De Belgische Illustratie. Jaargang 8

Het nieuw onbreekbaar glas.
(Vervolg en Slot.)

Welnu, de heele uitvinding van de la Bastie steunt op de reeds zoolang bekende eigenschap van alle lichamen, dat de onbreekbaarheid toeneemt, naarmate het lichaam harder wordt: hij maakt het glas harder en daarom wordt het onbreekbaarder.

Vele lichamen laten zich harder maken, als men ze van alle zijden samenperst, omdat daardoor hunne deeltjes dichter bij elkaêr komen te liggen.

Doch met alle lichamen is dit niet het geval en de la Bastie ondervond dat het glas noch in weeken, noch in vloeibaren toestand door samenpersing harder werd.

En ware dit ook al eens het geval geweest, dan nog zou het teenemale onpraktisch geweest zijn, daar het toch niet gaat om, bij voorbeeld, een lampenglas saâm te persen en het dan nog een lampenglas te laten blijven.

De manier, waarop staal gehard wordt, zou de leidraad worden tot de nieuwe uitvinding.

Zooals men wel zal weten, wordt het staal gehard door het in gloeienden toestand in water te steken, en de werking is dan de volgende: door het plotseling koelen van het gloeiend staal, veranderen de kleine deeltjes van plaats en kunnen deze, door de hitte uitgezet, bij de plotselinge koeling niet zoo spoedig inkrimpen als de warmte ontwijkt.

Het gevolg daarvan is, dat bij afneming van het specifiek gewicht de hoeveelheid grooter blijft en door de kunstmatig verkregen uitzetting der kleine deeltjes deze in een zekere spanning brengt, welke spanning precies hunne hardheid uitmaakt.

Reeds lang geleden heeft men waargenomen dat glas, 't welk plotseling wordt afgekoeld, een hoogen graad van hardheid bezit.

Wie kent de zoogenaamde glastranen niet, die kleine glasdroppels met lange stelen, welke ontstaan, als men een droppel vloeibaar glas in koud water laat vallen.

Deze tranen zijn buitengewoon hard en kunnen op hun dik einde een hevigen slag verdragen zonder dat zij breken; breekt men echter een stukje van den dunnen hals af, dan houdt de traan op te bestaan: het geheel valt als stof in elkander.

Wat is de oorzaak daarvan? De natuurkundigen geven er ons de volgende verklaring van:

Door het plotseling vallen van den vloeibaren, zeer heeten glasdroppel in het koud water, wordt de oppervlakte van het glas heel snel afgekoeld en gaat van vloeibaren in vasten toestand over.

Binnen in den droppel is echter het glas nog wel degelijk vloeibaar en dus zeer uitgezet.

Spoedig wordt de temperatuur ook daar minder en de glasmoleculen moeten daarbij de algemeene wet der samentrekking volgen, doch worden daarin door de reeds afgekoelde oppervlakte van den droppel verhinderd, en daardoor ontstaat eene groote spanning, dewijl elk glasdeeltje binnen in den droppel door de hard geworden oppervlakte, zoekt heen te breken.

Om die spanning te doen voortduren, begrijpt men licht dat de buitenkorst al heel hard moet zijn en hij verdraagt dan ook den tamelijk harden slag van een hamer.

Wordt echter de oppervlakte uit haar verband gerukt, al is het dan ook nog zoo gering, dan is zij niet meer in staat aan het samentrekkingsvermogen der glasmoleculen weêrstand te bieden, de spanning, waarin zich elk glasdeeltje bevindt, wordt opgeheven, de moleculen worden vrij, laten elkaêr los en de traan valt in stof.

Met glas, dat aldus bereid is, zal men al zeer weinig kunnen uitvoeren en de la Bastie zou aan zijne uitvinding weinig hebben, als hij zijne glaswaren op die wijze vervaardigde.

Zelfs glas dat niet in koud water, maar in de buitenlucht is afgekoeld, is volstrekt niet te gebruiken; de buitenste oppervlakte wordt dan nog te spoedig hard, zoodat de spanning van binnen te groot blijft om een duurzaam glas te kunnen hebben.

De glazen voorwerpen moeten, nadat zij gemaakt zijn, zeer langzaam en zorgvuldig afge-

[p. 276]

koeld worden, opdat de massa gelijkmatig afkoele en dus eene te groote spanning der deeltjes vermeden worde.

Het gebeurt wel eens, dat een op een tafel staande glas plotseling springt, zonder dat daar oogenschijnlijk eene oorzaak voor is.

‘Een ongeluksteeken,’ mompelt het gezelschap, dat rond de tafel zit, en men ziet elkaêr met bedrukte gezichten aan, om uit te maken wien het onheil treffen zal, terwijl er toch niemand anders de schuld van draagt dan de arbeider, die het glas gemaakt heeft en het niet zorgvuldig heeft laten afkoelen.

Wij herinneren hier aan het bekende huismiddel, om lampenglazen voor het spoedig springen te bewaren, door ze in een pot koud water te leggen, het water goed te laten koken en vervolgens met het glas er in weêr te laten afkoelen.

Hierdoor zou de te groote spanning van het glas weggenomen en de moleculen in de gelegenheid gesteld worden zich gelijkmatiger te verdeelen.

