De Belgische Illustratie. Jaargang 6

De portefeuille van den wandelaar.

Het was een zonnige middag, op het laatst van juli, toen ik den weg insloeg naar Uytkerke, op een klein kwartier uurs van Blankenberghe - een dorpke, wiens flinke toren den wandelaar uitlokt. Het ligt langs den ouden steenweg op Brugge, die, wat het noorden betreft, met heel of half doode kanada's is beplant. Deze bekomen slechts eenigen groei naar gelang men meer landwaarts gaat, dat is naar gelang de boomen meer aan den noorden- of noordwestenwind onttrokken worden. Doch de bodem zelve, van de schrale duinen afwijkende, wordt vruchtbaar; het akkerland draagt op dit oogenblik goed geladen tarwe, tusschen welker goudgeel hier en daar nog eene enkele roode kolroos schittert. Gansch de oppervlakte, rechts en links van den weg, heeft reeds die najaarskleur, welke wij ten onzent eerst voor goed in de maand September opmerken. De zon schijnt helder; 't is duchtig warm; geen windeke doet een stofke opdwarrelen. De steenweg is stil en doodsch. Zal hij nog zoo zijn, binnen vijftien of twintig jaren? Als Blankenberghe, dat door het grondgebied van Uytkerke is ingeklemd, zich blijft uitbreiden, zullen de huizen der Kerkstraat welhaast de gemeente Uytkerke bezetten, en huis neven huis, villa neven villa langs den steenweg plaatsende, eene onmeetlijk lange straat vormen, die tot de kom van het dorpke zal uitloopen.

Onze kinderen, misschien wij zelven, zullen die verlengde Kerkstraat nog zien. Op de plaats waar nu het gouden graan naar den maaier wacht, waar het vee log en loom graast, waar de draaiende molenwieken ons schijnen toe te wenken, zullen huizen en villa's met bloemhovingen staan, en de tramway, van Uytkerke naar Blankenberghe, zal de badgasten naar en van het strand terugbrengen. Het leven van dit noordelijk deel der provincie West-Vlaanderen gaat van Blankenberghe uit en niet alleen de omliggende dorpen leven van dit visschersplaatsje, maar zelfs het voorheen zoo fiere Brugge, de ‘grafelijke schoone’ gevoelt dat de adem der herleving van den zeekant waait. Zal Uytkerke echter, in geval dezer verbinding met de badplaats, wel het oude Uytkerke blijven - dat is, dat vrome, eenvoudige, aartsvaderlijke dorp van voorheen? Zullen de oude zeden niet verloren gaan, die nu zoo ongeschonden bewaard blijven, enkel omdat het nog door een zandigen steenweg van de badplaats gescheiden wordt?

Zijn te Blankenberghe de inwoners visschers, te Uytkerke vindt men enkel landbouwers en ambachtslieden, wier vak met den landbouw betrekking heeft. Vroeger heeft Uytkerke echter eene haven gehad, doch even als de zee en de spelende wind de greppels en voren, door kinderen gemaakt, effen veegt, even zoo is die waterkom spoorloos verdwenen; even zoo is de ‘heerlijkheid’ van Uytkerke door den stroom des tijds en de omwentelingen verdwenen. Het dorpke heeft zijne geschiedenis in de beurtelingsche beroerten van den lande. Welk hoekske ook ontsnapte vooral aan de twee groote bewegingen, die der 16^e en die der 19^e eeuw? Welk deeltje van België werd niet gebrandschat, geplunderd en aan de bloedigste dwingelandij overgeleverd? Wilt ge ten dezen op zichte eenige niet onbelangrijke inlichtingen over Uytkerke vernemen, lees dan het kleine Parochieboek van kanunnik de Tanghe.

Ik herinner me daarin een aardig proces te hebben gelezen, hetwelk doet zien dat de Uytkerkenaars der 18^e eeuw, al ruim zoo scherp op het punt van etiquette waren, als onze tegenwoordige diplomaten. Er was spraak van een simpelen voorrang in eene processie, en dit punt heeft aanleiding gegeven tot een geschil, dat langen tijd duurde en aanzienlijke onkosten na zich sleepte. De parochie-kerk van Blankenberghe stond op het grondgebied van het Brugsche Vrije en dit zelfs strekte zich tot op zekeren afstand in het stedeken uit. Ging nu de groote processie uit, dan moest deze den grond van het Vrije betreden. De heeren van dit laatste eischten dan ook dat hun vertegenwoordiger te Uytkerke - die den titel voerde van ‘beryder,’ hetgeen gelijk stond met den titel van schout of baljuw - den voorrang hebben zou in dien optocht, zoo lang deze hun ‘territoor’ betrad. De schout van Blankenberghe eischte, van zijne zijde, de eer van het eerst achter het Hoogwaarde te gaan. Hoedanig de moeilijkheid beslissen? De Salomons uit den raad van Vlaanderen, voor welke de zaak gebracht werd, deden eindelijk eene uitspraak, die allen en niemand bevredigde.

