De Belgische Illustratie. Jaargang 9

De verovering van Konstantinopel door de Turken.

De oogen van geheel Europa zijn op dit oogenblik gericht op de stad der Halve Maan, zooals Konstantinopel genoemd wordt. Eene korte schets van de opkomst van het turksche rijk en eene beknopte beschrijving van de verovering der vroegere hoofdstad van het Byzantijnsche rijk door de Osmanen of Turken zullen onzen lezers ongetwijfeld welkom zijn, te meer daar wij de gelegenheid hebben eene afbeelding te geven eener prachtige schilderij van den beroemden franschen schilder Benjamin Constant, den intocht van Mahomed II binnen het veroverde Konstantinopel voorstellende.

Ten oosten van de Kaspische Zee zwierven voor 6 à 7 eeuwen verscheidene Mahomedaansche stammen rond, die ond r den algemeenen naam van Turken bekend waren; een dier stammen maakte zich omstreeks 1300, onder aanvoering van zijn hoofdman Osman, onafhankelijk en breidde zelfs in Klein-Azië zijne macht ten koste van het Oost-Romeinsche of Byzantijnsche rijk over verscheidene provinciën uit. De leden van dezen volksstam werden naar hun aanvoerder Osmanen of osmanische Turken genoemd.

Dweepzieke volgelingen als zij waren van de leer van Mahomed, zochten zij dien eeredienst steeds meer en meer te verspreiden. Eindelijk waagden zij het zelfs, den Bosfoor over te steken en met het kromzwaard in de hand, hunne leer en hunne heerschappij aan het grieksche schiereiland op te dringen. Zij veroverden in 1357 de belangrijke stad Gallipoli en vier jaren later Adrianopel, 'twelk zij tot de voorloopige hoofd- en residentiestad van het nieuwe osmanische of turksche rijk in Europa maakten.

Onder sultan Bajasid, die om de snelheid zijner overwinningen Ilderim, de bliksem, werd bijgenaamd, breidde het turksche rijk zich ver naar het noorden uit, vooral ten gevolge eener bloedige, maar schitterende overwinning, welke hij in 1396 bij Nicopolis op den hongaarschen koning Sigismund behaalde. Het byzantijnsche keizerrijk werd nu aan den rand van den afgrond gebracht, en weldra bleef er van dit eertijds zoo uitgestrekte gewest slechts de hoofdstad Konstantinopel en eene smalle kuststreek over.

Sultan Murad II breidde het turksche rijk nog meer uit; in een geweldigen slag in de vlakte van Varna behaalden de Turken in 1444 nogmaals eene glansrijke overwinning op de Hongaren en Polen, en dientengevolge drong Murad ver in Hongarië en Zevenbergen door, terwijl hij eveneens den koning van Servië aan zich schatplichtig maakte. Alleen de dappere vrijheidsheld Skanderbeg (vorst Alexander) hield de legers van den machtigen sultan jarenlang in bedwang en, in Kroja opgesloten, verdedigde hij zich daar met zulk een goed gevolg met zijn handvol Albaneezen, dat de gevreesde beheerscher der geloovigen met zijne tallooze legers voor de kleine vesting het hoofd stiet en de bloem zijns legers in die vruchtelooze en weinig roemvolle belegering verloor.

Teleurstelling en verdriet over deze mislukte onderneming en over den smaad zijne wapenen aangedaan, hebben misschien het einde van Murad II verhaast, ten minste hij stierf kort na het opbreken van het beleg, te Adrianopel, op den 5 februari 1451, en werd opgevolgd door zijn zoon Mahomed II, den beroemdsten, ofschoon niet den grootsten van alle turksche sultans.

Mahomed II was een echte zoon van zijn stam; wreed, bloeddorstig en trouweloos, bezat hij tevens die geestkracht welke voor geene hinderpalen achteruit gaat, die onstuimige dapperheid welke de gevaren niet rekent en elken vijand onder de oogen durft zien. Als een getrouw volgeling van zijn naamgenoot, den Grooten Profeet, poogde hij te vuur en te zwaard den mahomedaanschen eeredienst te verspreiden, waardoor hij tevens eene andere zijner hoofdeigenschappen diende - zijne zucht tot heerschen en verovering.

