De Belgische Illustratie. Jaargang 10

[p. 86]

De beeldstormers te 's-Hertogenbosch.
Geschiedkundige novelle uit het jaar O.H. 1566.
Door H.A. Banning.

(Vervolg.)
IV.

Wanneer Jan Bentijn in zijne dronkenschap waarheid had gesproken, bleven den hopman nog twee uren over alvorens het beraamde schelmstuk tot uitvoering zou komen. Vond hij in de genegenheid voor Agnes reeds een spoorslag om voor hare belangen te waken, nu hare pleegmoeder overleden was, had zij hem, blijkens het gezonden briefje, tot haar beschermer gekozen en hij wilde zich die onderscheiding waardig maken, al moest daarvoor ook zijn leven op het spel gezet worden.

Als men in aanmerking neemt onder welke omstandigheden en hoe plotseling de hopman de tijding ontving van den geheimzinnigen aanslag, is niets natuurlijker, dan dat hij onbesuisd, zonder beraad op de vesting losging. Wij hooren dan ook, weinige seconden nadat hij de woning van den ex-zanger verlaten heeft, de ijzeren klopper op de deur van het huis met den ‘Hoorn’ vallen.

Moest die stap echter niet zeer onberaden genoemd worden? Agnes werd streng bewaakt, en wanneer zij daarom zoo geheimzinnig te werk ging, zou hij geen toegang tot haar kunnen krijgen, ook al had hij een meer geschikt uur gekozen. Dat Agylaeus afwezig was, wist de hopman niet, doch in het omgekeerde geval zou al 'tgeen hij voor Agnes wilde doen niet weinig hebben bijgedragen, om het gevaar nog te vergrooten.

Bij de gemoedsstemming waarin De Gruijter verkeerde, dacht hij echter aan dat alles niet, en toen hij een paar minuten ongeduldig had gewacht, viel de klopper nog eens op de deur, ditmaal veel harder. Hij was niet de man van kronkelpaden en sluipwegen en 't moet in zeker opzicht kordaat van hem genoemd worden, dat hij zich onverwijld tusschen den eervergeten voogd en zijne pupil wilde werpen, doch onder andere omstandigheden zou hij ongetwijfeld een meer veiligen weg hebben ingeslagen. 't Is echter een oude waarheid, die altijd nieuw blijft, dat de mensch zich zelven niet weet te beheerschen wanneer het hart den boventoon voert. Hieraan is het dan ook toe te schrijven, dat de twee uren, die den hopman nog overbleven, slechts oogenblikken schenen, terwijl de seconden, die hij in onzekerheid moest doorbrengen, hem eindeloos voorkwamen.

Nogmaals viel de klopper en kort daarop meende De Gruijter binnenshuis eenig gerucht te hooren. Men vond in dien tijd en nog lang daarna aan voorname huizen naast de deur kleine tralievenstertjes, die van binnen met een luikje gesloten werden. Zij dienden om in gemeenschap te kunnen zijn met hen die buiten stonden, zonder dat de deur geopend behoefde te worden. Zulk een luikje scheen ook nu geopend te zijn, doch ofschoon daarvan uithoofde der duisternis niets zichtbaar was, riep De Gruijter aanstonds, zonder de gewone vraag af te wachten:

‘Ik moet terstond heer Agylaeus over een zeer gewichtige zaak spreken.’

Hij kreeg geen antwoord en zag niemand, ook niet toen hij zijn vraag herhaald had, doch eensklaps schoot een felle bliksemstraal door de lucht, en nu ontwaarde hij voor het tralievenster het boevengezicht van Willem Michelz. Laatstgenoemde had nu echter ook gezien, wie het was, die op zulk een onstuimige wijze toegangvroeg en wierp haastig het luikje weder dicht.

Een zware donderslag, die onmiddellijk volgde, was oorzaak dat men daar in de buurt niet kon hooren hoe geweldig de hopman op de deur bonsde. Hij was schier buiten zich zelven van woede, want volgens de zonderlinge woorden van Jan Bentijn was Willem Michelsz. de persoon, aan wien men de uitvoering van het schelmstuk toevertrouwd had. Eensklaps scheen hij zich echter te bezinnen; het gezond verstand kwam tot zijne rechten en men hoorde hem zeggen:

‘Ik ben een dwaas! Clara had gelijk: geweld vermag hier niets, en wie weet of ik door mijne onstuimigheid niet reeds veel bedorven heb. Ik ga de hulp der overheid inroepen tegen Agylaeus en zijne huurlingen; zoover zal het in onze stad nog wel niet gekomen zijn, dat dergelijke schandelijkheden maar door de vingers gezien worden.’

