De Belgische Illustratie. Jaargang 8

Waar is Rubens geboren?

Ziedaar eene vraag, welke op dezen oogenblik zeer sterk wordt aangeroerd, en die den Antwerpenaar, of neen, die den Zuid-Nederlander voorzeker nauw aan het hart ligt. Waarom zouden wij inderdaad aan den vreemdeling, de geboorte van een der grootste nederlandsche beroemdheden afstaan? Waarom instemmen met Keulen en Siegen, dat hij op duitschen grond het levenslicht zag, wanneer wij de bewijzen voor ons hebben, dat hij in Antwerpen zelf geboren werd?

Veel, wonderveel is er reeds over dit vraagpunt geschreven; doch dewijl onze lezers gewis den tijd niet hebben, om al die schriften te doorlezen, zullen wij hier eenige bijzonderheden omtrent die geboorte meêdeelen.

Van Hasselt of van Curingen als geboorteplaats van Rubens, zullen wij niet gewagen, ofschoon men kan aannemen dat de familie uit het limburgsche oorspronkelijk was, of een tak derzelve zich daar gevestigd had; doch de rechten van Antwerpen zijn, in zake van geboorte, formeel en het kan zelfs niet aangenomen worden, dat, Hasselt op den weg naar Keulen liggende, de moeder des grooten mans, daar dikwijls verbleef en alzoo eens het levenslicht aan Peter-Paulus schonk, op het gehucht Steevoort en in eene hoeve, Fikkenplas geheeten.

Evenzoo moet Keulen die eer afstaan, al heeft men deze daar ook door eenen steen willen bekrachtigen en vereeuwigen. De gouden letteren moeten worden uitgewischt, en het op schrift op het beeld te Antwerpen heeft er, sedert zijne oprichting, verkeerdelijk op gepronkt. Immers, dat opschrift zegt dat Rubens te Keulen geboren is.

Waarop grondde Keulen het recht van geboorte? Op eenen brief dien de schilder schreef aan Geldorp, in welken Rubens zegde dat hij een groote genegenheid had voor Keulen, omdat hij daar geboren was. De andere punten, waarop Keulen zich grondt, hebben zelfs den schijn van aanneemlijkheid niet, en de brief, die sedert zoolang de dwaling gaande hield, wordt eindelijk ook een grondslag van stuifzand.

In 1637 wilde zekere rijkaard te Keulen, Everard Jabach, de St. Pieterskerk met eene schilderij van Rubens verrijken; hij verzocht Geldorp, kunstschilder te Londen, de vraag voor het leveren van dit werk, aan Rubens te willen doen en deze laatste nam het voorstel aan, zeggende in zijn antwoord (franschen tekst), dat hij te Keulen geboren was en daar tot zijn tiende jaar gewoond had.

Het origineel van den brief van Rubens bevond zich in de kollektie-Steenecruys, te Antwerpen; de brief was in het vlaamsch en men vond er niets in van 't geen de fransche tekst vermeldde. De schilder zegt er in: ick ben gheaffectionneerdt tot de stadt van Ceulen, om dat ick aldaer ben opgevoedt tot het thienste jaer myns levens. Van geboorte dus geen spraak, evenmin als van andere bijzonderheden, waarop Keulen zich beroept.

Bij andere punten zullen wij niet vertoeven; zij worden weêrlegd in de brochure welke B. Dumortier in 1861 in 't licht gaf, onder den titel van Recherches sur le lieu de naissance de Pierre-Paul Rubens.

De geleerde Bakhuizen-van den Brink gaf, in 1853, een werk uit dat destijds veel opschudding maakte, namelijk het Huwelijk van Willem van Oranje met Anna van Saxen. In de archieven van het huis van Nassau werd zekere R.... aangeduid, als plichtig aan staatsverraad; doch de geheime stukken van gemeld huis in handen krijgende, bevond de geleerde dat die R.... niemand anders was dan Jan Rubens, en dat die persoon, naar Keulen geëmigreerd, zich plichtig had gemaakt aan schuldige betrekkingen met de prinses Anna van Saxen.

Uit dien hoofde was hij dan ook te Dillenburg gevangen gezet, ontsnapte slechts door de ijverige bemoeiingen van zijne deugdzame vrouw, Maria Pypelincx, aan den dood, werd te Siegen geïnterneerd onder waarborg van 6000 fl. en eindelijk in vrijheid gesteld den 15 mei 1578.

