De Belgische Illustratie. Jaargang 6

Theodoor van Ryswyck.
Zijn leven en zijne werken.
(Vervolg.)

Waar is het, dat van Ryswyck eigenlijk geene der twee staatkundige partijen onvoorwaardelijk aankleefde - waarvan de eene geenszins de beteekenis had, welke zij vandaag aanneemt en dus, door de zoogezegde liberalen van vandaag, niet kan beoordeeld worden. Van Ryswyck was flamingant bovenal; doch als men vraagt welk zijne neigingen waren onder godsdienstig oogpunt, dan antwoorden voor hem zijne dichterlijke bespiegelingen op het Onze Vader, en zijne Godgewijde Gezangen.

Alleen in de laatste jaren zijns levens, toen zijn dichterlijk vuur reeds schier was uitgedoofd, toen hij het huiselijk ongeluk niet meer met zoo opgeheven hoofd als vroeger dragen kon - toen liet hij zich door de doktrinaire of verfranschende partij meêslepen: het dagelijksche brood hing er wellicht van af. Toen heeft hij eenige onbeduidende rijmen geschreven, die onder zeker opzicht - doch niet onder het godsdienstige - zijne vrienden griefden, en die overigens zoo zwak waren, dat de latere verzamelaars ze nooit in zijne werken hadden moeten plaats geven.

Men wreke hem die rijmen niet. Hij was goed en zwak, en van die zwakheid, waardoor hij zich zoo vaak in zijn leven had laten misleiden, overtuigd, zegde hij dikwijls glimlachend, maar met diepen weemoed: ‘God heeft aan ieder mensch eenen engelbewaarder gegeven; ik toch had er wel twee noodig gehad,’ - naïve bekentenis van de feilen, die hij in zijn leven begaan had.

In de meeste vaderlandsche dichtstukken van van Ryswyck heerscht niet zelden een opwekkend gevoel. Naarmate de omstandigheid, wier indrukken hij afwachtte, treffend waren, was hij, natuurlijk, ook gelukkig in het uitboezemen van die gevoelens.

In 1840 deed Frankrijk aan België het voorstel om den Leeuw van Waterloo te slechten. Door al de vlaamsche harten stroomde eene rilling van verontwaardiging; maar België had reeds zooveel nederduitschen roem verloochend en gehoorzaamde zoo slaafsch aan Frankrijk, dat men wanhoopte in het gouvernement nog kracht genoeg te zullen vinden, om dien vernederenden eisch te wederstaan.

Van Ryswyck wierp eenen zang in het licht; er stroomde eene geniale verontwaardiging door dat lied, vooral daar waar de dichter met diep misprijzen uitroept:

........ de vreemdeling gebiedt!

en als hij vreest, dat het belgische bewind zoo ontaard zijn zal, voor dien gebieder deemoedig het hoofd te bukken.

Die bezieling mist men in stukken van langeren adem, zoo als Karel de Stoute en Jacob van Artevelde, waar hier en daar wel geestesvonken opschieten, doch waar grootendeels de rijmkronijk de ruimste plaats inneemt. Het waren ook stukken voor prijskampen, en men weet wat de bevolene, met den maatstok afgemeten en bij opbod gevraagde verzenweverij, meestal voortbrengt.

De voorzang van Jacob van Artexelde vindt zelfs geene genade in ons oog; het is een half Helmeriaansch of Ossiaann's afkooksel, met eene dosis van Bellamy's Verrader doormengeld. Kortom, van Ryswyck mist die frischheid van conceptie, vooral in Karel de Stoute, dat vuur, die levendigheid der beelden, die kracht van uitdrukking welke in zijne Watergeuzen opvlamt; maar ook zelden is de dichter tot op eene zoo schitterende hoogte, als in dit laatste stuk, gestegen.

Minder gelukkig was van Ryswyck over het algemeen in de godsdienstige poëzie. Dat hij Godgewijde zangen maakte, is geenszins te verwonderen. In zijne eerste letterproeven had hij reeds doen zien, dat hij het volkskarakter begreep. In de liefde voor het mysterieuse; over de geestenwereld, in betrekking met de onze, ligt eene dichterlijke tint verspreid, welke de meeste zangers in verrukking brengt. Daarbij van Ryswyck was in eene godsdienst opgevoed, rijk aan mysteriën en hij leefde in eene familie en onder een volk, in welke het godsdienstige gevoel diepe wortelen heeft geschoten. Dit alles te samen genomen, was het niet te verwonderen dat Theodoor van Ryswyck, het den Heere gewijde lied behandelde gelijk het profane.

Was het heilige lied soms minder hoog dan het wereldsche, dan is zulks niet aan gemis van overtuiging toe te schrijven - neen! maar voor de Godgewijde poëzie is er gansch eene bijzondere kennis, het binnendringen tot in het mystieke leven noodig, eene zekere kracht van theologische beschouwing, welke, in plaats van de poëzie te verkoelen, deze immer nieuwen glans en luister bijzet - en tot dat bespiegelend nadenken was van Ryswyck minder geschikt.

