De Belgische Illustratie. Jaargang 10

Leeuwarden.

De historische tentoonstelling van Friesland, onlangs in de hoofdstad van die provincie gehouden, heeft zeker menigen geleerde naar het noorden van Nederland gelokt, die er anders wellicht niet zou gekomen zijn, en wij durven gerust zeggen, dat er weinigen onder hen zullen gevonden worden, die niet voldaan zijn over hun uitstapje.

Leeuwarden toch mag een der schoonste steden van Nederland genoemd worden, terwijl de omstandigheid, dat men zich hier in het hart van het groote rijk bevindt, dat zich oudtijds van den middelsten arm des Rijns tot, aan de Weser uitbreidde, niet weinig belangrijkheid aan de stad bijzet.

Zeer vele gedenkteekens herinneren nog aan het oude Friesland, en wie daarvoor geen oog mocht hebben, wordt er door de bevolking zelve aan herinnerd, zoowel door haar kleederdracht als door hare taal. Deze twee kenteekens komen echter op het land meer tot hare waarde, want evenals alle andere steden, heeft de friesche hoofdstad den invloed van 'tgeen men de beschaving noemt, niet kunnen ontgaan.

In weerwil hiervan mag nog openlijk verklaard worden, dat de oude nationale friesche deugden in 't geheel niet verdwenen zijn. Geen enkele volksstam die zoo gehecht is aan zijn vaderland, en zoo zeer roem draagt op zijn verleden. Sommige schrijvers, die deze provincie bezochten, hebben het den Friezen wel eens tot een verwijt gemaakt, dat zij allesbehalve aantrekkelijk zijn in hun omgang, en de deugd, welke zelfs de meeste wilde volken siert, de gastvrijheid, geheel missen.

Grooter onrecht is hun nooit aangedaan. 't Is waar, de Friezen schijnen wel wat stug en koel tegenover elken vreemdeling, doch heeft men het eenmaal zóó ver gebracht, dat men toegang verkrijgt tot hun gezin, dan wegen de eenvoudige maar hartelijke vriendschapsblijken, die men ontvangt, wel op tegen de beleefdheden, die men elders ziet bewijzen.

Jammer dat dit volk, hoe afkeerig overigens van alle nieuwigheden, het eerst van alle nederlandsche provinciën de hervormde leer omhelsde, nadat een Bonifacius met zijn bloed den bodem voor het katholicism had vruchtbaar gemaakt.

De meeste kerken van Leeuwarden zijn dan ook voormalige katholieke tempels en hunne geschiedenis beslaat de schoonste en treurigste bladzijden in de geschiedenis van het land.

De ligging en wijze van de bebouwing van Leeuwarden zijn een zeer natuurlijk gevolg van den oorsprong, lateren aanwas en uitbreiding der stad in ver chillende tijdperken. Immers,

[p. 19]

aan den oorsprong van Leeuwarden is deze merkwaardigheid bijzonder eigen, welke van weinige andere nederlandsche steden kan gezegd worden, dat zij in de twee eerste eeuwen van haar bestaan ee[...]e zeestad was, die echter omstreeks het jaar 1300 in eene landstad is herschapen. Evenals het tegenwoordige Harlingen, lag Leeuwarden toen aan een breeden zeeboezem of golf van de Noordzee, welke als een der zijtakken van den noordelijken Rijn, den naam van Middelzee of het Boorn- of Boerdiep droeg, en zich zuidwaarts eerst tot Sneek en Bolsward uitstrekte, en daarna, toen in de 13^e eeuw de Fliestroom, door het inbreken van de Noordzee verwijd werd en de Zuiderzee ontstond, allengskens opslibde, aanslijkte of verlandde en in schoon bouwland herschapen werd.

De vroegere zeedijken van dezen zeeboezem zijn nu de voornaamste rijwegen der provincie, en wijzen zoowel de vroegere grenzen aan als de groote uitgestrektheid lands, waaronder de gansche rijke grietenij, het Bildt, welke de Friezen als eene gave der natuur hebben ontvangen van dien Oceaan, tegen welken zij hunne overige bezittingen met zooveel opoffering en inspanning moesten verdedigen.

In het midden nu van den oostelijken boord dier Middelzee, waar nevens twee of drie heuvels of terpen eene kromming van den zeedijk was, welke de schepen eene veilige schuilplaats aanbood, ontstond van allengskens, naast het westelijke dorp Oldenhove, het dorp Nijehove, dat door zijne gunstige ligging dermate in uitgebreidheid en aanzien toenam, dat het in het laatst der 12e eeuw stedelijke rechten en den naam van Leeuwarden verkreeg, zoo men meent naar zekeren Lieuwe, die hier op deze terpen of werden bezittingen had.

Wij zullen de onophoudelijke twisten tusschen Schieringers en Vetkoopers, waarvan de stad meermalen getuige was, niet schetsen, noch de verdere lotgevallen van Leeuwarden meêdeelen; het zij voldoende er op te wijzen, dat de stad zich als hoofdstad der provincie heeft kunnen handhaven, welke bange dagen haar ook soms boven het hoofd gehangen hebben.