De Belgische Illustratie. Jaargang 7

[p. 369]

[Nummer 47]

Het kasteel van Vincennes.

I.

Vincennes, zoo dikwijls in de geschiedenis van Frankrijk, en dit tot op de laatste jaren, vermeld, was eertijds een groot vlek en thans de arrondissements-hoofdplaats van Sceaux. Het is begrepen in het departement der Seine, en telt zoo wat 15 à 16000 inwoners. Voorwaar onbeduidend genoeg, en niemand zou het plaatske dan ook vermelden, indien het niet als het ware met Frankrijks geschiedenis versmolten was.

DEN TOREN VAN VINCENNES.

Wilt ge in het kort de geschiedenis van het beruchte kasteel van Vincennes kennen? In de vroege oudheid was die plaats een bosch, Vilcena geheeten, waarvan wel is waar door verschillende koningen, gedeelten werden afgestaan aan kloosters, kerken en abdijen; doch dat altijd een aanzienlijke uitgestrektheid bleef behouden.

Koning Philips-Augustus deed, in 1183, het woud met sterke en dikke muren omringen. Het was omtrent dien tijd dat de koning, van zijnen collega Hendrik I van Engelend, gekend als een groot liefhebber van de jacht, van letteren en andere zaken, een aantal wilde beesten ontving, welke Philips Augustus in dit park losliet. Het waren herten, dassen, wilde zwijnen en wat dies meer. Vandaar dat Vincennes voor den franschen vorst een geliefkoosd verblijf werd en hij weldra, op een der uiteinden van het bosch, een lusthuis bouwen deed, dat in zekere acten Regale Manerium genoemd wordt.

Lodewijk XI bezocht dit lusthuis zeer dikwijls en Joinville vertelt in zijne naïve taal, dat de koning, na ter misse te zijn geweest, zich in het bosch van Vincennes, aan den voet van een eikenboom neerzette, zijn gevolg naast hem deed plaats nemen en allen, die zulks verlangden, kwamen hem daar spreken, zonder door deurwachters of andere ceremoniemeesters gehinderd te worden.

Toen die heilige man in 1239 te Vincennes de doornenkroon uit het H. Land ontving, droeg hij die kostbare relikwie, blootvoets en diep ingetogen, van gemelde plaats naar de O.L.V. kerk van Parijs.

Te Vincennes stierf den 2 april 1304 Jeanne, de echtgenoote van Philips-de-Schoone, en den 2 februari 1328 Karelde-Schoone. Onder de regeering van Philips van Valois werd het gebouw afgebroken en legde men de fondamenten van datgene, waarvan nu nog zoo'n belangwekkend overschot zichtbaar blijft. Drie koningen regeerden, voor dat het gebouw voltrokken was.

Lodewijk XI verfraaide dit gebouw aanzienlijk, maar tevens werd Vincennes eene soort van staatsgevangenis, waarvan zijn barbier Olivier, de portier en tevens de bewaker was. Karel IX stierf te Vincennes

[p. 370]

den 30 mei 1574. Lodewijk XIII bracht aanzienlijke veranderingen het gebouw toe, onder ander de prachtige galerij, welke men heden nog daar bewondert. Twee nieuwe vleugels dienden tot verblijf voor den koning en de koningin.

Na den vrede van 1660 vestigde er zich Lodewijk XIV met de jonge Maria-Theresia, dochter van den koning van Spanje, in afwachting dat de jong gehuwden hunne plechtige intreê te Parijs konden doen. Nog een oo genblik, tijdens Lodewijk XV, schitterde Vincennes als koninklijke residentie en die kroon werd aan dat kasteel ontnomen.

Kardinaal Mazarin stierf er den 9 maart 1661; in 1679 zetelde daar de justicie-kamer, bijzonder gelast te handelen tegen de talrijke vergiftigers tijdens Lodewijk XIV.

In 1738 richtte er de markies de Fulvy eene manufactuur van porcelein op, en het waren hoofdzakelijk belgische werklieden, van Doornik, alsook werklieden van Chantilly, welke daar gebezigd werden. Het gevolg van die onderneming was, dat de adellijke nijveraar zich letterlijk arm maakte. De fermiers-généraux kochten de fabriek in 1750 en brachten het materieel in 1755 naar Sèvres over, van welke beroemde instelling wij hopen in eene volgende aflevering te zullen kunnen spreken.