Zijne plaats was eigenlijk niet in den tempel des Heeren; zijne wezenlijke plaats was op de openbare markt, waar hij het volk mocht begeesteren door liefde voor heldengrootheid - in de kolommen der dagbladen, waar hij, met de zweep van Juvenalis gewapend, het onrecht, den volke aangedaan, geesselde; zijne plaats was meer in den hoek van den haard, waar hij de aandacht van kind en grijsaard aan zijne luimige vertellingen wist te boeien - in het midden der vroolijke kringen, waar hij, als het ware, het hoofd omkransd en den beker opgeheven, liederen zong en tot gulle vreugde aller gemoed stemmen kon.

Ik heb in den aanvang van de dichterlijke loopbaan des Vlamings van zijne vertellingen en sagen gesproken. Zij toch vormen een vroolijken, immer frisschen en lachenden bloemkrans, die door gansch zijnen levensloop gevlochten is. Mogen zij juist niet altijd op eigen vinding roemen, dan toch kregen zij, door zijnen geest, eenen stempel van originaliteit.

Wie kent zijn Torenbrand niet, welke stof Jan van Oosterwijk-Bruyn zeer geestig, maar die van Ryswyck oneindig meer eigenaardig bezong? En dan die frissche, huppelende, trippelende en lachende, maar hier en daar door lichte vlekjes ontsierde vertelling van Quinten

[p. 268]

de eikenboom van liernu.

[p. 269]

het schoonmaken van het atelier, naar beyle.

[p. 270]

Metzijs - eene daguerreotype van het antwerpsche kunstenaars-leven, welke wij door geen schrijver nog zagen overtroffen worden! Het is de geschiedenis van dien smidsgast, wiens, met den hamer geslagene, pompkoepel het kleinste kind van Antwerpen u aanwijzen zal, en dat ook, na u den smid te hebben doen bewonderen, u naar het Museum zal geleiden en u gaandewegs zal vertellen, hoe de liefde voor de dochter van Frans Floris den groven smeder, tot een der grootste en prachtigste schilders der XV^e eeuw herschapen heeft. Het zal u dit vertellen, zoo als van Ryswyck die heerlijke liefde heeft bezongen.

Of wel, kent gij die koddige spraakverwarring van Babel, de vroolijke daden uit Keizer Karels leven; de twee Broeders waarin de dichter zich andermaal op eene zoo schitterende hoogte plaatst, als in zijne Watergeuzen?

IV.

Ik heb het reeds gezegd, in geen vak was van Ryswyck oorspronkelijker en frisscher dan in zijne politieke refereinen; geene hebben hem meer populariteit dan deze gegeven, en hoewel het moeielijker is het sel attique van deze stukken te vatten, dan wel van andere, ten minste voor diegenen, welke niet met de dagelijksche grieven bekend zijn, zullen zij immer, van 1840 tot 1849, de waarachtige geschiedenis zijn en blijven van de volksvreugde en het volkslijden.

Hier spreekt de dichter voor de gekrenkte taalrechten, daar voor de kwijnende nijverheid, ginds trekt hij te velde in de verkiezingen; nu randt hij de ministers, altijd de Walen aan. Vandaag werd dit of dat recht gekrenkt, morgen kondigde het Handelsblad van Antwerpen of de Vaderlander van Gent, een referein van van Ryswyck af, hetwelk van stad tot stad, van gehucht tot gehucht weêrklonk. De roskam van Vondel was zoo vreesselijk niet als de trippelende koepletten van den dichter. De overheid was misnoegd, men pruilde tot in de hoogste kringen - doch de dichter lachte daarmeê, en werd op de armen van het juichende volk naar de onsterfelijkheid gedragen.

Bitter zijn inderdaad die liederen; doch zij, die dit euvel opnemen, mogen niet vergeten, dat van Ryswyck het droevigste tijdperk van Belgiës opkomst beleefde. Hadde hij den gouden tijd der Meeting-regeering in zijne vaderstad mogen beleven, wat zou hij gejubeld hebben!

De omwenteling had integendeel, in zijne dagen, de nationale banden verbroken; het grondbegin, alles voor en alles door het volk, werd door de diplomatie en de meeste staatkundigen met wantrouwen aangezien; de handel was stervend, de nijverheid kwijnend, de schatkist had gedurig honger en diepzinniger geesten dan van Ryswyck, zij, die het volk vertegenwoordigden, wanhoopten zelfs aan het duurzaam bestaan. Later kwam Vlaanderen's ramp: - het rijke Vlaanderen zag zijne linnenweverij vervallen; de armoede, de honger zelfs woedde er vreeselijk rond, en even als in het groene Erin, sleepte de engel des doods zijn kleedsel over het weleer zoo weelderige Vlaanderen.

