De Belgische Illustratie. Jaargang 6

[p. 326]

De zoon van den Scald.
Legende uit de eerste dagen des Christendoms,
door Pater Servatius Dirks.
(Vervolg.)

V.
Een martelaar.

Pas werden de torens der prachtige basiliek van Trajectum door de eerste zonnestralen verguld, of reeds lag Theodardus in zijne bideel voor het groote kruisbeeld en de kostbare relikwiën, welke de H. Amandus uit Rome had aangebracht, geknield.

De prelaat bad innig; diepe zuchten welden uit zijne borst op en tranen vloeiden over zijne wangen. Het was alsof hij door ernstige beslommeringen gekweld, gedrongen werd eene uiterste beslissing te nemen; hij was den man gelijk, wiens gevoel van zelfbehoud in worsteling getreden is met het gevoel van plicht, en die zijn leven Gode tracht ten offer te brengen.

Eensklaps staat hij op; hij zucht niet meer, hij wischt zijne tranen weg; vol kalmte en majesteit werpt hij een laatsten blik op het beeld van den stervenden Godmensch; op het voorhoofd glanst als het ware een straal van hemelsche kracht.

Het is hem nu bewust dat de glorierijke kroon des martelaars hem wacht en den Zaligmaker gelijk, heeft hij zielskracht geput in zijn doodstrijd zelf. In zijn hart is het offer reeds volbracht; hij ijlt den dood te gemoet.

Toen Theodardus de bidcel verliet, om naar den tempel te gaan, bemerkte hij in het atrium van het paleis, den priester Landebert, die, in afwachting zijns bisschops, geknield bad.

- Reeds hier, zoon? vroeg de grijsaard, terwijl de priester opstond en hem de hand kuste.

- Vader, antwoordde Landebert, ik heb mij niet kunnen weerhouden u, voor het vieren der H. Mysteriën, te komen verontrusten... Er hangt een verschrikkelijke orkaan boven ons hoofd.... Wellicht zijt gij er reeds van onderricht?....

De prelaat glimlachte, doch zweeg.

- Gisteren avond, bij het eindigen der diensten, hervatte Aper's zoon, zag ik op het forum eene groote volksmenigte. In het midden dezer laatste bemerkte ik een aantal ruiters, wier wuivende vederbossen en krijgsmanstoerusting aantoonden, dat zij tot 's lands grooten behoorden. Ik kon ze echter niet herkennen. Dezen morgen naderde mij op het groote plein voor de basiliek de diaken Ranzo en maakte mij met de oorzaak der beweging van den vorigen avond bekend. Heer Hunibald heeft getracht de ambachtslieden en lijfeigenen tegen u op te ruien. Hij schilderde u af als een vrek, een dwingeland, een overweldiger der koninklijke rechten. Het volk, dat u inderdaad liefheeft, was verbitterd; het wilde den vermetelen kasteelheer te lijf, doch deze was door eenige heeren en zijne vassalen omringd. Ziende dat hij niets erlangen kon, heeft hij zich verwijderd, onder het uitbraken van levensbedreigingen tegen u.

- En onder de heeren, welke den slotvoogd van Eckheim omringden, bevindt zich zonder twijfel de nieuwe heer van Marsana?

- Helaas, ja, vader! Ranzo heeft hem zeer wel herkend.

- Arm kind! zuchtte de bisschop. Licht te verleiden hart! Het ongeluk zal eens u leeren! Trouwens, zoon, al dat gedruisch verwondert mij geenszins en ik zal er u de oorzaak van doen kennen. Bij de vigiliën van Sinxen, zond mij de apocrisiarius⁽¹⁾ eenige perkamenten, die men pas, in een afgelegen hoek van het paleis, ontdekt had. Ik onderzocht die stukken; onder deze bevond zich een diploma, waaruit blijkt dat de voorzaat van den heer van Eckheim, weleer van een mijner voorgangers, Jan Agnus, het vruchtgebruik van eenige kerkgoederen erlangde voor een zijner neven, en dit ten titel van vruchtgebruik. Na den dood van den heiligen bisschop is het diploma zoek geraakt, zoodat noch de H. Amandus, noch de H. Remaclus hiervan kennis konden dragen. Het was mijn plicht bij heer Hunibald de rechten mijner kerk te doen gelden; hij beantwoordde dien eisch met bedreigingen.

- En wat denkt ge nu te doen?

- Mijn bisschoppelijken plicht. Overmorgen ga ik naar het hof van Metz; ik zal mijne vraag aan den voet des troons brengen, opdat mij recht geschiede.