Hoe het zij, Vincennes is de aanvang geweest van Sèvres en het porcelein van Sèvres heeft eene koninklijke vermaardheid, gansch de beschaafde wereld door bekomen. In stede van eene manufactuur te zijn, werd Vincennes nu eene forteres, een arsenaal met garnizoen - kortom, alles wat doodend en kerkhofachtig is.

II.

De algemeene vorm van het kasteel is langwerpig vierzijdig en om ringd door breede grachten. ‘Op ieder uiteinde,’ zegt la Mosaïque’ verhieven zich weleer groote, hooge vierkante torens. Die torens werden in 1810 afgebroken en op gelijke hoogte met den omheiningmuur gebracht; zij verrullen de rol van bastions, de grachten flankeerende. In het midden van den voorgevel, verheft zich nog een toren, de Duivelstoren, la tour de Diable geheeten.

‘Deze is de voornaamste toegang tot de forteres. Zij bestaat in een groot gebouw, met al de versterkingswerken der middeleeuwen: valpoort, ophaalbrug, werpgat en schietgaten. Daarna ziet men eene kleine wapenplaats in steen gebouwd, van schietgaten voorzien en bestemd ter verdediging der ophaalbrug.

‘Als men eens die brug overgestapt is, ziet men rechts en links, tegen den omheiningmuur, gebouwen van een nieuwere soort: het zijn kazernen. Gaat men voort, dan komt men aan twee rijen andere gebouwen, namelijk aan de stallingen van het garnizoen. Achter de stallingen, links, ligt het arsenaal, in welk de wapenzaal en verschillende voorraadsmagazijnen.

‘In de wapenzaal ontmoet men prachtige trofeeën van spiesen, sabels, bajonnetten, enz., vervolgens oude en nieuwere wapens: geweren, sabels, lansen, enz. Daar vindt men ook de standaards der mobile garden van 1848 geplaatst, ter nagedachtenis van de diensten door die jonge soldaten, in den verschrikkelijken juni-oproer, bewezen.

‘Van gemelde binnenplaats gaat men, door eene poort met toskaansche kolommen, op een ander plein, waar, ter linkerzij de H. Kapel en rechts de toren ligt, de laatste door zooveel droevige herinneringen berucht geworden.’

De H. Kapel werd ontworpen door Karel V in 1379, voortgezet door Karel VI en grootendeels voltooid door Frans I. Hare gewelven zijn hoog; de timmering is in kastanje-hout, dat zeer wel bewaard gebleven is. Dit hout werd in het omliggende bosch gekapt. Op den gevel van het gebouw ziet men 's konings kenteeken, een salamander. De kapel werd gansch afgewerkt onder Hendrik II, die er den 18 augustus 1552 de eerste mis deed celebrceren. In den middenbeuk zat de koning, omringd door geheel zijn hof, op eenen troon, en diezelfde troon diende den vorst tot ontvangst der ridders van het orde van St. Michiel. Ook werd langen tijd in de choor der kapel een register bewaard, betreffende die ridderschap.

Vroeger bezat de kapel geschilderde glasramen van Jean Cousin; doch de tijd heeft ze vernield en nu blijft er schier geen overschot meer van dien kunstrijkdom. In eene zaal naast de sacristijn staat het gedenkteeken in 1816, door den beitel van Deseine opgericht, aan de nagedachtenis van den hertog van Enghien, te Vincennes den 21 maart 1804 gefusilleerd.

Tegenover de kapel, rechts, ziet men den ouden en somberen toren; hij is twee honderdvijftig meters hoog, vierkant en heeft een torentje op elken hoek. Dit gebouw heeft vijf verdiepingen, welke men langs twee honderd twee en veertig trappen bereikt Op den top staat een steenen wachthuisje, uit hetwelk men een prachtig gezicht heeft op Parijs en zijnen omtrek.