De raad van Vlaanderen besliste dat de eereplaats aan den ‘beryder’ van Uytkerke, aan den eersten vertegenwoordiger van de heeren van het Brugsche Vrije, toekwam. Wat vernedering voor den baljuw of schout eener stad, tegenover een dergelijk ambtenaar eener kleine parochie! Het vonnis streek echter zalf op de wonde. Het bepaalde dat de baljuw naast den ‘beryder’ mocht gaan, doch bij die bepaling was andermaal een bewijs van ondergeschiktheid gevoegd, want de schout moest de roede - het teeken der waardigheid, zoowel hier als elders in onze gewesten - met de punt nederwaarts dragen, zoo lang hij het gebied van Uytkerke betrad. Zoo haast echter de processie op het Blankenbergsche grondgebied kwam, mocht de ‘beryder’ den schout zelfs niet meer vergezellen, maar moest zich verwijderen. Dit mag een vonnis heeten, waarin ‘gegeven en genomen’ werd! Het bewijst echter hoe jaloersch onze voorzaten op de prerogatieven en voorrechten hunner gemeenten waren, en hoe zij de toepassing hiervan tot in de minste deelen eischten.

Ik had eene voortreffelijke kennis te Uytkerke, namelijk een vluggen, verstandigen en gedienstigen jongen vriend, Lodewijk Soete, die mij beloofd had de kerk en al hare curiositeiten te toonen. Hij sprak mij van wonderen, van sieraden en kunstvoorwerpen, welke aldaar te zien waren; doch ik wist hoe ik dergelijke aanprijzingen moest beoordeelen, zoowel hier te lande als in den vreemde. Hier echter heb ik meer gevonden, dan ik verwachtte en ik begrijp niet dat de badgasten van Blankenberghe, in niet grooter getal naar Uytkerke wandelen en zich de kostbaarheden, in die eenvoudige dorpskerk besloten, doen toonen. Zijn ze bang geworden voor de ‘plukvogels,’ zoo als men er, onder den naam van ‘kosters,’ te Brugge aantreft? Te Uytkerke hoeft men dit niet te vreezen. En al bevatte de kerk niets bijzonders, dan nog zou men haar om hare netheid, om hare blinkende zindelijkheid gaan bewonderen. De godsakker, door eenen muur omgeven, ligt rond het bedehuis, dat, na herhaalde malen verwoest te zijn, in 1642 werd her-

[p. 388]

bouwd. De toren, een flink en net onderhouden gebouw, werd eerst in 1675 heropgetrokken. De kerk zelf is goed gebouwd, met gothische bogen en drie beuken, met een sierlijke orgelkas, die het aartal 1624 voert, met verschillend houtsnijwerk, dat echter niet van eerste orde is. Oneindig beter zijn de schilderijen, ofschoon wij niet zullen beslissen, dat zij wel degelijk van Ribeira, Daniël Seghers en zelfs van Michel Angelo zijn. Zeker is het wel dat verschillende stukken tot het tijdvak der drie genoemden behooren. Tusschen de 31 à 32 schilderstukken, in de kerk aanwezig, trok de nood Gods, van de italiaansche school, onze aandacht. Weinig kerken, zelfs van steden, hebben eenen kunstenschat als het kerkje van Uytkerke; geene hebben zooveel schatten in zilver en goudborduursel als die sierlijke tempel, in welken een voortreffelijk orgel, door eene bekwame hand bespeeld, de zangen des priesters en van het koor begeleid.

het inwendige van een beetwortel-suikerfabriek.

Van alle de pastoors, welke van 1238 tot op onzen tijd, te Uytkerke

[p. 389]

de jonge bedelaars.

[p. 390]

fungeerden, leeft de naam van Frans Antoon van Maldeghem het levendigst in de herinnering der Uytkerkenaars voort. Aan hem is de kerkfabriek der gemeente den rijkdom verschuldigd, dien zij thans nog bezit. Pastoor van Maldeghem weigerde den eed, door de bloedige republiek geëischt, af te leggen. Hij wilde, boven alles, de oprechte dienaar van God en zijne Kerk blijven. Uit zijne kerk verjaagd en deze gesloten zijnde, dwaalde hij bij nacht en ontij in en rondom zijne parochie rond, en hoe scherp de Argus-oogen der republikeinsche handlangers ook waren, de herder wist toch zijne arme schapen te troosten en te verlichten. Toen de kerkgoederen van Uytkerke en St. Jan-op-den-Dijk door de fransche roofvogels werden aangeslagen, kocht de ijverige priester de eigendommen van den eersten kooper terug en gaf ze aan de wezenlijke eigenares, aan de kerk, weêr. In dankbaar aandenken van die edele daad, viert men den 25 augustus, den dag van 's mans afsterven te Kortrijk, waar hij tot pastoor beroepen werd in 1802, eene Mis ter zijner zielelafenis. Doch al wat dien pastoor aangaat, zult gij u laten vertellen door een wakker 86jarig man. Karel Bossée, dien ge ter zijde de kerk, in de smidse van het dorp, zult aantreffen.