Wij zeiden boven reeds, dat het grieksche of byzantijnsche keizerrijk schier tot de enkele stad Konstantinopel beperkt was, en Mahomed vlamde op het bezit der groote wereldstad, met hare ruime havens, schilderachtige en gunstige ligging en prachtige kerken en monumenten. In die stad heerschte sedert 1448 Konstantijn Paleologus, een dapper vorst, maar die niet opgewassen was tegen het moeielijke van den toestand en geen geestkracht genoeg bezat om de godsdiensttwisten zijner onderdanen, de Grieken, te onderdrukken en hen onder bedwang te houden. Konstantijn begreep zeer goed, dat Mahomed de eerste de beste gelegenheid zou aanvatten om zijne hoofdstad aan te vallen en hem van den troon te stooten. Hij zocht zich dus bij tijds bondgenooten te maken en wendde zich daartoe naar het westen, bepaaldelijk naar Paus Nicolaas V en de kerkvergadering te Florence. De pogingen van den keizer hadden een dubbel doel: in de eerste plaats het verkrijgen van hulptroepen voor zijne bedreigde hoofdstad, en in de tweede plaats de hereeniging van de grieksche Kerk met de latijnsche of katholieke. Konstantijn begreep te recht, dat eenheid van godsdienst eene eerste behoefte is voor een volk 'twelk door een machtigen vijand wordt bestookt, en daarom was het zijn vurigste wensch, die eenheid te verkrijgen. De westersche Mogendheden zegden den jongen keizer, bij monde van den Paus, hare hulp toe, en laatstgenoemde zond in november 1452 kardinaal Isidorus naar Koitstantinopel, ten einde de zoo lang en zoo vurig begeerde vereeniging der grieksche met de latijnsche Kerk tot stand te brengen. De pogingen des Pausen en van den kardinaal, evenals de goede wil van den keizer, stieten af op de godsdienstige onverdraagzaamheid en dweepzucht der Grieken. Zij beleedigden de katholieken, ontheiligden hunne kerken, mishandelden de priesters, in één woord, zij deden alles wat dienen kon om de Latijnen van zich te vervreemden. Zelfs de opperbevelhebber der zee- en landmacht te Konstantinopel, Lucas Notaras, dreef zijn haat tegen de Latijnen zóó ver, dat hij tot devies gekozen had de spreuk: ‘Liever de tulbanden der Turken in de stad, dan de helmen der Latijnen.’ Men begrijpt, dat er onder zulke omstandigheden niets van eene vereeniging komen kon en dat de pauselijke legaat gedwongen was, onverrichter zake terug te keeren. Het westen wilde nu van het verleenen van hulp aan de bedreigde stad niets weten, en de dweepzieke, onverdraagzame bewoners werden aan hunne eigene krachten overgelaten.

De verwachte belegering van Konstantinopel door de Turken werd nu spoedig een feit: Mahomed II, die reeds gedurende het voorjaar van 1453 alles voor een zoogezegde belegering had doen gereed maken, sloeg in het begin van april zijn legerkamp voor de poorten van Konstantinopel op en sloot de stad met zijne 3 à 400.000 soldaten geheel in. Tegenover deze ontzettende krijgsmacht kon Konstantijn Paleologus slechts 9000 soldaten stellen. Onder deze telde men nog een 3000tal vreemdelingen: Venetianen, Genueezen en Franken. De onmetelijke stad, die 100.000 weerbare mannen bevatte, kon in de ure des gevaars dus niet meer dan 6000 strijders tegen den algemeenen vijand, den Turk, op de been brengen. De jeugdige, maar moedige Grieksche keizer poogde echter zijne dap-

[p. 36]

perheid en stoutmoedigheid in het handvol verdedigers der stad over te storten, en wezenlijk gelukte het hem ze tot helden te maken.

de intocht van mahomed ii in konstantinopel, naar benjamin constant.