Op iedere verdieping vindt men eene vierkante zaal, te midden door een enkelen pilaar ondersteund. In de vier hoeken van die zaal is eene gevangencel van zestien voet vierkant. De eerste zaal werd chambre de la question geheeten. In 1790 zag men er nog de steenen stoelen op welke de gevangenen moesten plaats nemen; de ijzeren ringen en kettings waren aan den muur bevestigd. De zaal der hoogste verdieping werd salle du conseil geheeten, omdat de koningen van Frankrijk daar hunne raadsvergaderingen hielden, ten tijde dat zij Vincennes bewoonden.

Iedere cel was door drie met ijzer beslagen deuren gesloten en ieder dezer deuren had twee sloten en drie grendels; dan, die deuren waren in tegenovergestelden zin geplaatst, dat is, de eerste was de sluitboom der tweede; de tweede der derde deur. De muren zijn zestien voet dik en dertig voet hoog. De lucht kwam enkel door drie verschillende traliën binnen; de openingen der eerste tralie werden door de tweede, die der tweede door de derde gesloten.

De eerste staatsgevangene, die in 1315 naar Vincennes gevoerd werd, was Enguerrand de Marigny, intendant der geldmiddelen onder Lodewijk X, beschuldigd van bedriegerij, en die ook eindelijk te Montfaucon werd opgehangen. Van de slachtoffers, die Lodewijk XI te Vincennes opsloot, is weinig of geen spoor overgebleven.

Zullen wij de namen van al de gevangenen beurtelings aanbalen? Zij zijn zeer talrijk; doch in 1749 zat daar de arme Latude gevangen, wiens ongelukken, tot op onze dagen, den weemoed der schouwburg-bezoekers opwekken.

Latude was te Montaignac, in den Herault, in 1724, geboren. Zijne ouders zonden hem naar Parijs om er de geneeskunst en de wiskunde te bestudeeren. Zeker had de jongeling een uitzinnig karakter, doch men moet in aanmerking nemen, dat de nood hem van dichtbij op de hielen zat. Hij hoopte uit dien moeielijken toestand te geraken, door de markiezin de Pompadour aan zich te verbinden en hare dankbaarheid te exploiteeren - niet edel, voorwaar! doch te zinneloos om er zoo erg voor gestraft te worden als Latude gedaan werd.

Het dwaashoofd zond aan de beruchte courtisane eene doos met vier fleschjes, welke destijds aan de kinderen als speelgoed verkocht werden en, in de hand genomen, ontploften; ieder fleschje was met eenen draad aan het deksel der doos bevestigd en deze verder gevuld met aluin, vitriool en stijfselpoeier. De doos werd in eene andere gesloten en op deze laatste schreef Latude: ‘Ik verzoek u, madame, dit paket in het partikulier te openen.’ Op een tweeden omslag schreef hij het adres der markiezin.

Na het pak op den post besteld te hebben, ijlde hij naar Versailles, waar hij te middernacht aankwam; hij gelukte er in den kamerknecht der markiezin te spreken en berichtte haar door dezen, dat zij den volgenden dag eene doos met vergif zou ontvangen; dat hij dit geheim in de Tuilleriën had afgeluisterd, doch de twee vreemdelingen, die deze misdaad beraamden, niet kende.

De doos kwam inderdaad aan, de fleschjes sprongen, doch de proefneming bewees dat er geen vergif in de doos aanwezig was. Latude had de aandacht op zich getrokken, helaas! maar ook den haat der Pompadour en de vervolging der policie. Weldra zat hij in de Bastille, en werd vandaar naar Vincennes overgebracht. Na een jaar gevangenis ontsnapte hij. Dwaas was het wel, dat bij zich, na in vrijheid te zijn, op de edelmoedigheid der Pompadour vertrouwde. Gewis hij oordeelde die vrouw gansch verkeerd; van haar was immers geen genade te verwachten! Weldra zat Latude dan ook andermaal in de Bastille, waaruit hij, met zijn vriend Aligre, na twee jaar werkens, ontsnapte. Latude vluchtte naar Brussel, vandaar naar Antwerpen, eindelijk naar Holland,

[p. 371]

waar hij andermaal aangehouden en naar de Bastille terug gebracht werd, om nogmaals naar Vincennes te worden overgevoerd.