Bossée is, zoo als wij zegden, 86 jaar oud, maar de man is nog zoo flink, zoo rap ter been, heeft nog een zoo helder geheugen, houdt nog zooveel van een ‘pijpken smooks,’ zoo als men in den ouden tijd zegde, lacht nog zoo gul, dat men hem er zoo wat zeventig geven zou. Spreekt hem van ‘zijn tijd’ - dat is vooral van den tijd der groote fransche revolutie - en hij zal aanvangen met de dagen dat hij koorknaap of Missendienaar was, en niet zelden den vluchtenden pastoor, bij nacht en ontij vergezelde, als hij nu hier, dan daar in eene afgelegene hoeve - nog altemaal bekend - het Misoffer voor eenige parochianen opdroeg, hen door de Sacramenten versterkte, hunne pasgeborenen doopte. ‘Mij dunkt,’ zegt Bossée, die eene memorie over de verschillende gebeurtenissen opstelde, en uit welk schrift kanunnik de Tanghe ruimschoots putte, ‘mij dunkt dat ik hem nog zie, gekleed als een molenaar, met een witten kazak, een hoogen hoed op, het haar gepoeierd en van achter (in queue) gebonden. Hij droeg altijd een kelksken in eene papieren doze, benevens een autaarsteentje in zijnen zak, alsook eenige andere voorwerpen, onmisbaar om Mis te lezen, 's Nachts berechtte hij de zieken en stervenden, las Mis in de bijzondere huizen of hofsteden, alwaar hij oordeelde het minste gevaar te wezen.’ Op de hofsteê van Boosenwaele, destijds bewoond door Jacob Blauwet en thans door Constant van Audenaerde, bewaart men nog den autaar, waarop de pastoor, het H. Misoffer opdroeg. Jan Brassaert was immer met de schuilplaats van den gevluchten priester bekend en deze vertrouweling verwittigd zijnde, was men zeker den pastoor, als een engel van liefde en troost, te zien verschijnen. Hoe kan het anders of in die gemeente, waar dergelijke nagedachtenis wordt levendig gehouden, moet ook den alouden, goeden geest voortduren!

Karel Bossée zal u ook, zonder den minsten twijfel, vertellen wat er in 1798 in zijn geliefd ‘Uytkerke’ gebeurde, toen zich aldaar eene batterij artillerie legerde en de soldaten hunne paarden in den tempel Gods plaatsten, terwijl het gestoelte tot paardenkrib diende. Het is nog zichtbaar op dat gestoelte, dat de fransche rossen erge kribbenbijters waren. Arsenius Herman, adjunct-mair, hoefsmid en paardendoctor, wist met een slimmen trek de kerk van dat fransch vee te verlossen. Hij, in zijne hoedanigheid van paardenarts, rapporteerde dat, bleven de paarden in de kerk, zij onmisbaar stijve pooten zouden krijgen. Juist had men de schoone zware olmen, die het kerkhof beschaduwden, neêrgehakt en de stammen naar den zeekant vervoerd; men gaf last dat ze naar Uytkerke zouden worden teruggebracht, aldaar gezaagd en tot het bouwen van eenen stal worden gebezigd. De slimme Herman lachte in zijn vuist; hij had de verdere heiligschennis der kerk belet! Was hij slim, hij was ook een knap werkman; dat getuigt het ijzeren kruis, dat hij smeedde en in de kerk naast den preêkstoel aan den muur hechtte. Hierop leest men: ‘Dit kruis is gejond aen de kerke van Uytkerke, door Arsenius Herman, meester peerdensmet a^o 1824.’ En ter gelegenheid van dat kruis zal men u eene ijzingwekkende geschiedenis van den smid vertellen, waarvoor de verbeeldingskracht van Anna Radcliffe achteruit gaat, en die volgens ons geen schijn van waarheid heeft. Het jaartal der gift van het kruis (1824) en dat van het overlijden des ‘peerdensmets’ (1833) werpen gansch de vertelling om, terwijl er zeker in geen van de twee jaren, sprake kon zijn van dat dwaze sprookje van ‘versmachting tusschen twee matrassen.’

't Is een recht dichterlijk land en rijk aan geschiedkundige herinneringen, in hetwelk ik hier omwandel. Alle bouwstoffen, die een dichter verlangen kan, vindt men hier in vroeger dagen vereenigd: den luister der geestelijke en wereldlijke macht, eene reeks van adellijke en ridderlijke geslachten; het gewoel der gevechten, de rooverijen en brandschattingen in verschillende tijdvakken; eene fiere, vrije bevolking, aan hare privilegiën en hare godsdienst gehecht, gelijk aan haar leven; abdijen, kloosters, menschlievende stichtingen; kluizenaars, rechts en links in de bosschen en eenzame duinen verspreid, en die de ‘koster van Weenen,’ de voltairiaansche Joseph II, alom deed verdwijnen, zoodat zij ten huidigen dage alleen nog in het Luxemburgsche voortbestaan; verder op de bosschen; noordwaarts de grootsche zee met hare zandwoestijnen, onmeetlijke vlakten, wier dorheid scherp contrasteert met de weelige tarwevelden hier voor ons. Wie hier, in dit land, den geest van mijmering en schepping niet voelt wakker worden - neen, die is geen dichter.....

Blankenberghe, 1874.