De Belgische Illustratie. Jaargang 6

Theodoor van Ryswyck.
Zijn leven en zijne werken.
(Vervolg.)

II.

De partijganger legde geweer en sabel neêr en na tot zelfs het stof der soldatenschoenen afgeschud te hebben, keerde hij in het ouderlijke huis terug. Zijne zending was hem door zijn vlaamsch hart voorgeschreven: - hij zou den volksgeest, door Frankrijk bedwelmd, uit zijne roes opwekken; hij zou aan het volk spreken van eigen taal, eigen zeden, eigen grootheid; hij zou den rug niet krommen voor de opgaande zon in het centraliseerend Brussel, maar integendeel de decentralisatie, het aloude gemeentelijk der Belgen verdedigen - kortom, hij zou het overwicht der Walen bestrijden, doen zien dat België’s eenheid eene onwaarheid, eene onmogelijkheid is, indien deze de volslagene gelijkheid van rechten, even als in Zwitserland, niet tot grondslag heeft.

En echter, hij is arm; hij bezit niets dan hetgeen zijn vader tusschen zijne talrijke kinderen kan verdeelen; hij had slechts, in dien oogenblik van politieke tafelschuimerij, even als vele anderen deden, vooruit moeten dringen, om het dagelijksch brood uit den nationalen schotel te komen nemen - neen! hij verklaarde liever, en dit lang voor de vereffening der moeielijkheden met Nederland in 1839, dus volop in een tijdstip, toen elk nederduitsch woord aangezien werd als eene orangistische lont naar het licht ontvlambare buskruit geworpen - hij verklaarde liever den oorlog aan het anti-vlaamsch gouvernement.

Het stadsbestuur gaf hem een plaatsje van klerk in den lombard, in den Berg van Barmhartigheid, met 700 fr. jaarwedde; hij begon zijne loopbaan in dezelfde betrekking, waarin de grijze Vondel de zijne eindigde - beiden in armoedige omstandigheden! Doch dit nederig emplooi was van Ryswyck genoeg; het gaf hem zoo wat meer dan droog brood - en echter sloeg hij de handen blijmoedig en manhaftig aan het werk.

Stout zong hij in het voorbericht van zijn eersten bundel eigenaardige Verhalen, gedichten, die, meestal op de brits der wachthuizen geschreven werden - stout zong hij; doch met weemoed rondstarende of er dan geen enkel hart meer in Vlaanderen voor taal en volksbestaan klopte, of de Vlaming, die zoo dikwijls voor de vrijheid de kling opnam, zijnen naam als volk, weerloos van de wereldkaart zou laten wegnemen; hij zong zwak in vorm - wat geeft dit ook! - maar met een gloeiend hart.

De grooten en hovelingen hieven de schouders op en gingen voorbij, spotlachend om den armen dwaas, die tegen den stroom des tijds in wilde, tegen de kracht der gebeurtenissen, tegen het erkende fait accompli; hij, een nieteling, kwam daartegen protest aanteekenen. Inderdaad dat scheen belachelijk!... Maar eenigen uit de burgerij, vooral kunstenaars, waren bij dat gezang blijven staan; zij herkenden immers de taal, waarin hunne moeder hen gezegend, in slaap gesust en leeren bidden had, en dat deed de snaar van het eigen-, van het huiselijk gevoel in hun hart trillen.

De drie honderd exemplaren, waarop het boek gedrukt was, werden verspreid, doch hoe? Het is niet vernederend, integendeel, het zal den dichter des te schooner in ieders oogen doen zijn, als ik hem u aantoon, hoe hij zelf het prospectus van zijn boek bij dezen of genen ging

[p. 260]

juiste rekening.

[p. 261]

de laatste kogels, naar de neuville.

[p. 262]

aanbieden, en bijna een paar francs afsmeekte. Hier werd hij vernederend afgewezen - doch de dichter glimlachte; daar werd hij met kwetsende aarzeling ontvangen - doch het deerde hem niet. 't Is niet voor hem dat hij die aalmoes vraagt, al zou zij hem, te oordeelen naar zijn kaal kleed, zelven zeer goed te pas komen - neen! 't is voor Vlaanderen, dat hij en zijne vrienden, met eene jonge, krachtige, nationale letterkunde gaan verrijken, en die eens het onuitwischbaar merk van den landaard zal doen kennen!