Jan Rubens verbleef met zijne vrouw en kinderen te Siegen, en Bakhuizen-van den Brink besluit hieruit, dat Peter-Paulus te Siegen het levenslicht zag. De gevolgtrekking was tamelijk logisch, en Keulen werd onttroond.

Jan Rubens woonde te Antwerpen en had vroeger, op zijne reizen naar Italië, waar hij zeven jaar verbleef, den titel erlangd van doctor in burgerlijk en canoniek recht. In Antwerpen teruggekeerd, huwde hij eene vrouw, schitterend door schoonheid, talent en adel van karakter, Maria Pypelincx; hij werd weldra schepene der stad.

De hervorming beroerde het land en vele katholieken, die òf niet bijzonder ijverig waren, òf geen uiterlijk vertoon van hunne godsdienstbelijdenis maakten, werden aangeklaagd. Jan Rubens, die ons nu juist als geen heel ijverig katholiek voorkomt, werd als verdacht aangezien, en vreezende onder de slagen der benijders en vijanden te vallen, vertrok hij naar Keulen. Het magistraat van Antwerpen leverde hem den 11 october 1568, een getuigschrift af, waarin zijn achtbaarheid bevestigd en zijne getrouwheid aan de katholieke Kerk verklaard werd.

Keulen was eene stad, waar destijds de katholieke godsdienst openlijk en zelfs met bescherming werd beleden, en aangezien de protestantsche woelgeesten talrijk in de naburige staten nestelden, had men tegen deze ook zeer strenge maatregels genomen. Te Keulen in de straat, mocht men niet roepen vivent les gueux; daar mocht men geen logement geven aan iemand die geen bewijs leverde van orthodoxie, en wie zijn kind niet voor zijn eigen pastoor ten doop bracht, verloor zijn burgerrecht.

Jan Rubens was dus, door zijn getuigschrift, volkomen beschermd; hij was noch banneling, noch protestant; slechts nadien zette hij die twee ‘woorden’ vooruit, om zich uit moeielijkheden met den prins van Oranje te redden, of beter gezegd, om zijn hoofd te kunnen behouden.

De duitsche schrijver Ennen heeft echter documenten ontdekt, welke bewijzen, dat Jan Rubens zich erg verdacht maakte, dewijl hij niet ter kerke verscheen, en ook meer dan eens scherp in den kijker van het magistraat liep. Telkens leverde hij echter het vereischte certificaat en beriep er zich op, toen men zijne hoedanigheid vroeg, zaakwaarnemer der prinses van Oranje te zijn.

[p. 75]

Anna van Saxen, tweede vrouw van den prins van Oranje, was destijds van haren man verlaten, die met zekere Las-Princesse, zegt Dumortier, een zeer ongeregeld en losbandig leven leidde. De prinses van haren kant werd weldra beschuldigd in betrekking te staan met Jan Rubens, en vandaar dezes opsluiting te Dillenburg - een feit, hetwelk men echter onder staatszaken wilde verborgen houden en ook verborgen is gebleven, totdat men na drie eeuwen den sluier, die dit schandaal bedekte, heeft opgelicht.

Maria Pypelincx vergaf den ongetrouwe zijne misdaad en werkte moedig, om hem van den prins genade te doen bekomen. Men heeft beweerd, dat Jan Rubens banneling en protestant was, doch het is gebleken dat die twee verklaringen enkel werden opgeworpen, om den Nassauër te vermurwen en den plichtige genade te doen geven. Die genade werd eindelijk aan de trouwe echtgenoote toegestaan, doch Jan Rubens moest, onder waarborg, te Siegen verblijven. Zijne vrouw en kinderen voegden zich daar bij hem.

De Pacifikatie van Gent was geteekend; het was eene overeenkomst tusschen de Staten van Holland van de eene en zekere nederlandsche provinciën van de andere zijde, gegrond op verzoening en vergiffenis; doch als de prins die woorden voor den lande uitsprak, toch had hij ze niet veil voor Jan Rubens: die eerst erlangde zijne vrijheid, na den dood van Anna van Saxen.