Hij verwijderde zich haastig en liep in allerijl de Groote Markt over naar de Kerkstraat, waar de schout woonde. Hier kreeg hij spoediger gehoor dan in het huis met den ‘Hoorn,’ want de bewoners hadden zich, uithoofde van het onweder, nog niet ter rust begeven. De schout was verbaasd over zijne komst op zulk een ontijdig uur en vroeg naar de oorzaak daarvan. De Gruijter deelde kort en bondig mede, dat de advocaat Agylaeus voornemens scheen te zijn, nog denzelfden nacht zijne nicht en pupil in 't geheim te doen ontvoeren. De schout zette groote oogen op en verlangde te weten, hoe de hopman kennis kon dragen van zoodanig plan, wanneer het geheim gehouden moest worden.

Hier geraakte De Gruijter in eene moeielijke positie. Hij stelde weinig vertrouwen in den schout, die niet krachtdadig genoeg tegen de ontevredenen optrad, om vrij te blijven van de verdenking, dat hij in 't geheim met de nieuwgezinden heulde en mocht daarenboven noch Lena, noch het huisgezin van den oud-zanger in gevaar brengen.

‘Ik kan mij daarover niet uitlaten, heer schout,’ sprak hij, ‘maar geef u de verzekering, dat ik goed ingelicht ben; 't is mij zelfs bekend, dat de schandelijke aanslag op de vrijheid van het jonge meisje dezen nacht ten een uur moet plaats hebben.’

De schout glimlachte. ‘Gij zijt opgewonden, hopman,’ zeide hij, ‘en verlangt iets van mij, dat u bij bedaard nadenken ongerijmd moet toeschijnen.’

‘Ongerijmd, schout?’

‘Zeker. Gij wilt dat ik van mijn gezag gebruik zal maken tegen een der eerbiedwaardigste burgers dezer stad, en wel alleen omdat deze, volgens uwe meening, iets schijnt te willen doen, wat niet met uwe persoonlijke belangen strookt.’ De laatste woorden werden zeer langzaam uitgesproken.

‘Ik ben niet hier gekomen voor persoonlijke belangen, maar om een misdrijf te verhoeden, dat onder uwe oogen gaat plaats grijpen,’ sprak De Gruijter. ‘Wanneer gij mij volmacht en de noodige ondersteuning wilt geven, zal ik u voor het aanbreken van den dag bewijzen, dat die eerbiedwaardige burger een schurk is.’

‘Dat zijn gevaarlijke woorden, hopman,’ hernam de schout, die, althans uiterlijk, zeer bedaard bleef; ‘als ik u een goeden raad mag geven, kom dan morgen met mij spreken, gij zult na den nacht waarschijnlijk kalmer zijn.’

‘En ik heb u immers reeds gezegd, dat het schelmstuk nog dezen nacht gepleegd zal worden!’ riep De Gruijter.

De schout schudde het hoofd.

‘Zoo lang mij geen voldoende bewijzen gegeven worden,’ sprak hij, ‘kan ik geen maatregelen nemen als gij verlangt, daar zij natuurlijk groot opzien zouden baren.’

‘Welnu dan,’ sprak De Gruijter, ‘de nicht en pupil van den advocaat heeft mij schriftelijk kennis gegeven van het gevaar, waarin zij verkeert, en ik weet dat hij, die haar zal ontvoeren, zich op dit oogenblik reeds in het huis met den “Hoorn” bevindt.’

De schout glimlachte andermaal. ‘Ik dacht 't wel, dat uw gemoed door een teedere snaar in beroering gebracht was, hopman,’ zeide hij. ‘Mag ik dat briefje eens zien?’

‘Ik ben daartoe niet gerechtigd, maar wil gaarne mijn eerewoord voor de waarheid verpanden,’ antwoordde De Gruijter.

De schout schudde weder het hoofd, doch gaf geen antwoord.