Vincennes was voor hem echter een papieren huis, want hij ontsnapte andermaal, en deze keer richtte hij zich niet tot de Pompadour, die ook dood was, maar tot den trouwen handlanger van die schandelijke vrouw, tot den minister de Choiseuil, die hem, in stede van recht te doen aan dien ongelukkige, andermaal naar den toren van Vincennes deed brengen. In 1775 voerde men hem naar het gevangenhuis van Charenton, waar hij Aligre terugvond, die, zinneloos geworden, hem niet meer kende.

Eerst in 1784 was Latude vrij en in 1793 deed hij de erfgenamen der Pompadour een proces in schaêvergoeding aan. De rechtbank verleende hem 30.000 fr. Latude stierf in 1805, in den ouderdom van 80 jaar.

III.

Verder gaf de toren van Vincennes de gastvrijheid aan Saint-Simon, Crebillon zoon, Diderot, den markies de Mirabeau, vader van den redenaar, en eindelijk aan den redenaar zelven, die er, jong zijnde, zijne schulden en dwaasheden moest boeten. Het was in die driejarige gevangenis dat hij zijn werk Essai sur les lettres de Cachet schreef.

Dat boek, in hetwelk hij de harde en onmenschelijke behandeling aanklaagde, welke men de gevangenen deed ondergaan, ontroerde de edele ziel van Lodewijk XVI, die dan ook de gevangenen omiddellijk naar andere verblijven deed overbrengen.

Napoleon gaf in 1804 aan Vincennes zijne sombere bestemming weêr; den 20 maart bracht men den hertog van Enghien derwaarts, die den 20 veroordeeld, den 21 's morgens reeds werd gefusilleerd. De hertog van Enghien werd beschuldigd van komplotten tegen het leven van den eersten consul, van verstandhouding met den vijand, en wat dies meer.

Die moord zal eeuwig op de nagedachtenis van Napoleon wegen. Lamartine beschrijft het rechtsgeding van den hertog van Enghien op eene treffende wijze. Na gezegd te hebben, dat de hertog verlangde den eersten consul te zien, en de raad dit verzoek had verworpen, ging men over tot de ondervraging, die met den eenvoud der waarheid beantwoord werd, doch de hertog van Enghien moest geslachtofferd worden: Napoleon, de eerste consul, had het zoo gewild.

Na het verhoor had men den hertog in zijne kamer terug gebracht. Met een onbewolkt gelaat en een helder verstand onderhield hij zich met de gendarmes, of speelde met zijnen hond. Hij sprak lang met luitenant Noirot, die in een regiment van den prins van Condé gediend en den hertog, kind zijnde, gekend had. De kommandant van Vincennes, Harel, en de brigadier der gendarmes, Aufort, kwamen hem weldra - zij waren meer ontroerd dan de hertog - verzoeken hen te volgen.

‘Met eene lantaarn in de hand, ging men hem voor door de gangen, plaatsen en wegen, die men moest doorgaan om zich te begeven naar den toren, die de tour du Diable genoemd wordt. In dezen toren bevond zich de eenige trap en de eenige deur welke naar de diepte der grachten voerde. De prins scheen twee of driemaal te aarzelen, toen zij dezen verdachten toren binnen traden, evenals een slachtoffer, dat het bloed riekt, zich te weêr stelt en op den dorpel van het slachthuis den kop omkeert.....

‘Zwijgend gingen Harel en Aufort den hertog voor, langs den smallen trap, die, in de dikke muren van den toren gemetseld, naar beneden gaat. Door het afschuwelijke der plaats en de diepte der trappen, die tot onder den grond liepen, begreep de prins dat men hem niet voor zijne rechters voerde, maar wel voor zijne moordenaars of wel naar de duistere gewelven van een onderaardschen kerker. Hij beefde over al zijne leden, trok onwillekeurig zijnen voet terug en terwijl hij zich tot zijne geleiders wendde, zegde hij met eene gesmoorde stem: ‘waar brengt gij mij? Indien gij mij levend in dien kerker wilt begraven, dan zou ik liever willen sterven!’ - ‘Mijnheer!’ antwoordde Harel, terwijl hij zich omwendde, ‘volg mij en toon al uwen moed.’

‘De prins had hem reeds half begrepen en volgde hem.

