De Belgische Illustratie. Jaargang 10

De beeldstormers te 's-Hertogenbosch.
Geschiedkundige novelle uit het jaar O.H. 1566
Door H.A. Banning.

(Vervolg.)

Daags na de ontvoering van Agnes, toen de begrafenis reeds lang afgeloopen was, zag Clara Bentijn tot hare verwondering den bejaarden priester, dien wij reeds eenmaal in het sterfhuis hebben aangetroffen, het huis met den ‘Hoorn’ binnengaan. Zij meende te moeten gelooven dat hij Agnes ging troosten, althans wanneer hem toegang werd verleend, waaraan zij voor dat oogenblik twijfelde. Lena, de oude meid, die de deur opende, ontstelde zichtbaar en scheen iets te willen zeggen, doch zij werd daarin verhinderd door den advocaat, die haar op den voet gevolgd was en den priester in de spreekkamer bracht.

‘Ik ben gekomen,’ zoo begon de pastoor, ‘om, volgens afspraak, het schriftelijk bewijs van u te ontvangen, dat uwe nicht en pupil met uwe toestemming dit huis verlaat en gij geen recht hebt haar terug te vorderen. Daar zoodanige bepaling eenigszins de rechten van het voogdijschap raakt, wil ik gaarne die aangelegenheid in der minne met u regelen, heer advocaat, ten einde gij de overtuiging zult hebben, dat ik daarbij door geen andere beweegredenen werd gedreven, dan die u reeds bekend zijn.’

Agylaeus deed alsof hij zeer verbaasd was, zag den priester een oogenblik scherp aan en zeide toen:

‘Ik heb te veel ondervinding opgedaan, heer pastoor, om mij door vleiende woorden in slaap te laten sussen, en moet zeggen, dat ik zulk een optreden van u niet verwacht had.’

‘Gij trekt dus terug, gij breekt uw woord?’ sprak de priester.

‘Ik ben gewoon mijn woord te houden en had zulks ook van u verwacht,’ hernam de advocaat met verheffing van stem; ‘wanneer sinds gisteren het laatste overblijfsel van achting voor priesters bij mij verloren is gegaan, moet dit niet aan mij geweten worden.’

‘Gij spreekt in raadsels, heer advocaat,’ zeide de pastoor, even verbaasd als verontwaardigd.

‘Het baat u niet onwetendheid voor te wenden,’ zoo beet de advocaat hem toe, ‘want ik heb de bewijzen in handen, dat gij aan de ontvluchting hebt medegewerkt.’

‘Aan de ontvluchting..... is Agnes ontvlucht?’ vroeg de priester ontsteld.

‘Vraag toch niet naar den bekenden weg,’ sprak Agylaeus, die hoe langer zoo meer een hoogen toon aansloeg, ‘want al is de intrige ook gelukt, ik heb het bewijs in handen, dat gij er een hoofdrol in gespeeld hebt en zal daarvan gebruik weten te maken.’

Alvorens de pastoor nog een enkel woord kon zeggen haalde de advocaat het bekende briefje van Agnes te voorschijn, dat men De Gruijter tijdens zijn bewusteloosheid ontnomen had. Hij sloeg er herhaalde malen met de rechterhand op, om des te beter zijne verontwaardiging uit te drukken.

‘Daar staat het,’ zeide hij, ‘zwart op wit, dat gij Agnes hebt aangeraden heimelijk met den hopman De Gruijter te ontvluchten. Men geloofde niet aan mijn gegeven woord, want zooals de waard is, vertrouwt hij zijne gasten.’

‘Heer advocaat,’ sprak de priester het hoofd opheffende, ‘als gij meent u door beleedigingen van mij af te kunnen maken, moet ik u zeggen dat dit niet zal gelukken. Boven dergelijke taal acht ik mij ver verheven. Spreek duidelijker en voegzamer en ik zal u antwoorden, zoo niet, herinner u mijne woorden van gisteren. Van welk briefje spreekt gij?’