Te midden der geweldige donderslagen, die elkander onafgebroken opvolgden, kon men den toren van St.-Jan halftwaalf hooren slaan. De hopman zat als op heete kolen, hij kon zijn ongeduld niet langer bedwingen en voegde den schout woorden toe, die hem reeds lang op de lippen gebrand hadden.

‘Wanneer mijn eerewoord voor u geen waarde heeft, heer schout,’ sprak hij, ‘dan moet het u toch dezen avond reeds gebleken zijn, dat de advocaat Agylaeus iets buitengewoons in zijn schild voert.’

‘Gij wilt mij, naar 't schijnt, raadsels opgeven,’ zeide de schout, terwijl zijn gelaat merkbaar betrok.

‘Is het dan niet waar, dat door u aan hem een verlofbriefje voor het openen der Vughterpoort is afgegeven?’ vroeg de hopman.

De schout beet zich op de lippen. ‘Ik ben niet gewoon ondervraagd te worden, jonkman,’ sprak hij spijtig. ‘Het komt mij voor, dat een hopman te veel besef van dienstzaken moet hebben, om zulke ongerijmde vragen te doen.’

‘Gij weigert dus gehoor te geven aan mijne waarschuwing?’ vroeg De Gruijter terwijl hij opstond.

‘Ik weiger elke onbescheiden vraag te beantwoorden,’ zeî de schout. ‘Volg mijn raad en ga naar huis; morgen zult gij met mij inzien, dat ik de stad niet in rep en roer mag brengen ter wille van iemand, die te opgewonden is om bedaard te kunnen denken en wiens hoofd waarschijnlijk op hol is gebracht door de verliefde grillen van een jong meisje.’

De hopman gloeide van verontwaardiging. Hij vroeg nog slechts of de schout hem dan ook een verlofbriefje wilde geven om de Vughterpoort te doen openen, doch kreeg een kort maar weigerend antwoord.

Nu sprak hij geen woord meer, maar wierp een blik vol verachting op den schout en verliet haastig het huis.

Reeds was een half uur voorbij gegaan en nog had hij niets kunnen doen om het schandelijke plan van den advocaat te verijdelen. Hij snelde verschillende straten door, ging even naar zijne woning, gespte daar zijn rapier om de lenden en stormde toen weder voort.

Waarheen? Loodzwaar hingen de zwarte wolken boven de stad; verschillende buien waren met elkander in botsing geraakt, als volksstroomen bij een oproerige beweging, die elkander den doortocht betwisten; uit die opeengehoopte stoffen schoten on ophoudelijk bleeke vuurstralen en dan volgden slagen, die de gebouwen op hunne grondvesten deden trillen. Eensklaps werd De Gruijter in zijn vaart gestuit. Een angstkreet ontsnapte aan zijn mond en hij maakte het teeken des kruises. Een felle bliksemstraal had zich snel als de gedachte boven de beroemde kathedraal van St.-Jan bewogen en scheen de prachtige houten toren op het kruis, nog eerst weinige jaren voltooid, te treffen, want de gouden haan schitterde als bij volle daglicht. Hij beefde voor den heerlijken tempel, de trots der Bosschenaars, het pronkjuweel der middeleeuwsche architectuur en er steeg een zucht van verlichting en verademing uit zijne borst op, toen hij zag dat het gevaar geweken was.

Had de kloeke hopman, het waardige lid der Illustre broederschap, kunnen vermoeden dat een ander vuur, door de hel aangeblazen, slechts korten tijd daarna dat heerlijke Godshuis, die beminde woonstede der Zoete Lieve Vrouw zou onteeren en van zijne sieraden berooven, dat menschen, die zich Christenen noemden, in den zwijmelroes van hun fanatisme in dat heiligdom den sabbat der revolutie zouden vieren, hij zou waarschijnlijk gewenscht hebben, dat de bliksem het eeuwenoude gebouw tot den grond verwoest had. Thans ging hij met een eenigszins verlicht gemoed verder.