Wil men echter daarvan eenig gevolg hebben, dan moet men in plaats van water olie gebruiken, want het kookpunt van olie ligt veel hooger dan dat van water en de voorwerpen, die men er in legt, laten zich dus tot een veel hoogeren graad verwarmen, daar de temperatuur van kokend water niet in staat is den toestand van het glas zoo te veranderen, dat van eene vollediger samentrekking der moleculen sprake kan zijn.

DE PANDOER.

Het is echter meer dan tijd, dat wij den ongeduldigen lezer zeggen, hoe de la Bastie het dan wel aanlegt om niet van het Scylla van breekbaar vensterglas in het Charybdis der tot stof vervallende glastranen, of der uit zich zelve springende drinkglazen, te vallen.

Welnu, zijne uitvinding bestaat alleen daarin, dat hij het rood- of witgloeiende glas, tot een zekeren, maar toch nog altijd hoog liggenden graad gekomen, plotseling af koelt en langzaam laat koud worden.

Kokend water is voor die afkoeling nog veel te koud, men gebruikt dus daarvoor eene stof, welker kookpunt hooger ligt dan water, zooals olie, hars, enz.

In deze tot kookhitte gebrachte stoffen, worden dan de glaswaren gedompeld, de dikke als zij week beginnen te worden, de dunnere als zij gloeiend rood zijn.

Bastie geeft in zijne beschrijving, waaraan wij deze bijzonderheden ontleenen, niet op, hoe heet het koelbad moet zijn; hij zegt alleen dat hoe heeter het bad is, hoe beter de harding gelukt.

Door deze manier toe te passen, verkrijgen de glasdeelen toch eene zekere spanning, echter niet zoo groot dat bij een storing der oppervlakte van het glazen voorwerp dit geheel in elkaêr valt.

Zooals men ziet, hebben wij niet te doen met eene nieuwe stof, maar met het oude glas met al zijne eigenschappen, behalve de spreekwoordelijk geworden breekbaarheid.

Slechts ééne eigenschap heeft het nieuwe glas, die het voor sommige zaken geheel ongeschikt maakt: als men het namelijk breekt, dan springt het terstond in vele kleine stukjes, ter-

[p. 277]

wijl het oude glas meestal slechts springt en dan nog altijd met de scheuren er in, zeer goed kan gebruikt worden.

Van zijn oorspronkelijken naam, elastiek glas, heeft het nieuwe produkt reeds afstand moeten doen.

Wel zal een voorwerp van hard glas, als men het tegen den grond werpt, sterk terugspringen, doch dat zou ons oud glas ook doen, als het niet, voor het zijn elasticiteit kan toonen, in stukken sprong.

Om zijne uitvinding in het groot te kunnen toepassen, heeft de la Bastie bijzondere gloeiovens laten maken, waar de ruimte, om het glas tot gloeihitte te brengen, onmiddellijk in verbinding staat met het koelbad.

DE SCHOOLMEESTER, NAAR NICOL.

Zoodra de voorwerpen de vereischte temperatuur hebben, brengt de werkman ze met een ijzeren werktuig in het bad, waarvan de bodem met zand bedekt, of van een ijzeren draadnet voorzien is, waardoor een harde val vermeden wordt.

De la Bastie hield zijne uitvinding zooveel mogelijk geheim, en al zegde hij in algemeene termen hoe hij er meê te werk ging, toch hield hij het fijne van de zaak voor zich.

Dit nam echter niet weg dat voor velen die aanwijzingen eene handleiding werden, om het insgelijks te beproeven hard glas te maken. Nederland had vroeger, of ze nog bestaat, weten wij niet, eene fabriek.

Deze fabriek is die der heeren Jeekel en C^ie. te Leerdam, die door hunne proefstukken bewezen hebben geheel op de hoogte te zijn.

De proeven, daarmeê genomen, zijn merkwaardig genoeg om er hier enkele van meê te deelen. Eene drie millimeters dikke en 12 x 16 centimeters groote glasruit van gewoon glas brak door er een gewichtsteentje van een gram op te laten vallen, van een hoogte van 50 centi-

[p. 278]

meters, terwijl een ruit van hard glas eerst door het vallen van hetzelfde gewicht van eene hoogte van 2 meters in stukken ging.

Horlogieglazen van hard glas werden verschillende malen achter elkander tegen de 4½ meter hooge zoldering der zaal geslingerd, zonder dat zij braken.

Een telloor werd insgelijks tegen het plafon geworpen en brak eerst toeu het de zesde maal met kracht werd omhoog geworpen, daarna terug op de tafel viel en vervolgens op den vloer te recht kwam.

Ook de vuurproef stond het glas uitmuntend door, want een telloor van hard glas werd met water gevuld, boven een petroolvlam gezet tot het water ziedend kookte, en de telloor bleef geheel zonder te springen.

Spoedig genoeg zullen onze lezers zich met eigen oogen kunnen overtuigen van de al dan niet deugdzaamheid van het nieuwe glas, dat voor proefneming gemakkelijk een stootje lijden kan. Wellicht ook vinden wij later gelegenheid op het nieuwe fabrikaat terug te komen.