- Hebt gij, vader, reeds gedacht aan de gevaren eener zoo lange reis?

- Indien de overweldigde goederen mijn bijzonder eigendom waren, zou ik er van afzien, om alzoo een misdaad te voorkomen. Maar ik bezit geene goederen in deze wereld; ik ben niets dan een arme monnik, aangesteld als herder der kudde van Christus. Welnu, de eigendom mijner kerk is het erfgoed van weduwe en wees; 't is de schat der armen. Als trouwe bestuurder mag ik er geen deeltje, hoe gering ook, van laten vervreemden. Moet ik, om het aandeel mijner armen terug te eischen, de marteling trotseeren, ik zal het doen; moet ik deze zelfs onderstaan, ik zal mij zulks getroosten!

- Gij zult dus, vader, in navolging van den goeden Herder, uw leven voor uwe schapen geven? Ik toch zal u niet van het martelaarschap terughouden....

- En nu, zoon, ga den priester Profuturus en den diaken Ranzo verwittigen, dat zij zich tot de reis voorbereiden. Beiden zullen mij vergezellen. In mijne afwezigheid zal ik het bestuur van mijn diocees in uwe handen toevertrouwen. Wees voorzichtig; zorg voor mijne armen; zij worden vooral in uwe vaderlijke bezorgdheid aanbevolen. Ontziet de grooten zooveel de rechtvaardigheid zulks gedoogt; vlei hen echter niet en waak met de meeste oplettendheid over uwe broeders.

Nadat Landebert zich verwijderd had, begaf de prelaat zich ter kerke.

In het kasteel van Marsana hadden minder vreedzame tooneelen plaats; Hunibald had er Wibo opgezocht, ter beraming van middelen om den bisschop van Trajectum te dooden.

Reeds in de eerste bijeenkomst waren de goede voornemens van Warnaker's zoon vervlogen, en weldra leende deze met welgevallen het oor naar de hevige gezegden van Hunibald, die al de schimpwoorden tegen den prelaat uitbraakte, welke de woede aan den goddelooze kan ingeven.

Het voorstel om den vromen bisschop te vermoorden, deed den ongelukkigen Wibo nog sidderen. Nog schuilde er een sprankel genegenheid in zijn hart; nog was hij zoo goddeloos niet de heiligschennende hand op een priester Gods te durven leggen.

Wibo vond, in den aanvang, eenige redenen tegen den aandrang van Hunibald; daarna verviel hij in zijne gewone besluiteloosheid.

De Heer van Eckheim kende Wibo's zwak; hij was wel overtuigd dat hij, op, een gegeven oogenblik, zijn gezag op den ongelukkigen jongeling zou uitoefenen.

Deze laatste had eene hevige liefde opgevat voor de nicht van Hunibald; maar hij had tot dan toe Ermelinde's hand niet durven vragen; - hij wachtte de gelegenheid af, om die wederliefde door een heldenfeit te winnen.

Hunibald, die tot in de diepste plooien van het hart zijns vriends gelezen had, stelde hem voor het huwelijk onmiddellijk te sluiten, indien hij de hand tot de heiligschennende onderneming leenen wilde.

De trouwlooze had een tweeledig doel: hij wilde den bisschop met Wibo's hulp van kant helpen, dan dezen laatste van den moord beschuldigen en alzoo een dubbel gevoel van wraak bevredigen.

De hartstocht verstikte in Wibo's hart de genade en het denkbeeld van plicht; hij gaf toe en men kwam overeen, den prelaat in zijne reize op te volgen en hem, bij de eerste gunstige gelegenheid, neêr te stooten.

Den 20 april van hetzelfde jaar, waren al de bewoners van Trajectum in diepen rouw gedompeld. Bij het krieken van den dag had Theodardus de H. Mysteriën gecelebreerd en afscheid van de zijnen genomen; hij ondernam met den priester Profuturus en den diaken Ranzo de reis.

Hij trok over de Mosa, tot aan de poorten van Vicus door gansch zijne geestelijkheid en eene menigte arme menschen vergezeld.

Uit veler oogen vloeiden tranen, want ook velen hadden het voor-

(1) De apocrisiarius, die ook kapellaan van het paleis genoemd werd, was belast met het beheer der geestelijke zaken aan het hof.

[p. 327]

gevoel, dat zij hun welbeminden vader niet zouden wederzien.