In de Nederlanden was het sekwester op de goederen van de kinderen en op die van Jan Rubens, door de bevrediging, of eerder door het edict van Marche-en-Famenne opgeheven, en om hiervan te kunnen genieten moest Rubens zich naar de Nederlanden begeven, ofwel zijne vrouw, voorzien van eene degelijke procuratie, derwaarts afvaardigen. Om die procuratie te erlangen, vroeg Jan Rubens aan prins Jan van Nassau de toestemming om heimelijk naar Keulen te gaan, gewis omdat hij bij zijne vrienden van Antwerpen doorging als te Keulen wonende en misschien ook wel, om de kwade geruchten die vaag over hem liepen, niet meerder groeikracht te geven, door de procuratie van Siegen te doen dagteekenen.

Maria Pypelincx ging verscheidene maanden zwanger, doch de reis naar de Nederlanden was met de schepen, den Rijn afzakkende, geenszins vermoeiend. Maria kon zelfs in twee of drie dagen en nachten, hare bestemming bereiken. Die moedige vrouw had met hare reis naar de Nederlanden gewis nog een ander doel, namelijk nieuwe pogingen aan te wenden, om de genade voor den vader harer kinderen, bij den prins van Oranje, af te smeeken. Dit doel is later door hare eigenhandige brieven bewezen, terwijl het evenzoo bewezen is, dat de prins van Oranje zich destijds in de Nederlanden bevond, en de persoonlijke pogingen van moeder en dochter (vrouw Rubens) om die genade te bekomen, dus ook hier, in deze landstreek hebben plaats gehad.

Maria Pypelincx heeft wel zeker de maand mei 1577 in Antwerpen doorgebracht, en het is eene onweêrlegbare zaak, dat Peter-Paulus in mei 1577 geboren is, en zonder twijfel is 't dat de familie der Rubensen in de groote koopstad was achtergebleven, terwijl Jan Rubens de wijk naar Duitschland nam.

Tot besluit van die korte aanhalingen nemen wij uit Dumortier's brochure, de volgende fondementale punten over:

1°. De procuratie van 26 april 1577, gegeven door Jan Rubens aan Maria Pypelincx, zijne vrouw, acht maanden zwanger, om in de Nederland in bezit te gaan treden van zijne gesekwestreerde goederen.

2°. De bijeenkomst van Maria Pypelincx met den prins van Oranje in de Nederlanden, in mei 1577, of in de eerste dagen van juni, bewijzende dat hij destijds in de Nederlanden was - eene bijeenkomst, bewezen door den brief van 14 juni aan graaf Jan van Nassau.

3°. De geboorte van P.-P. Rubens in mei 1577, en dien ten gevolge gedurende de reis zijner moeder in de Nederlanden.

4°. De verklaring van het magistraat van Antwerpen, aangehaald door Jan Brant en meldende dat de broeders van Philip, en dus ook Peter-Paulus, te Antwerpen geboren zijn.

6°. Peter-Paulus Rubens lid benoemd van den bijzonderen raad te Antwerpen, zonder dat het noodig was genaturaliseerd te zijn.

Alzoo kreeg Maria Pypelincx den 26 april 1577 van haren man toelating om naar de Nederlanden te reizen, en haar brief van 17 juni getuigt dat zij dit ontwerp volbracht heeft, dewijl zij eene bijeenkomst heeft gehad met den Zwijger.

Peter-Paulus Rubens is geboren in mei 1577, terwijl zijne moeder in de Nederlanden was, en de verklaring van het magistraat van Antwerpen zegt, dat hij geboren is in deze stad. Die verklaring is bevestigd door het diploma van Karel I, en door het uitoefenen van belangrijke functien in den bijzonderen raad.

Een onzer vrienden, die lang in Cuba verbleef, heeft daar een authentieken brief gezien door Peter-Paulus Rubens aan een zijner vrienden geschreven, en welke brief nu berustte bij een der afstammelingen van dien vriend, waarin de beroemde man, van Antwerpen sprekende, haar ‘als zijne geboortestad’ vermeldt.

De heer Kessels, dien wij bedoelen, heeft een afschrift van dien brief in bezit gehad; dit echter is op zijne veelvuldige reizen zoek geraakt. Meer dan eens, in Europa teruggekeerd, schreef hij andermaal naar den bezitter des briefs, doch nimmer ontving hij eenig antwoord. Waarschijnlijk was de toenmalige bezitter overleden, en het kostbaar stuk in andere handen overgegaan.