‘Van het briefje dat ik hier in mijne handen heb,’ hernam de advocaat. Het werd gisterenavond door Agnes geschreven en - hoe is mij onbekend - De Gruijter in handen gespeeld; het is een aansporing om te ontvluchten.... daar, lees zelf, de hand van Agnes kan u niet onbekend zijn.’

De pastoor las en herlas het briefje; hij herkende werkelijk de hand van Agnes en toch vertrouwde hij zijne oogen niet.

‘Gij zult waarschijnlijk ontkennen, dat Agnes waarheid heeft gesproken,’ zeide Agylaeus.

‘Dergelijke beleedigingen betamen u na ons onderhoud van gisterenavond wel het allerminst, heer advocaat,’ sprak de priester. ‘Ik zal ze niet beantwoorden, maar alleen zeggen, dat ik den inhoud van het briefje niet begrijp, tenzij uwe nicht kennis mocht hebben gedragen van nieuwe aanslagen, die in strijd waren met uw gegeven woord.’

‘En in zoodanig geval’ vroeg Agylaeus.

‘In zoodanig geval heeft uwe nicht den raad opgevolgd, dien ik gemeend heb haar te moeten geven.’

‘Gij bekent dus dat gij haar hebt aangespoord om met een jonkman op den loop te gaan, om zich voor altijd te onteeren.....’

Agylaeus sprak met veel vertoon van verontwaardiging, de priester liet hem echter niet uitspreken.

‘Spaar uwe woorden tot gij mij gehoord hebt, heer advocaat,’ zeide hij. ‘Wanneer gij u in herinnering wilt brengen wat gisteren door Agnes in uwe tegenwoordigheid gezegd werd, zal het wel niet noodig zijn te wijzen op het schandelijk misbruik, dat gij hebt gemaakt van uwe rechten als voogd op een minderjarig meisje. Ik wist reeds lang dat het geweten van Agnes geweld werd aangedaan; ik wist dat zij gedwongen werd naar de inblazingen te luisteren van een verachtelijk wezen, als ik gisteren hier heb ontmoet; ik wist dat gij u schriftelijk verbonden hadt om Agnes tot prijs en belooning te doen dienen voor de slaafsche volgzaamheid van een uwer eedgenooten, ik achtte u tot alles in staat.....’

‘Geen beleedigingen..... bewijzen!.... bewijzen!’ riep Agylaeus woedend.

‘Wanneer ik de bewijzen, die in mijne handen zijn, had willen overleggen, zou de advocaat Agylaeus reeds lang wegens hoogverraad aangeklaagd zijn,’ hernam de priester bedaard. ‘Gisteren is u daarvan reeds een blijk gegeven, doch ik heb nog andere brieven in mijn bezit, en al bestaan zij meerendeels ook uit geheime teekenen, ik bezit er den sleutel van en het zou mij weinig moeite kosten u in staat van beschuldiging te stellen.’

De ernst en waardigheid, waarmede deze woorden gesproken werken, deden Agylaeus hevig ontstellen.

‘Dan moet een verrader......’

Die woorden ontvielen Agylaeus in zijne overijling; hij ging niet verder en beet zich op de lippen.

‘Gij bezigt een verkeerde uitdrukking, heer advocaat,’ hernam de priester. ‘Niet allen volharden in de boosheid, niet allen blijven zich wentelen in de zonden tegen den Heiligen Geest. Daar zijn er die nog in tijds den afgrond zien waarin men hen wil storten, wier geweten wakker is geschud en die zich losmaken van de strikken der verleiding.’

‘Ik begrijp het,’ riep Agylaeus, die bleek was en beefde, ‘een lafhartige heeft in de biecht.......’