Toen de bisschop afscheid van hen nam, zegde hij:

- Gaat, kinderen, gaat in vrede. Keert naar uwe woningen terug, en dat de zegen des Almachtigen met u zij! Bidt veel voor uwen herder; om nuttig te zijn aan de Kerk, wier hoede hem door den Opperherder is toevertrouwd, gaat hij wellicht de grootste gevaren te gemoet. Bidt, opdat hem recht geschiede en dat Gods wil gevolgd worde. Ik voor mij vrees niets. Godes kracht is mijne kracht en als God met ons is, wie zal dan tegen ons zijn? Toch hoop ik, beste vrienden, veel van uw vurig gebed, om van God kracht en standvastigheid te erlangen, welke ik beiden denk noodig te zullen hebben. Gehoorzaamt middelerwijl aan heer Landebert, zoo als gij immer mij gehoorzaamdet. In mijne afwezigheid zal hij uw bisschop zijn En nu, kinderen, droogt uwe tranen; wij zullen elkander weêrzien, is het niet hier in dit tranendal, dan ten minste in ons waar vaderland, in de stede van den hemelschen Vader. Vaartwel, nogmaals vaartwel! Dat de Heer u in zijne heilige hoede neme!

Bij die woorden omhelsde de prelaat zijn waarden Landebert, en zette met zijn gevolg de reis voort.

De vijand van God en de menschen brulde zijne voldoening uit, toen hij den heiligen bisschop de reis zag aanvangen; hij beschouwde hem reeds als een dam, dat ter offerbank gaat. Satan hitste den haat en de woede nog aan, die reeds de ziel van den wreeden Hunibald doorploegden.

In Wibo's ziel verspreidde hij al het vergift der ondankbaarheid en klopte er afschuwelijke hartstochten wakker.

Die twee schurken waren inderdaad waardige bedienaars der helle! Zij zouden dengene treffen, die zooveel zielen door het bloed des Heilands vrijgekocht, aan de klauwen des demons ontrukt had, hem, die immer den koning, den grooten en den volke zooveel goeden raad gaf; hem, die zooveel kerken opbouwde, kloosters begiftigde en alom de tempels der valsche goden neêrwierp!

Na zes dagen reizens was de bisschop verdwaald, bereikte het land der Nemeten en hield stil in een dorp van Alisatia⁽¹⁾.

Des nachts had hij een visioen, waardoor hij de overtuiging bekwam, dat hij den volgenden dag de martelkroon erlangen zou.

Het denkbeeld, dat hij op eene glorierijke wijze zijn droevigen pelgrimstocht zou volbrengen, vervulde den prelaat met eene bovennatuurlijke vreugde. Hij wilde echter het leven zijner gezellen niet in de waagschaal stellen en beval hen in het dorp zijne terugkomst af te wachten.

Profaturus en Ranzo gehoorzaamden slechts met leedwezen; beiden hadden een noodlottig voorgevoel van hetgeen er zou kunnen gebeuren.

Theodardus zette de reis voort en las de psalmen.

Toen hij in het Bijenwoud⁽²⁾, aan een kruisweg, gekomen was, klonk hem plotseling eene ruwe stem te gemoet. ‘Sta!’ riep zij, en op hetzelfde oogenblik sprongen twee mannen, van kop tot teen gewapend, het ontblootte zwaard in de hand en het vizier neêrgeslagen, uit het kreupelhout.

De prelaat beschouwde, met de kalmte en den moed, die een gerust geweten geeft, zijne moordenaars.

Hunibald, want hij was een der aanvallers, brulde den geestelijke woedend toe:

- Bisschop, beveel uwe ziel aan God, gij moet sterven!

Theodardus bleef kalm bij die woorden; maar hij had medelijden met de ongelukkigen, die zich aan eene zoo gruwelijke misdaad zouden plichtig maken.

- Kinderen, zegde hij zacht en waardig, wat razernij overvalt u? Hoe, gij zoudt uwen Schepper verzaken en den wensch van satan vervullen? Doopt, ik bezweer het u, doopt uwe handen niet in het bloed eens grijsaards, die u nimmer beleedigde! Waarom zoudt gij u met eene misdaad bezoedelen, wier spook u tot in het graf vervolgen zal? Komt tot de vreeze des Heeren terug! Hij toch is vol barmhartigheid en zal uwer zielen genadig zijn!

Hunibald was zich zelf niet meer meester; de woede verstikte hem; de demon des kwaads dreef hem vooruit.

- Grijskop! riep hij met eene heesche en afgebroken stem, ik heb het u gezegd, gij moet sterven; vandaag zelf moet gij den dood ingaan. Komaan, Wibo, vooruit...