De turksche sultan bezat niet alleen een ontzaglijk leger, maar hij maakte tevens gebruik van al de hulpmiddelen der nieuwere krijgskunde. Naast het oude werpgeschut bezat hij ook reusachtige metalen kanonnen, die steenen kogels tegen de muren der vesting wierpen van niet minder dan 600 kilo's. Die kanonnen waren zoo zwaar, dat men zestig ossen noodig had om er een enkel van voort te trekken, terwijl er tweehonderd man toe noodig waren om den last op de ongelijke wegen in evenwicht te houden. Met ongelooflijke moeite had Mahomed dit geschut en de verdere belegeringswerktuigen rondom Konstantinopel aangevoerd, maar moeiten noch opofferingen schrikten hem terug om zijn doel te bereiken. Dagelijks liet hij nu zijne artillerie tegen de muren der vesting spelen en menig onstuimige aanval werd gedaan, doch de volharding der belegerden stopte de bressen en hunne dapperheid sloeg iederen aanval af. Daarenboven deed Mahomed de ondervinding op, dat zoolang zijne vloot zich niet binnen de haven der stad bevond, Konstantinopel nog altijd nieuwen toevoer van manschappen en levensmiddelen zou kunnen krijgen. Het was namelijk aan vijf genueesche schepen gelukt door de 400 vaartuigen sterke turksche vloot heen te breken. Hunne artillerie veegde de zee schoon en het grieksche vuur deelde den brand meê aan menig vijandelijk schip, zoodat de geduchte vloot der Turken na een kort gevecht genoodzaakt was de wijk te nemen, en het hoopke zegevierende

[p. 37]

de graaf von arnim.

genueesche schepen in zegepraal de haven van Konstantinopel kon binnenloopen. Mahomed had van het strand den ongelijken strijd aangezien, en toen hij ondanks hunne overmacht zijne schepen zag wijken, ontstak hij in een vlaag van toomelooze woede en joeg hij met zijn paard ver de zee in, als wilde hij de lafhartige scheepsbevelhebbers tot het gevecht terugdrijven.

het spoorwegongeluk bij antwerpen.

het kunstmuseum te budapest.

Deze smadelijke neêrlaag zijner zeemacht had den sultan geleerd hoe dringend noodzakelijk het voor hem was in het bezit te komen van de haven van Konstantinopel. Langs den gewonen waterweg kon dit niet geschieden, want de haven was door eene sterke ijzeren ketting afgesloten, welke ondanks alle aangewende poging niet in stukken kon gezeild worden. De vindingrijke sultan bedacht nu een ander middel: hij wilde zijne schepen over land in de haven brengen; daartoe moest hij ze over een ongelijk en bergachtig oord twee uren ver doen vervoeren; hij had daarom de wegen doen gelijk maken en met planken beleggen, waarover de schepen heen geschoven werden. De stoute poging werd met den gunstigsten uitslag bekroond: 70 à 80 groote schepen bevonden zich thans in de haven en bedreigden de stad nu ook van den zeekant.

president burgers.

Nu kon Mahomed tot een algemeenen storm overgaan, die dan ook op den 29 mei bepaald werd. Om den moed zijner soldaten zooveel mogelijk aan te vuren,

eene terechtstelling in het servische kamp.

aankomst van gevangene turken te belgrado.

[p. 38]

beloofde hij een stadhouderschap aan hem die het eerst den vijandelijken wal betreden zoude; verder liet hij bekend maken, dat hij de eigendommen en inwoners aan de zijnen overliet, terwijl hij voor zich zelven aanspraak maakte op den grond en de gebouwen.

Konstantijn wist dat de bestorming zou plaats hebben; hij wist bovendien, dat de stad verder onhoûbaar was, en toch sloeg hij den vrijen aftocht met wapenen en krijgseer, hem door Mahomed II aangeboden, van de hand, daar hij liever een eerlijken krijgsmansdood wilde sterven dan den val van zijn rijk overleven.