Waarheen? Het zou ongerijmd geweest zijn te verwachten, dat de wacht aan de Vughterpoort hem bijstand of zelfs een doortocht wilde verleenen; welk gezag of welken invloed hij als hopman ook mocht bezitten, daar viel niet aan te denken. Slechts één uitzicht bleef hem over. Op de hoogte van den Grooten Hekel lag in de vestinggracht een schuitje, dat hem toebehoorde en waarmede hij nu en dan op de rivier ging visschen. Ten einde dat vaartuigje tegen ontvreemding te beveiligen, had hij vergunning verzocht en verkregen, om het aan de vestingmuur vast te leggen. Wilde hij gaan visschen, dan word hem van de nabijgelegen wachtpost een ladder verstrekt, waarmede hij van de vesting afdaalde en ook weder in de stad terugkeerde. Met dit schuitje wilde hij thans trachten buiten de vesting te komen en op den grooten weg naar Vught den ontvoerder

[p. 87]

van Agnes afwachten. Dit was zeker een wanhopige poging, doch er bleef hem niets anders over en hij stelde veel vertrouwen in de rechtvaardigheid zijner zaak.

Hoe echter het bedoelde schuitje te bereiken? De wacht zou hem in dat ongelegen uur natuurlijk niet ten dienste staan, en de wallen werden gedurende den nacht streng bewaakt; hij moest dus een list verzinnen en nog vele bezwaren het hoofd bieden. Aan den Grooten Hekel woonde zekere Wouter Harmsen, een touwslager, die kort te voren van de overheid vergunning had verkregen, om in de nabijheid van den wal eene lijnbaan aan te leggen. Wouter Harmsen was een jonkman van ruim vijf en twintig jaren, wiens ouders overleden waren en die zich door zijn vlijt een weg had weten te banen. Nog slechts weinige jaren geleden zou de hopman zeker op zijn bijstand hebben kunnen rekenen, want de ouders van Wouter, die vroeger onder vught woonden, hadden groote verplichting aan den vader van den hopman De Gruijter, een verplichting, die dagteekende van den tijd, toen Maarten Van Rossem met zijn woeste bende een gedeelte van Vught in den asch legde. Sedert twee jaren hadden echter omstandigheden, die met de woelingen van dien tijd in verband stonden, verkoeling tusschen beide jongelingen teweeggebracht, welke meermalen aanleiding had gegeven tot hevige woordenwisseling. De jonge touwslager had namelijk zijn geloof verzaakt en nam, onder begunstiging van Everzwijn en Agylaeus, ijverig deel aan de woelingen van dien tijd.

Het was dus wel een zwak anker, waarop de hopman zijne hoop bouwde, toen hij besloot de hulp van Harmsen in te roepen, doch er bleef hem geen andere weg meer over.

Zooals men weet, ligt de Groote Hekel niet ver van de St.-Janskerk en wij hooren dan ook De Gruijter bij Harmsen aankloppen, kort nadat hij de kerk door den fellen bliksemstraal bedreigd meende te zien. De touwslager was niet weinig verbaasd, toen hij midden in den nacht en bij zulk een weder den hopman voor zich zag.

‘Laat mij een oogenblik bij u binnen,’ sprak De Gruijter gejaagd, ‘ik wensch u te spreken, Wouter.’

Harmsen voldeed aan het verzoek en bood hem een stoel aan zonder eenig antwoord te geven.

‘Wilt gij mij een dienst bewijzen, Wouter?’ vroeg de hopman hijgend, want hij was schier geheel buiten adem.

‘Als gij niets vergt dat met mijn plicht of mijne overtuiging in strijd is, ben ik bereid,’ antwoordde de touwslager. ‘Gij komt waarschijnlijk hier een schuilplaats zoeken,’ vervolgde hij, verwonderd over den ongewonen toestand, waarin De Gruijter verkeerde.

De hopman schudde het hoofd.

‘Wanneer ik in het water tegen den dood worstelde, zoudt gij een poging doen om mij te redden?’ vroeg hij.

‘Met gevaar van mijn leven!’ klonk het antwoord.

‘Luister dan, Wouter,’ hernam De Gruijter. ‘Ik acht mijn leven niets bij 'tgeen op dit oogenblik op het spel staat. Mijne veiligheid wordt niet bedreigd, maar ik moet binnen een uur ongemerkt buiten de vesting op den weg naar Vught zijn, en gij weet, dat de poort niet zonder buitengewone vergunning geopend wordt.’

De touwslager knikte toestemmend.

‘Het is u ook bekend, dat mijn schuitje niet ver van hier tegen de veste ligt. Langs den gewonen weg kan ik het nu niet bereiken, maar als gij mij wildet bijstaan, zou ik er met behulp van een flink touw in afdalen en zoo mijn doel bereiken kunnen.’