- Groote God, wat hoor ik? riep de bisschop, zich tot den anderen aanvaller wendende; Wibo, mijn lieveling, hoe, gij zoudt mijn moordenaar worden? O, sterven voor mijnen God is mij zacht en troostend; maar sterven door uwe hand.....

Bij het hooren van die woorden ontroerde Warnaker's zoon; hij was op het punt naar Hunibald te springen en hem het zwaard te ontrukken; maar deze voorkwam hem, greep het wapen met twee handen aan, zwaaide het met eene helsche woede en kliefde het hoofd des heiligen mans. Het bloed en de hersens besprenkelden hem en zijnen medeplichtige.

- Jesus.... vergeef het hun....

Dat waren de laatste woorden van den martelaar.

Het gebed van den rechtvaardige steeg ten hemel, doch werd slechts ten deele verhoord.

(1) In onze dagen de Elzas.

(2) Het Bienwald of Biwalt bij Trier.

VI.
De hand Gods.

De zon neigde ter kimme; twee frankische heeren reden op hunne fiere rossen, door de Haspeganwsche vlakten.

Het waren Wibo en Hunibald, die, de Mosa overgetrokken zijnde, langs een anderen weg dan zij afgereisd waren, naar Trajectum terugkeerden, hopende alzoo geen achterdocht op te wekken.

In den morgen reisden zij door vruchtbare akkers, met de schatten van een opkomenden oogst bedekt; thans liep hun weg door dorre heiden, met brandende zandvlakten, wier stof onder den hoefslag hunner paarden opdwarrelde.

De avond viel; voor hen strekte zich een dicht woud uit, hetwelk zij moesten doorreizen, alvorens te Landen aan te komen, waar zij den nacht hoopten door te brengen.

De lucht was zwaar en stikkend; er waaide soms een lichte wind, doch deze bracht der reizigers geene verfrissching aan, integendeel hij walmde hen eene versmachtende hitte te gemoet.

Zwarte wolken, door het bliksemvuur bezwangerd, verhieven zich ten allen kante aan den horizon en naderden als berggevaarten, die gansch den omtrek met eene dikke duisternis dreigden te omzwachtelen.

De twee reizigers hadden het bosch bereikt; zij hoopten er eene schuilplaats voor den regen te vinden.

Reeds vielen groote lauwe regendroppelen op den verdroogden grond en deden de eikenbladeren ritselen. De bliksem doorkliefde de zwarte wolken; het dof en aanhoudend gerommel des donders deed zich in de verte hooren.

Wibo was somber en onrustig; hij sprak niet; een verschrikkelijk voorgevoel had zijne ziel overmeesterd.

Ten prooi aan een bangen schrik, meent hij den ijselijken Donar, op zijnen wagen van duisternis, in het luchtruim te hooren naderen; dan weêr waant hij, bij het licht des bliksems, de bleeke en bloedige schim van Theodardus te zien, die hem achtervolgt. In zijn geweten weergalmt gedurig een onheilspellende kreet, die hem toeroept: ‘ondankbare, moordenaar, heiligschendende goddelooze!’

De lichtzinnige Hunibald, die geen wroeging meer kent, spot met den angst zijns makkers, en tracht hem door lastertaal tot bedaren te brengen.

Eensklaps wordt de storm ontketend; uit de wolken breekt een regenstroom los; de wervelwind ontwortelt met donderend gekraak de boomen; de berken-, de esschen-, de ahornboomen worden door den storm gebogen; de trotsche eikenkruinen worden huilend geschud.

De wolken stapelen zich opeen en worden, in eene duizelige vaart, voortgezweept.

Plotseling berst de wolk; de bliksem slaat knetterend en krakend naar beneden; een bundel blauwachtige bliksemschichten doorrijt ten allen kante de duisternis.

Dit schrikbarend tooneel wordt nog ijselijker gemaakt door het gekras der raven, het gebrul der roofdieren, die, als door een bangen

[p. 328]

schrik bevangen, buiten het bosch ijlen.

De reizigers stijgen van hunne paarden, die op ieder oogenblik steigeren; zij binden hen met den teugel aan eenen boom en plaatsen zich zelf onder het dichte loof van het kreupelhout, boven hetwelk een reusachtige eikenboom zijne breedgetakte kruin uitstrekt.

Het onweêr neemt gedurig toe; op den regen volgt de hagelslag; overgroote stukken ijs slaan de bladeren der eiken neêr, breken de takken en bonzen op de naakte stammen terug.