De verwachte bestorming der Turken begon reeds in den vroegen morgen van den 29. Verwoed en onstuimig was de aanval, even dapper de verdediging. Urenlang werd er gevochten en menige storm werd met groote verliezen van den kant der Turken afgeslagen. Konstantijn Paleologus was schier overal te gelijk; zijn ontembare moed bezielde zijne soldaten en de opperbevelhebber, de Genuees Giustiniani, stond den keizer trouw ter zijde. De neêrlaag der Grieken bij zulk eene ontzaglijke overmacht der Turken was te voorzien, maar de stad had het nog uren kunnen uithouden en den vijand nog menig gevoelig verlies berokkenen; maar toen de dapperste der dapperen, de genoemde Giustiniani, in het slaggewoel gewond werd en zich ondanks alle smeekingen des keizers uit den strijd en zelfs buiten de stad deed voeren, lieten ook de overige verdedigers den moed zakken en sloegen voor een goed deel op de vlucht. Dat was voor de Muzelmannen het sein om de stad binnen te dringen, en wat nog weêrstand bood, viel onder het kromzwaard der verwoede aanvallers. De stad was veroverd, alles was gevlucht of verslagen; alleen de keizer hield nog stand. Als een held stond hij te midden van een hoop lijken, de aanstormende vijanden met zijn goed zwaard tegenhoudende; doch toen hij wonde op wonde had bekomen, en zijn bloed bij stroomen vloeide, zonk hij neêr op den berg van lijken door zijn zwaard terneêr geveld. Thans werd hij onmiddellijk door den vijand afgemaakt en zijn lijk bleef onbekend tusschen die der turksche soldaten liggen.

Aldus ging met dien keizer het oost-romeinsche rijk ten gronde, en zetelde Mahomed II van nu af aan als oppermachtig gebieder van het rijk der Halve Maan in de oude hoofdstad van het byzantijnsche rijk.

Na de verovering der stad werden de woningen aan de plundering der soldaten prijsgegeven, waarvan deze natuurlijk een ruim gebruik maakten. Aan het moorden stelden de Turken zelven spoedig een einde: zij berekenden dat, wanneer zij de inwoners als slaven verkochten, dit hun meer voordeel zou aanbrengen dan een doellooze moorderij. Niet minder dan 60.000 personen werden nu gegrepen, naar verre gewesten gebracht en daar als slaven verkocht. Konstantinopel geleek op eene doodenstad, zoo eenzaam en uitgestorven was het. In zulk eene stad, over de lichamen der dooden en gewonden heen, mocht de overwinnaar zijnen intocht doen.

Later werden een groot aantal huisgezinnen van elders aangevoerd om de stad opnieuw te bevolken; de kerken werden natuurlijk in moskeeën herschapen en alles op mahomedaanschen voet geregeld.

De mare van de verovering der wereldstad Konstantinopel door de Turken bracht in het westen eene groote ontroering teweeg. Nogmaals verhief de Paus zijne stem om de Kristen volken tegen den inval der Muzelmannen te waarschuwen; de legaten van Calixtus III, den opvolger van Paus Nicolaas V, bezochten de Europeesche hoven en zochten den iever van vorsten en volken te ontvlammen. Een dier mannen was de Franciscaan Capistrano; evenals Peter van Amiens bij het begin der Kruistochten predikte ook hij den strijd tegen den erfvijand der Kristenen.

Mahomed II had inderdaad grootsche plannen; hij beoogde namelijk niets minder dan het geheele Kristelijk Europa te veroveren en Rome tot hoofdstad van het muzelmansche wereldrijk te maken. Het eerst wendde hij zich tegen Hongarië en in juni 1456 vertoonde hij zich voor Belgrado, 'twelk door den hongaarschen stadhouder, den dapperen generaal Hunyadi, verdedigd werd. Mahomed ontzag vermoeienissen noch gevaren om de stad, den sleutel van Hongarië en van de geheele Kristenheid, in zijne macht te krijgen; wezenlijk was hij op het punt, deze belangrijke vesting te veroveren, toen Capistrano met een kruisleger voor de wallen verscheen, in vereeniging met Hunyadi het tallooze turksche leger totaal versloeg en aldus Hongarië en het westen van de overheersching der Muzelmannen redde.