‘Men verliet den trap door eene lage deur, die in de grachten uitkwam. De stoet ging emigen tijd langs den voet der hooge muren van de forteres, tot aan den grondmuur van het paviljoen der koningin. Toen men den hoek van dit paviljoen, dat een ander gedeelte der grachten aan het oog onttrok, was omgegaan, bevond de prins zich eensklaps tegenover de detachementen soldaten, die daar geplaatst waren, om hem te zien sterven.

‘Het piket fuseliers, dat bestemd was voor de voltrekking der straf, was van de andere soldaten gescheiden en hunne geweren kon men op eenige schreden van hen zien glinsteren. Eenige lantarens, door mannen gedragen, verlichtten de gracht, de muren en het graf. Op een teeken zijner geleiders bleef de prins stilstaan; met een enkelen blik zag hij zijn lot, doch hij verbleekte niet. Een dichte en ijskoude regen viel uit den donkeren hemel. Eene doodsche stilte heerschte in de gracht; men hoorde slechts op eenigen afstand het gefluister en de voetstappen van eenige officieren en soldaten, die elkander op de borstweringen en de ophaalbruggen van het kasteel verdrongen.’

De adjudant Pelé las ontroerd, maar toch duidelijk het vonnis voor; de prins luisterde zonder schrikken en beven. Hij vroeg een priester, doch er was geen priester op het kasteel en men had haast den hertog van kant te maken; die troost werd hem dus ontzegd. Dan wenschte hij nog eenige woorden te doen overbrengen aan personen, die hem dierbaar waren. Met luider stem riep de hertog of er iemand was, die hem eene dienst zou willen bewijzen? Noirot trad vooruit. De prins fluisterde hem eenige woorden toe; dan zegde Noirot: ‘gendarmes, heeft iemand van u eene schaar?’ De gendarmen zochten in hunne patroontesschen en de schaar werd den veroordeelde overhandigd. Hij sneed eene klis haar af, voegde die bij eenen ring, wikkelde alles te samen in een papier, gaf het pakje aan Noirot, die het der jonge prinses van Rohan moest overhandigen.

‘Nadat deze boodschap der liefde was toevertrouwd,’ gaat Lamartine voort, ‘bleef de hertog nog eenige oogenblikken met gevouwen handen ingetogen, deed zijn laatste gebed en bevool zich met een zachte stem aan God. Dan deed hij uit eigen beweging vijf of zes schreden, om zich tegenover het peloton te plaatsen, wier geladen geweren hij zag schitteren. Het schijnsel eener groote lantaarn, die men op den lagen muur, boven de gracht geplaatst had, werd op hem teruggekaatst en moest het mikken der soldaten verlichten.

‘Het peloton ging eenige schreden achteruit, om den afstand te meten; de adjudant kommandeerde vuur en de jonge prins viel getroffen zonder een kreet en zonder beweging op den grond. Het sloeg drie uren op het uurwerk van het kasteel.....

‘Hullin, de president van den krijgsraad, en zijne ambtgenoten wachtten in het portaal van Harels woning hunne rijtuigen, om naar Parijs terug te keeren; zij spraken met verbittering over de weigering van Savary (kommandant der soldaten) om hunnen brief (van genade) aan zijnen meester te doen toekomen, toen een losbersting van geweren hen deed sidderen en hen leerde, dat rechters zich slechts mogen verlaten op hun geweten en de rechtvaardigheid. Dit geluid bleef hen hun geheel leven vervolgen. De hertog van Enghien was niet meer.

‘Zijn hond, die hem in de gracht gevolgd was, begon te huilen en wierp zich op zijn lichaam. Men sleepte met moeite het arme dier ervan af; hij werd aan den dienaar van den prins gegeven en naar de prinses Charlotte gebracht: de eenige afgezant van het graf, waar degene sliep, dien zij altijd beweende... Men legde hem geheel en al gekleed in het onder den muur gedolven graf. Zijn goud, zijn horloge, zijne ringen, de halsketen, alles werd met hem begraven. Men nam alleen de bladzijden van zijn dagboek uit den zak van zijn mantel: Hullin zond het aan Réal voor den eersten consul.....