Het woud schijnt in brand te staan; een onheilspellend en aanhoudend bliksemlicht volgde den laatsten dagglans op, en de donder schokte rommelend en ratelend voort.

Op dat oogenblik bidt Wibo uit den grond zijns harten; Hunibald, integendeel, durft nog godlasteren....

het burchtslot aan 't meer.

Daar scheurt de wolk; een schokkende donderslag doet de aarde dreunen; de eik en het kreupelbosch, onder welke de twee reizigers schuilen, zijn als vuur - louter vuur.

De bliksem heeft den goddeloozen Hunibald dood geslagen, terwijl de rampzalige Wibo tegen den eikenstam geworpen wordt; zijn helm is verpletterd en zijn hoofd wordt in bloed gebaad.

Het is alsof de woede des storms in den laatsten bliksemschicht, welke door Gods wrekende hand bestuurd werd, was uitgedoofd; de regen plast met minder geweld neêr en de donder rommelt nog slechts in de verte.

Wibo keerde allengs tot het bewustzijn terug; pijnlijk leed hij. Nauwelijks kon hij zich bewegen; zijne ledematen waren als versteend.

De brijzelingen van zijnen helm waren tot diep in het vleesch gedrongen, en hij zou sterven, bij gebrek aan hulp; want het bloed stroomde uit de breede wonde weg.

Op dat oogenblik dreef gansch zijn verloopen leven voor zijnen geest heen; hij besefte het gewicht zijner misdaden en al het zwarte zijner ondankbaarheid.

In het midden van alle die benauwdheid, welke hem aangreep, voelde hij de genade, welke hem aanzette vergiffenis te vragen aan God, dien hij zoo zwaar beleedigd had.

Hij herinnerde zich den goeden Herder, die het verdwaalde schaap gaat opzoeken, om het naar de kudde weêr te brengen; den teêrbeminnenden Vader, die zich met een hart vol liefde over den verloren zoon heenbuigt, om hem andermaal in zijne armen te sluiten - en de ongelukkige weende.

- Algoede God! riep hij met eene verzwakte stem, heb genade met mij naar de grootheid uwer barmhartigheid!

God leende het oor naar de stem van het berouw.

- Oda, riep plotseling eene vrouwenstem; het schijnt mij toe dat een ongelukkige onze hulp inroept!

Wibo zag, bij het flauwe schijnsel der maan, wier licht nu door de wolken boorde, twee vrouwen naderen.

Het waren de twee kluizenaressen der boorden van de Cysindria - het waren Hermengarda en Oda.

In den loop van den dag hadden zij zich naar de nieuwe kerk van Sarchinium begeven, om er te bidden; het onweer had haar belet terug te keeren; thans haastteden zij zich om hare kluis in het bosch te bereiken.

- 't Is een krijgsman, merkte Oda op, toen zij zich over Wibo heen boog. Hemel! wat is hij zwaar gekwetst Lijdt gij veel, heer?

- Spoed u! murmelde Wibo, indien gij mij redden wilt; ik verlies al mijn bloed.

- Kom, Oda, zegde de oude Hermengarda, laat ons trachten den gekwetste naar onze kluis te brengen.

Zonder aarzelen droegen de twee vrouwen den jongeling, met veel voorzorg, naar de hut die slechts op een honderdtal stappen van de plaats verwijderd was.

Die hut was in hout getimmerd, met riet gedekt en bekroond door een grof bewerkt kruis.

De duisternis onttrok het lijk van den godslasteraar aan het gezicht der twee vrouwen.

In de kluis gekomen, legden de twee heilige vrouwen den gekwetste op een bed van drooge blaâren en onderzochten zijne wonden.

Hermengarde kende de kracht der genezende kruiden; zij muntte uit in het verbinden van wonden, het genezen der koortsen en niet zelden namen de bewoners der omliggende gehuchten, hunnen toevlucht tot haar - tot de edele weldoenster. Zelfs was men overtuigd, dat hare gebeden alléén soms voldoende waren om genezen te worden.

Haastig ontdeed zij den gewonde van den gekloven helm en zijnen pantserrok; zij sneed zooveel mogelijk de haren weg, waschte de wonde en zijn met bloed bemorst gelaat, terwijl hare gezellin wonddoekjes en verbindsels bereidde.

Terwijl de oude vrouw den verbrijzelden schedel onderzocht, schudde zij het hoofd; zij had de overtuiging bekomen, dat de wonde doodelijk was.

(Wordt vervolgd.)