Het gelaat van Harmsen betrok merkbaar. ‘'t Doet mij leed, hopman, dat ik u niet van dienst kan zijn,’ sprak hij ontroerd.

‘Gij deinst dus voor het gevaar terug!’

‘Ik heb gezegd, dat ik mijn leven voor u zou willen wagen als het noodig mocht zijn, want ik weet wat ik aan uwen naam verschuldigd ben, maar ik ken nog eene hooger verplichting dan die de dankbaarheid eischt. Wij zijn tegenstanders, hopman, zoowel in godsdienstige als staatkundige overtuiging. Gij dient eene partij, die mij en mijne geestverwanten onderdrukt; gij ijvert voor den Spanjaard, die ons uitzuigt, gij wilt de vrijheid van geweten in bloed gesmoord zien en ik kan, zonder mijne overtuiging geweld aan te doen, niet medewerken om de belangen uwer partij te bevorderen.’

‘Gij bedriegt u, Wouter,’ hernam de Gruijter.

‘Laat mij uitspreken, hopman,’ vervolgde de jongeling, ‘want ik wil niet, dat gij mij verkeert zult verstaan. Toen Maarten van Rossem Vught deed afbranden, zouden mijne ouders, zonder de tusschenkomst van uw vader alles, wellicht ook het leven verloren hebben. Dat zal ik nimmer vergeten en kan ik onmogelijk naar waarde vergelden. Vraag van mij wat gij wilt, geld en goed, maar verlang niet, dat ik tegen mijne overtuiging en mijn geweten zal handelen.’

‘Ik zeg immers dat gij u vergist, Wouter,’ hernam De Gruijter getroffen; ‘'t is een persoonlijke dienst, die gij mij bewijst; dat gij u aan gevaar blootstelt mag ik niet ontkennen, doch ik verzeker u, dat noch uw geweten, noch uwe overtuiging daarmede iets te maken hebben.’

De jongeling geraakte in tweestrijd. 't Was hem bekend, dat dien avond het eerste consistorie was gehouden, hij wist dat dien nacht zich vreemdelingen in de stad ophielden, die door de regeering gesignaleerd waren als oproermakers en rustverstoorders; wat was dus natuurlijker dan dat hij in den hopman een spion meende te zien, die ijlings de stad wilde verlaten, om hen te verraden en over te leveren.

‘Welnu,’ sprak hij na eenige oogenblikken, ‘als gij mij uw geheim wilt toevertrouwen, beloof ik u bij te staan, voor zoover ik vermag; uw geheim zal ik als eerlijk man weten te bewaren.’

‘Luister dan, Wouter,’ zei De Gruijter. ‘Gij kent de nicht van den advocaat Agylaeus.’

De jongeling knikte veelbeteekend.

‘Welnu, dat jonge meisje wordt dezen nacht ontvoerd door een der betaalde handlangers van den advocaat. Ik ben zooeven bij den schout geweest om dien aanslag te verijdelen, doch werd afgewezen, en nu blijft mij niets over dan op den weg naar Vught de ontvoering met geweld te verhinderen.’

De touwslager fronste de wenkbrauwen. ‘Ik wil openhartig zijn, De Gruijter,’ sprak hij. ‘De opgewondenheid, waarin gij verkeert, schijnt u te doen vergeten, dat hier nog andere belangen dan persoonlijke in het spel zijn. Ik kan niet beoordeelen waarom Agylaeus zijne nicht in den nacht uit de stad wil brengen, doch als hij haar wil onttrekken aan een invloed, die tegen zijne overtuiging strijdt en wellicht aan een macht, waartegen hij niet opgewassen is, dan kan men hem daarom in onzen tijd nog niet verongelijken. Gij weet dat de spanning tegenwoordig groot is. De overledene vrouw van den advocaat was een dweepster, wie weet welke maatregelen zij heeft genomen om de nicht aan haar rechtmatigen voogd te onttrekken, en ik kan en mag daarin niet meêwerken.’

‘Hoe,’ sprak de hopman verontwaardigd, ‘gij durft het schelmstuk van den eerloozen advocaat verdedigen?’

‘Als Agylaeus een eerlooze moet heeten, omdat hij niet ter Mis gaat,’ hernam Harmsen vrij driftig, ‘dan zult gij mij ook met dien naam kunnen bestempelen.’

(Wordt vervolgd.)