Wat het boek zelve aangaat, het verdient, als volksgreep, hier vooral vermeld te worden. Willems, Ledeganck, van Duyse, Blieck hadden, op eene zeer gunstige manier, het nederduitsch rijm beoefend; doch het volk had er geene ooren naar, omdat zij niet konden afdalen noch in stoffe, noch in vorm en taal, tot de gamme waarop het, in onderwijs verachterde volk stond. Nederlandsche poëzie werd in België, over het algemeen, als eene hieroglyphe beschouwd.

Doch van Ryswyck knoopte door zijne eigenaardige Verhalen de doorgehakte draden, die van het verledene en het tegenwoordige, weêr aan elkander. Hij koos voor stof de legenden, de tooververhalen en overleveringen, welke men, kind zijnde, door de moeders heeft hooren vertellen; hij nam ze uit het Masker van de Wereld van pater Poirters - ik geloof te mogen zeggen, uit dien geestelijken vader Cats, in de vlaamsche huisgezinnen; hij sprak in de eenvoudige taal van beiden, die, door al de eeuwen heen, door het volk zal verstaan worden; hij voegde in alles eene dosis van zijn onuitputtelijken luim, miste nooit er een sarcastisch woord, op de tijdsomstandigheden toepasselijk, tusschen te mengen - en het volk, dat in letterkunde als een kind moest beschouwd en behandeld worden, het volk juichte welhaast algemeen toe, en was fier dat het die taal verstond, dat die zangen tot zijn hart, tot zijne herinneringen, tot zijne liefde, tot zijnen haat en afkeer spraken.

Het waren stemmen, die niet vreemd waren aan het volk, maar die het vergeten had - even als wij na eene lange, zeer lange afwezigheid in ons geboorteland terug keeren en, door iederen klokslag, door ieder woord, door iederen oogopslag, herinneringen voelen opwekken, welke ons overtuigen, dat ons leven zich verder uitstrekt dan onze oppervlakkige gedachten het ons deden gelooven.

En dat was voor het vlaamsche volk eene vereischte!

In de opwekking van het verledene, lag het welslagen van het tegenwoordige. Men moest echter hooger opklimmen dan het nederduitsche tijdvak, tijdens de regeering van Willem, welke den volke nog hatelijk was. Door het eigenaardige van vroegere tijden op te wekken, kon men het tegenwoordige aantrekkelijk maken; - doch daarom wilden de overheerschers met dat voor hen verraderlijk verledene afbreken. Dat spook moest maar in zijn vermolmd graf blijven rusten, en pen-avonturiers maakten het destijds aan 't volk diets, en men zong het in de nationale liederen, en men herhaalde het op de tribune en in de dagbladpers, dat België dagteekende van 1830, of ten hoogste van 1789 - dus, in de beide jaartallen, een uitvloeisel van Frankrijk, aan welk land men alzoo het genot der vrijheid zou verschuldigd zijn geweest.

Dwaling!

Het is aan de vlaamsche letterkunde, in het algemeen, te danken dat dit vooroordeel allengs verdwijnt. Zij toch heeft geleerd dat Vlaanderen van voor eeuwen in de aloude costuymen, in de volksprivilegiën, in de blijde intreden, de kiem van de staatkundige en burgerlijke vrijheden bezat, welke het Nationaal Congres in de grondwet schreven; dat het op een rijk verleden mocht wijzen in kunst en wetenschap en dat Maerlant, de vader der dietsche dichteren altegader, in zijne gouden taal reeds dietsche zangen schreef, toen Frankrijk nog aan geene letterkunde dacht; dat wij dus geene uitspruitsels van Frankrijk waren, door slaafsche dankbaarheid aan dat land gehecht, maar slechts voortzetteden in vrijheid, in kunst, in taal, wat de glorierijke gemeenten van Vlaanderen en Braband immer gekenmerkt had.

Van Ryswyck begon instinctmatig, wat anderen en hij nadien, stelselmatig voorzetteden en wat door de regeering thans eindelijk wordt aangekleefd, omdat de omstandigheden de staatkundige richting veranderd hebben.

Ik zeg dan, dat het volk die opwekking begreep en dat de dichter er het eerste en welgelukte middel in vond, om de volksgeest tot zich te trekken. Een ander middel dat van Ryswyck, en op eene geduchte wijze bezigde, was de aloude en kort na de omwenteling weêr krachtig losberstende vete tusschen de twee volkstammen die België verdeelen; hij deed het in zijne liederen en refereinen. Verder raakte hij ook het godsdienstig gevoel aan, hetwelk, niettegenstaande de meer en meer indringende onverschilligheid, nog altijd wakker blijft in het gemoed van dat deel der burgerij, hetwelk zich nog niet laaft aan de 50 centiemenbron der Romans illustrés.