‘Het geheim der biecht is nooit geschonden, heer advocaat,’ hernam de pastoor, ‘menig priester heeft dat geheim met zijn bloed bezegeld, doch gij schijnt er niet aan te denken dat iemand, die zich in samenzweringen tegen Kerk en Staat heeft gewikkeld, in het aangezicht des doods behoefte kan gevoelen om ook buiten de biecht zijn gemoed uit te storten en, door het ontsluieren van geheimen, zooveel mogelijk de gevolgen van het misdrijf, waarin hij betrokken was, te verijdelen. Laat het u genoeg zijn te weten, dat ik in het bezit ben van geschriften, die u in 't verderf kunnen storten. Kon ik het kwaad in al zijn omvang stuiten, ik zou voorzeker geen oogenblik aarzelen het geheim te ontsluieren, doch het betreft u alleen. Aan uwe brave vrouw, wier lijk heden uit dit huis gedragen is, heb ik onder ééne voorwaarde beloofd u te zullen sparen: gij kent die voorwaarde, en ik verwacht nu van u geen beleedigingen of bedreigingen meer. Toen uwe vrouw het tijdelijke met het eeuwige had verwisseld, heb ik uwe nicht aangeraden zich in geval van nood tot den hopman De Gruijter te wenden, niet om met hem uw huis te ontvluchten, maar opdat die jonkman een oog in het zeil zou kunnen houden en mij waarschuwen. Na het onderhoud, dat wij gisterenavond hadden, heb

[p. 131]

ik Agnes echter niet meer gezien; dat briefje moet dus betrekking hebben op plannen of aanslagen, in strijd met uw gegeven woord, en ik verwacht van u ophelderingen daaromtrent.’

De sluwe advocaat begreep zeer goed, dat bedreigingen nu niet meer zouden baten en de voorzichtigheid hem noodzaakte een anderen toon aan te slaan.

‘Gij verdenkt mij van iets, waaraan ik geen schuld kan hebben,’ sprak hij. ‘Ik heb gisterenavond, kort na uw vertrek, mijne woning verlaten om een bezoek bij een mijner vrienden af te leggen. Het onweder overviel mij, en toen ik lang na middernacht terugkeerde, was Agnes verdwenen; ik moest gelooven dat zij met uw medeweten ontvlucht was, toen ik dit briefje bij de voordeur vond, en uit meer andere bijzonderheden bleek, dat De Gruijter haar daarin behulpzaam was geweest.’

‘Onmogelijk!’ riep de priester.

‘Schort uw oordeel op tot ik u nadere inlichtingen zal hebben gegeven, heer pastoor,’ hernam de advocaat. ‘Wij gevoelen ons beiden evenzeer teleurgesteld en ik vraag u thans verschooning voor de beleedigende woorden, ofschoon het ontwijfelbaar is, dat uwe ongegronde vrees voor de vrijheid van Agnes als de naaste oorzaak moet worden beschouwd van het feit, dat wij beiden thans betreuren. Bij mijne thuiskomst vond ik de oude Lena in de kamer mijner vrouw opgesloten; zij was daar gaan bidden tijdens het onweder, doch kon er later niet meer uit. Wij zochten tevergeefs naar Agnes en ik verdiepte mij in allerlei gissingen over haar plotseling verdwijnen, tot dit briefje, dat waarschijnlijk door De Gruijter verloren is, mij uit den droom hielp.’

De grijze priester zag den advocaat scherp in het gelaat en schudde toen het hoofd.

‘Gij gelooft mij niet,’ hernam Agylaeus, ‘welnu, ondervraag Lena, zij zal toch ongetwijfeld uw vertrouwen wel bezitten.’

De oude meid kwam binnen en bevestigde de woorden van den advocaat; zij jammerde en weeklaagde over Agnes en wist alleen te vertellen, dat zij eenig gestommel in huis en ook een gil gehoord had. Al hare pogingen om de deur te openen waren vruchteloos geweest en, hoe vreeselijk de gedachte ook was, moest zij toch gelooven, dat Agnes haar opgesloten had, dewijl zij den ganschen avond alleen tehuis waren geweest.