‘Den volgenden dag, op het oogenblik dat de kommandant Karel de ophaalbrug van het kasteel overging, om met den herbergier van Vincennes het avondeten van den hertog van Enghien te verrekenen, hield een postrijtuig met vier paarden bespannen, voor de deur van het logement stil. In het rijtuig waren gezeten een grijsaard en eene jonge vrouw, die vroegen of er den vorigen dag geen gevangene van aanzien in het kasteel was opgesloten.

‘Op het antwoord van het kind, dat het eten bij den prins gebracht had, doch onbekend was met zijnen naam, stapten de jonge vrouw uit het rijtuig en beschouwde geruimen tijd met betraande oogen de torens en gevangenissen der forteres.

[p. 372]

‘Later verspreidde zich het gerucht, dat het de prinses Charlotte was, die van de boorden van den Rijn was toegesneld om genade af te smeeken voor hem, dien zij beminde of zijne gevangenschap te deelen. Zij kwam slechts te Parijs om zijnen dood te vernemen en hunne eeuwige scheiding te beweenen.’

IV.

Zoo spreekt de geschiedenis; doch wat zegt het oordeel? Luistert:

‘Noch de menschen, noch de geschiedenis zullen hem (Bonaparte) die droppelen bloed vergeven. Men heeft hem (altijd Bonaparte) een graf gesticht onder de gewelven, door Lodewijk XIV voor de invalieden gebouwd, waar de eerzuilen van twaalf overwinningen, in het graniet gebeiteld, en die slechts een geheel vormen met de pilaren welke den tempel ondersteunen, schijnen te waken rondom de porceleinen urn die zijn gebeente bevat.

DE FLUITIST.

‘Doch er is in het duister en op zijn graf gezeten, een ander onzichtbaar gedenkteeken, dat al de overigen verduistert en schandvlekt. Het is de schim van een jongeling, door nachtelijke roovers uit de armen gerukt van haar, die hij beminde, uit de onschendbare schuilplaats, aan welke bij zich toevertrouwde, en bij het schijnsel eener lantaarn vermoord aan de voeten van het paleis zijner vaderen.

‘Men zal met eene koude nieuwsgierigheid de slagvelden van Marengo, Austerlitz, Leipzig en Waterloo bezoeken; men zal ze overstappen met droge oogen; daarna laat men zich de plaats aanwijzen op den hoek van eenen muur, aan de grondslagen van Vincennes, in de diepte eener gracht, met brandnetels en distels begroeid; men zegt: ‘daar is het.’ Men laat een bangen kreet hooren en men draagt een eeuwig medelijden voor het slachtoffer, een onverzoenlijken haat tegen den moordenaar met zich mede.

‘Die haat is eene wraak over het verledene, eene les voor de toekomst. Dat de eerzuchtigen, soldaten, volksregeerders of koningen bedenken, dat, al worden er slaven gevonden om hen te dienen en vleiers om hen te verschoonen, zoolang zij regeeren, er ook na hen een menschelijk geweten bestaat om hen te oordeelen en een medelijden om

[p. 373]

hen te haten. De moordenaar heeft voor zich slechts een uur: het slachtoffer de eeuwigheid....’

In hetzelfde jaar 1804 zaten te Vincennes gevangen: de markies de Puivert, de kardinalen Pietro, Oppizonni, Gregori, Jules en Armand de Polignac. Zeven jaren was Vincennes de gevangenis van de bisschoppen van Broglie, van Gent en van Troyes. In 1830 werden er de vier ministers van Karel X opgesloten.

De laatste bewoners van dat akelig verblijf, waren de oproerlingen van 15 mei 1848, voor dat zij voor het gerechtshof van Bourges verschenen. Daar zaten destijds Barbès, Caussidières, Albert en anderen.

HET KASTEEL VAN VINCENNES.

Nog eene herinnering om te eindigen: Daumesnil kommandeerde Vincennes, toen in 1814 en 1815 de bondgenooten die vesting opeischten. In deze was voor meer dan honderd millioen oorlogsmaterieel opgesloten. Te Wagram had men Daumesnil een been afgeschoten: ‘Ik geef Vincennes over, zegde de kommandant, als gij mij mijn been zult teruggeven.’ Dat trotsch antwoord maakte Daumesnil onsterfelijk; men richtte hem te Vincennes een standbeeld op, en noemt hem den generaal met het houten been.