III.

Van Ryswyck heeft eene wonderbare produciviteit aan den dag gelegd - eene al te groote, in aanmerking genomen de betrekkelijk korte jaren, welke hij aan de letterkunde toewijdde. Gaan wij allen - en ik ben de eerste om zulks te bekennen - aan dien euvel mank, hetgeen echter door den koortsachtigen strijd, waarin wij gedurig verkeeren, eenigszins gerechtvaardigd wordt, dan toch is zulks bij onzen dichter, in ruimere mate te verontschuldigen.

Van Ryswyck was de man der omstandigheden; bij ieder onrecht den Vlaming aangedaan - en men stapelde het een op het ander - bij iederen hoon den landaard, bij iederen slag aan de vlaamsche nijverheid toegebracht, bij iedere feestgelegenheid - en men leeft in België nog al bij lampioenen en snarenspel - wachtte het volk op eenen zang van den ‘Door’ zoo als het den dichter noemde, en het vond in die brandende, geeselende en sarcastische strophen, altijd de denkbeelden, als het ware verlichaamd, die het bezielden.

Men verwijt hem soms zijne trivialiteit; men zegt dat hij het volk in zijne platheden toegaf, om daardoor populariteit te winnen. Hoveling was van Ryswyck niet, hoewel, zoo min als welk dichter ook, afkeerig van die vleierij, uit het publiek als eene behagelijke wierook opstijgend. Doch de dichter was een kind des volks; zijne gevoelens waren op zoo hoogen graad niet verfijnd, dat hij altoos het zoo rekkelijke en betrekkelijke woordje tact beseffen kon. Hij vond bij het intreden der loopbaan, het volk pas uit de omwenteling opkomend, nog deels in de roes van dezelve verkeerend, verachterd in het onderwijs en dus onbekend met de verfijnde taalvormen. Kon hij het dus toepreken zooals wenschelijk ware geweest? Neen, de dichter daalde tot het volk af, om het aan zijne hand naar boven te leiden, en dat climax is duidelijk zichtbaar in zijne werken.

Later zegde hij, tot zijne verontschuldiging, met Auguste Barbier:

....Je puis braver le regard pudibond,
Mon vers rude et grossier est honnête homme au fond.

Overigens, gewoonlijk zijn diegenen over dit of dat woord in den vlaamschen dichter gekwetst, die zonder blozen de naakte en kwetsende zinspelingen, op onze fransche schouwburgen kunnen aanhooren. Het zij ook nog gezegd, dat er in zijne volledige werken, door misplaatsten ijver of door gemis aan smaak van zekere personen, stukken opgenomen zijn, die de dichter zelve nooit in zijne bundels toeliet en die ook beneden het peil van waarde zijn. Die verzamelaars meenden met eenige bloemen te meer zijne grafstede te versieren, en zij wierpen er integendeel onkruid op, dat den glans en de kleur van de waarachtig schoone bloemen zoo niet taande, dan toch haar geen voordeel aanbracht.

Fijn gevoel, maar dat ook nog al dikwijls tot ziekelijkheid overslaat, bezat de dichter evenmin als een scherpe blik om het menschelijke hart te ontleden; taalgeleerdheid liet hij aan pedanten over; zijn vorm is maar al te dikwijls door stopwoorden ontsierd, en met oneigenaardige uitdrukkingen zijn de gedichten van van Ryswyck als doorzaaid; maar wat hij schreef was inderdaad der pen ontvloeid; het rijm was zijn gedweeë onderdaan; hij plooide het tot de wonderlijkste vormen. Stroefheid was hem vreemd.

Breede en algemeene maatschappelijke denkbeelden zoeke men niet in hem. Oppervlakkige, maar kleurrijke, fiks gepenseelde schilderingen zijn hem eigen. Men ontkent hem zelfs een vast grondbegin, in wat de binnenlandsche staatkunde van zijn land betrof; doch tegen die al te uitsluitende bewering teeken ik protest aan; ten minste ik zou argumenten, ten voordeele des dichters, kunnen aanvoeren.

(Wordt vervolgd.)