten en geroofden wijn uit miskelken zwelgden.

‘Wat zit gij daar te slempen?’ riep Willem Michielsz., toen hij een dier groepen genaderd was; ‘zorgt liever dat het vuur blijft branden, want er moet nog heel wat gedaan worden, alvorens de gansche santekraam opgeruimd is.’

‘Leve Willem Michielsz.!’ riepen de dronkaards.

‘Kom hier, Willem,’ sprak een uit de hoop, ‘neem ook eerst een hartsterking, want dan gaat alles veel vlugger van de hand.’

Hij vulde een beker wijn en bood hem den rooden beeldstormer aan.

‘Leve de vrijheid, leve de vreugde!’ riep Willem en ledigde den beker in onafgebroken teugen.

Toen raapte hij eenige armen en andere brokstukken van beelden bijeen, wierp die in den gloed, beval zijnen manschappen, dat zij insgelijks hout zouden bijdragen en zette daarna het vernielingswerk voort onder het zingen van het lied:

‘Hebdy niet ter Missen geweest
In der Papen kercken?’

[p. 247]

Tegen een der kolommen stond Wouter Harmsen, half in de schaduw, met de armen over elkander geleund, het werk der vernieling aan te staren. Hij zag bleek en men kon, in weerwil van de schemering die daar heerschte, zeer goed zien dat zijn borst zwoegde onder de gewaarwordingen, welke zijn gemoed bestormden. Zijne oogen volgden Willem Michielsz., die overal hakte en kerfde. Daar zag Willem, dat het beeld der H. Oda nog het kruisbeeld in de hand hield. Hij kapte het met de hand van het beeld af, raapte het van den grond op en slingerde het door het schip midden in het vuur.

‘Willem, vreest gij het oordeel Gods niet?’ riep Wouter hem toe.

De woestaard trad een paar schreden nader om te zien aan wien die stem toebehoorde.

‘Zoo, zijt gij daar weêr?’ sprak hij lachend; ‘gij hebt de koorts, manneke, en ik zou je aanraden met een warme kruik naar bed te gaan, want je zenuwen zijn niet tegen dit werk bestand.’

‘En ik geloof, dat gij door den duivel bezeten zijt, want dat is geen werk voor een Christenmensch,’ antwoordde de touwslager, zonder zijne plaats te verlaten.

‘Gij spreekt als een papist,’ zei Willem.

‘Moet men dan een papist zijn, om zonder ontroering het beeld van onzen Heer en Heiland in het vuur te zien werpen?’ vroeg Wouter.

De touwslager huiverde. Hij herinnerde zich op dat oogenblik, hoe zijne moeder in haren doodstrijd het kruisbeeld aan de lippen gedrukt had, hoe het nog in hare handen geklemd zat toen zij reeds den geest gegeven had.

‘Als gij zoo kieskeurig zijt, moest gij liever naar huis gaan,’ hernam Willem. ‘Maar,’ zoo vervolgde hij, ‘help mij eerst even een handje om St.-Teunis wat te blakeren, daar zult gij toch wel niets tegen hebben.’

Het verminkte beeld van den H. Antonius den kluizenaar lag aan zijne voeten, hij wilde het op het vuur gaan werpen, doch bevond dat het te zwaar was.

Wouter gaf geen antwoord en bleef even roerloos staan.

‘Hebt gij geen trek?’ sprak Willem, terwijl hij Wouter een oogenblik aanzag, ‘welnu, dan zal ik het alleen doen.’

Hij nam niet zonder inspanning het beeld van den grond, bracht het op zijne schouders, liep er mede naar het midden der kerk en plofte het in den vuurgloed, zoodat de vonken hoog opspatten en zich een verstikkende rookwolk verhief.

Een luid hoerah! weêrgalmde langs de gewelven en de beeldstormers stemden het spotlied op de geestelijken aan, waarin o.a. voorkwam:

‘Goeden dag, lieve pater!

Belieft u wat water

Te wasschen uw snater.’

Het lied verstomde echter eensklaps, het maakte plaats voor kreten van verbazing en men hoorde sommigen met afkeer en ontzetting uitroepen: ‘Het St.-Teunis-vuur! het St.Teunis-vuur.’

De kring rondom het vlammende hout spatte in een oogenblik uiteen; sommigen der woestelingen waren als verstijfd van schrik, anderen verlieten met haastige schreden de kerk, voortdurend roepende: ‘het St.-Teunis-vuur! het St.-Teunis-vuur!’

Ook Wouter Harmsem werd uit zijne verdooving gewekt; hij naderde den brandstapel om te zien wat er gaande was, en zie, daar lag Willem Michielsz. stuiptrekkende. De rampzalige was kennelijk door de ziekte getroffen, die men het St.-Antonius-vuur noemt. Zijn gelaat was in een oogenblik schier onkenbaar geworden en de afschuw, welke zijne makkers van de ziekte hadden, was zoo groot, dat zij hem levend zouden hebben laten verbranden, zonder een hand uit te steken om hem te redden, want zijne kleeren hadden reeds vlam gevat en hij lag met zijne beenen in den gloed⁽¹⁾.

‘Dat is de hand Gods!’ riep Harmsen ontroerd. Hij hief de gevouwen handen ten hemel en riep met tranen in de oogen uit:

‘Heer, straf mij niet in uwe verbolgenheid en kastijd mij niet in uwe gramschap. Ik heb gezondigd, o God, ik heb zwaar gezondigd, maar verstoot den verloren zoon niet, die vol berouw tot U terugkeert.’

Nog altijd riep men in de kerk met afschuw: ‘het St.-Teunis-vuur! het St.-Teunis-vuur!’ Er kwamen nieuwsgierigen aangeloopen, doch zij deinsden vol ontzetting terug, toen zij zagen hoe Willem Michielsz., door een inwendig vuur verteerd wordende, zich krampachtig bewoog.

‘Trekt hem uit het uur,’ sprak Wouter, toen zijne ontroering een weinig bedaard was.

Niemand had daartoe echter den moed; zelfs de smid Ruygvogel en Hans de barbier schenen de overtuiging te hebben, dat hier iets bovennatuurlijks plaats greep en verlieten oogenblikkelijk de rampzalige plek.

‘Lafaards!’ riep Wouter, ‘gij durft wel heiligdommen schenden en gewijde voorwerpen stelen, maar geen hand uitsteken om uw aanvoerder te redden.’

Hij pakte nu Willem bij de schouders en sleepte hem een eind van den gloed. Op dat oogenblik naderde hem een der gemaskerden.

‘Breng hem buiten,’ fluisterde hij Wouter in het oor, ‘het geval zal anders te veel gerucht maken.’

‘Gave God, dat de gansche bevolking kon zien hoe de snoodaards gestraft worden, die zelfs met het heiligste den spot durven drijven,’ antwoordde Wouter. ‘Ik heb, dunkt mij, meer dan mijn plicht gedaan met hem uit het vuur te slepen, want geen uwer handlangers had daartoe den moed; zorg nu zelf maar verder voor hem.’

Na dit gezegd te hebben verwijderde hij zich.

Men hoorde een vloek achter het masker; de man verliet ook die plek en kwam eenige oogenblikken later met twee lieden terug, die, hoewel bleek en bevend, Willem Michielsz. naar het kerkhof sleepten. Hij had toen den geest reeds gegeven.

(Wordt vervolgd.)

(1) Volgens een geloofwaardig geschiedschrijver werden in dien nacht twee beeldstormers in de St.-Jan door de ziekte geslagen, naar den H. Antonius, als de beschermer daartegen, genoemd. Men heeft hen nog denzelfden nacht begraven.