‘Wanneer ik dat briefje niet gevonden had, zou alles voor mij een raadsel zijn,’ zeide de advocaat, nadat de meid weder vertrokken was.

‘Gij hecht al te groote waarde aan het briefje,’ sprak de pastoor. ‘Wie zegt u, dat De Gruijter het verloren heeft? Is het niet evenzeer mogelijk dat Agnes, geen kans ziende om haar schrijven aan De Gruijter te doen bezorgen, het verloren heeft toen zij dit huis ontvluchtte?’

De advocaat schudde het hoofd en glimlachte even; men kon zien dat hij zich meer op zijn gemak gevoelde, toen het bleek dat de pastoor geloof begon te hechten aan zijne woorden. ‘De bewijzen van De Gruijters medeplichtigheid zijn ontwijfelbaar,’ sprak hij. ‘Hedenmorgen, nog vóór de begrafenis mijner vrouw, heb ik een onderzoek doen instellen, waaruit gebleken is, dat De Gruijter gisterenavond omstreeks elf uren zijne woning verlaten heeft en niet teruggekeerd is, en ongeveer een uur geleden werd mij meêgedeeld, dat men aan zijn huis in groote ongerustheid over hem verkeert. Wanneer wij al deze bijzonderheden samenvatten, is het ontwijfelbaar, dat hij Agnes ontvoerd en mij blootgesteld heeft aan ongegronde beschuldigingen tegen u, waarvoor ik thans verschooning verzoek.’

De pastoor kon zijne ooren nauwelijks gelooven, zijn gelaat betrok en hij slaakte een diepen zucht.

‘Alles is mij nog even raadselachtig,’ sprak hij, ‘want ofschoon ik moet bekennen dat de bewijzen tegen hen getuigen, mag ik niet gelooven dat De Gruijter en Agnes zich zullen schuldig maken aan eene daad, waarover zij zich behoeven te schamen.’

‘Zij weten dat ik mijne toestemming tot een huwelijk geweigerd heb en het jeugdige bloed is onstuimig,’ bemerkte de advocaat.

De pastoor schudde het hoofd. ‘De aanleiding tot den afkeurenswaardigen stap moet alleen gezocht worden in het besef, dat uwe nicht zich hier in huis niet meer veilig mocht achten,’ sprak hij, ‘en ik heb de overtuiging, dat Agnes, die zich waarschijnlijk in de stad schuil houdt, mij zoodra mogelijk zal laten weten waar zij zich bevindt.’

‘Ik hoop dat uwe overtuiging bewaarheid zal worden,’ hernam Agylaeus. ‘Ofschoon ik in mijn volle recht zou zijn, wil ik Agnes niet bemoeilijken, dewijl ik haar reeds aan u had afgestaan, doch De Gruijter zal zijn welverdiende straf niet ontgaan; morgen wil ik een aanklacht tegen hem indienen, opdat de overheid de handen op hem kan leggen, zoodra hij zich in de stad mocht vertoonen. Voor het overige zal ik u bewijzen, dat ik van goeden wil ben, heer pastoor. Daar Agnes mijn huis ontvlucht is, mag ik mij ontslagen achten van mijn gegeven woord; ik ben echter bereid u de gevraagde schriftelijke verklaring te geven, in den ruimsten zin zelfs, doch meen op mijne beurt daaraan nu een voorwaarde te mogen verbinden.’

‘En welke is deze?’ vroeg de priester.

‘Het zal wel niet noodig zijn te zeggen, dat de brieven, die zich in uwe handen bevinden, van groot gewicht voor mij zijn,’ vervolgde Agylaeus; ‘ik ken uwe rechtschapenheid en uw gegeven woord is mij een voldoende borgstelling, doch wij zijn allen sterfelijk en zoolang die brieven niet vernietigd of onder mijne berusting zijn, blijft het zwaard van Damocles mij altijd boven het hoofd zweven. Wanneer ik afstand doe van eenige rechten mijner voogdijschap, is het niet meer dan billijk, dat mij ook eenige welwillendheid van uwen kant te beurt valt, want de eene dienst is den anderen waard.’