Hoe wilt gij dat de zangen des dichters op dat oogenblik niet bitter waren, en het verledene wreekten - en dat deed hij bloedig in Antigonus, de legende van den Schelde-reus, welke Willem Messchert bezong, doch waaraan van Ryswyck eene gansche politieke beteekenis gaf. Druon-Antigoon werd de fransche regeering, welke, onder het zingen der Carmagnole den vrijheidsboom had geplant, en eindelijk in de hand van Napoleon werd saamgetrokken. Dan volgt de regeering van Brabo, de figuurlijke naam van koning Willem, met wien de dichter ten hoogste ingenomen was, en eindelijk komt de omwenteling van 1830, tijdens welke hij als vrijwilliger het geweer gedragen had; doch wat hij, van Ryswyck, later immer hevig laakte en diep betreurde.

Antigonus is een meesterstuk van nijdige, geesselende en afstraffende critiek, en dit stuk alleen had den dichter eene plaats tusschen alle nationale dichters bezorgd, indien hij enkel met die satyre ware opgetreden.

Aan het politiek gedicht verbindt zich het lied, een oneindig machtiger werktuig dan het eerste. Die machtige hefboom kon van Ryswyck niet onaangeroerd laten. Vlaanderen bezat een aantal zoete en melodievolle liederen, welke geheel of gedeeltelijk waren bewaard gebleven, welke de moeders neurieden aan de wieg hunner kinderen, en welke deze laatste eens zouden nastamelen, om ze, in later leeftijd, allengs al meer gebrekkig, op te dreunen.

De vreemde overheersching had die populaire liederen, welke de zeden en denkbeelden van den tijd huns oorsprongs weêrspiegelen, gekrenkt, geschonden en met de laatste omwenteling scheen ook de laatste galm des lieds te versterven. En echter wat al macht bezit het lied!

Nu eens daalt het in ons midden neêr als eene lachende, vroolijke sylph, die het voorhoofd van arm en rijk, van vorst en onderdaan kan doen ontrimpelen; het plooit bloemen van geluk over de wieg, om den feestkelk, aan de bruilofstafel; waar vreugde, vriendschap en liefde wonen, daar ook troont het lied. Het is de elegie of blijspel des volks.

In gegeven oogenblikken wordt het lied hoog dramatisch, dan wanneer het zich in de nationale kleuren tooit, het volk bezielt, begeestert; wanneer het de menigte, of het wapen in de hand nemen doet, ofwel, opbruisend, de zegepraal viert; ofwel met zijne gloeiende schichten de willekeur vervolgt. Een volk dat zingt, is geen volk, waar het geestesleven sluimert; een volk dat in nationale tale zingt, is geen verloren volk, hoe diep ook onder het juk der overweldigers gebogen, en ook van dat oogpunt beschouwd, vingen de opbouwers der litteratuur in België, ten volle gelukkig, de wegstervende melodiën van de lippen des volks op.

Er zijn misschien weinig volkeren, die, in hunne sterke zucht tot beweging, hunne lichtvaardige aandoeningen en indrukken, de plotseling opstijgende vroolijkheid, meer behoefte hebben aan het lied dan de Belgen. De oude liederen stierven weg, zegden wij, de nieuwe waren voortbrengselen van eene anti-nederduitsche muze, welke van over de zuidergrens was komen aanwaaien. Van Ryswyck schreef liederen, doch in plaats van ze te schoeien op den leest der oude melodiën, in plaats, zooals wij hem zagen doen in zijne eigenaardige Verhalen, in plaats van ook hierin het verledene aan het tegenwoordige vast te knoopen en door zijn lied rechtstreeks de snaar van het nationaal gevoel te doen trillen, schoeide hij het nieuwe lied veelal op den franschen leest.

Naar ons inzien had de dichter ongelijk; de overgang van het oude lied tot het nieuwe was al te groot, al te plotseling, dan dat het volk dit laatste onmiddellijk zou aannemen. Men deed eene keus in die liederen voor het volk, en die welke op oude of nieuwe eigene zangwijzen geschreven waren, weêrklonken alom - eigenlijk niet bij het geringe volk, dat in Vlaanderen zijne eigen rijmelaars heeft - maar in de vlaamsche burgerij, en zij klommen wel eens op tot in het salon. Zoo is dat heerlijke lied de Vagebonden, de geliefkoosde zang der Vlamingen, op alle festijnen; het geestige Holland, de Franskiljons, het Spellingslied, het Rijdertje. Zij strekken tot bewijs, dat de dichter al de nieuwe loten op den ouden en nog saprijken vlaamschen stam had moeten enten.

Niettemin zijn de liederen, welkdanige ook, den Vlaming dierbaar, want in zijn bundel Volksliedjes, heeft de gulhartige en brave man gansch zijne ziel uitgestort. Daarin treedt hij voor ons op met al den gloed van het neêrlandsch gevoel, met zijn vroolijk uiterlijk, met zijne geestige zinspelingen, zijn schijnbaar onbezorgd leven; daarin doet hij al het lijden kennen dat hem benauwde, te beginnen met het tijdperk dat wij hem, in den aanvang dezer verhandeling, in den Berg van Barmhartigheid zagen.

(Wordt vervolgd.)