‘Weet gij wel, heer advocaat, dat ik de brieven slechts behoef te vertoonen om u onschadelijk te maken voor Agnes?’ vroeg de priester.

‘Dat is nog altijd zeer twijfelachtig, heer pastoor,’ antwoordde Agylaeus. ‘Vooreerst kunnen zij door u hooger geschat worden dan zij waard zijn; daarenboven heb ik invloedrijke vrienden en het zal u ook wel bekend zijn, dat men in den laatsten tijd niet zeer streng te werk gaat tegenover personen, die in nauwe betrekking staan met den hoogsten adel des lands.’

‘Helaas, dat is waar,’ sprak de priester, ‘men geeft gehoor aan raadslieden, die met den mond trouw zweren aan de Regeering en in het hart booze plannen smeden tegen Kerk en Staat; men meent door toegevendheid de uitbarsting te zullen voorkomen, die onvermijdelijk is.’

‘In elk geval,’ hernam de advocaat, ‘meen ik door mijne bereidwilligheid aanspraak te hebben op eenige concessie van uwen kant, en ik moet u dan ook met ronde woorden zeggen, dat ik onder de tegenwoordige omstandigheden niet willens ben u het verlangde bewijs anders dan tegen de gestelde voorwaarde ter hand te stellen.’

De pastoor dacht eenige oogenblikken na en zeide toen:

‘Wanneer gij den hopman ongemoeid laat en vrijwillig afstand wilt doen van uwe voogdijschap, zoodat iemand naar mijne keuze in uwe plaats als voogd kan worden benoemd, wil ik de bewuste brieven in uwe tegenwoordigheid verbranden.’

De advocaat nam zonder aarzelen dit voorstel aan, onder verbintenis, dat binnen weinige dagen aan het verlangen van den pastoor gevolg zou worden gegeven. Hij hield zijn woord, en de grijze priester, die er op rekende dat Agnes hem zoo spoedig mogelijk haar verblijfplaats zou bekend maken, achtte zich gelukkig, dat hij haar had kunnen onttrekken aan de voogdijschap van zulk een gevaarlijk man.

Agylaeus had hoog spel gespeeld, doch den inzet gewonnen. Wanneer de pastoor in de eerste dagen - hoe of op welke wijze dan ook - kennis had kunnen krijgen van de ware toedracht der zaak, Agylaeus zou een verloren man zijn geweest, dat wist laatstgenoemde zeer goed, want zijn vertrouwen op invloedrijke vrienden was slechts gehuicheld. De advocaat waagde dus veel, doch daar stond tegenover, dat hij bij het welslagen van zijn sluw aangelegd plan in het bezit zou kunnen komen van de compromitteerende brieven. Hij moest daaraan ook wel ten slotte zijn voogdijschap ten offer brengen, doch hij rekende op Willem Michielsz. en wist, dat Agnes goed bewaard was en ten minste gedurende de eerste maanden aan den invloed van den pastoor onttrokken zou zijn. Het ging Agylaeus als den jood, die een loterijbriefje verkocht, dat reeds uitgeloot was. Van de zijde des hopmans meende hij ook weinig te vreezen te hebben, de schout zou wel zorgen dat hij vooreerst het daglicht niet zag, dit eischten zijne persoonlijke belangen. En wat nu de toekomst betrof, zoo besefte hij wel dat de waarheid niet altijd verborgen kon blijven, doch hij wist ook, dat eerlang over het gansche land een opstand zou uitbarsten en hoopte alsdan in troebel water te kunnen visschen.

(Wordt vervolgd.)