De Belgische Illustratie. Jaargang 6

Curiositeiten
over Londen in 1741 en 1742.

Het park van St. James. - Cillibub. - Wandeling. - De Mail. - Dameskleeding. - Petits-maîtres en coqucttes. - Ranelach. - Vaux-hall. - Concert. - Soupers. - Verlichting. - de Catchcold. - Romans. - Da ridders van den Kousenband. - Windsor. - Aanneming van ridders. - Honni soit qui mal y pense. - Banket. - Plundering der tafel. - Bal te Windsor. - Het kiezen van een partner. - Jachten, stierengevechten, wedrennen en boxers.

Het zou onmogelijk zijn, af te meten, wat veranderingen Londen, wij zeggen niet sedert de 17e, maar zelfs sedert de 18e eeuw, onderstaan heeft. Macaulay heeft, in zijne geschiedenis, ons in het Londen van 1600 rondgeleid, en dien ten gevolge kennen wij het leven van destijds volkomen.

Eene eeuw later had men inderdaad veel weg afgelegd, en wij naderen in zekere kleinigheden reeds datgene, wat wij in de 19e eeuw bezitten; doch het is niettemin opmerkelijk, dat men in de 17e als wondere dingen opteekende, wat men nu zelfs niet meer in aanmerking neemt.

Londen, het woelige, prachtige, dichtbebouwde Londen, had echter omstreeks het midden van 1700 een gansch ander uiterlijk dan nu. Baron de Bielfeld schreef onder anderen in 1741 en 1742 eenige brieven aan onderscheidene personen, welke te dien tijde in verschillende talen werden overgebracht, doch thans totaal vergeten zijn.

Welnu, wij zijn er zeker van, vooral diegenen welke Londen kennen, zullen uit die brieven met een wezenlijk genoegen, extracten lezen en van dit vertrekpunt uitgaande, kunnen afmeten, welke onmetelijke veranderingen, in minder dan anderhalve eeuw, werden voortgebracht.

De baron, aan eene hamburgsche juffer over de wonderen van Londen schrijvende, zegt onder ander:

Alle morgens ga ik na het Park van St. James, dit verschaft my tevens een veldgezigt, eene afzondering, afgewisseld door het denkbeeld van den Oorlog, van de Stad en van het Hof.

By het intreeden zie ik op het groene veldtapyt een drift koebeesten, die het voornaamste gedeelte verschaffen van een drank, door de Engelschen Cillibub geheeten, welken zy ter verfrissing gebruiken.

Zy komen in menigte elk met een kroes in de hand, tot op een derde met Spaanschen wyn gevuld, en het melkmeisje melkt dien voorts vol met geurige, schuimende melk, waarin de kragten zitten van 't eerste groen.

‘Ik gaa voort en doorkruis een twintig laanen, die deels recht loopen, en deels geslingerd zyn over een oneffen grond; maar alle even net gehouden. Aan den eenen kant zie ik een grooten vyver met eenden en ander watergevogelte. In 't midden van den vyver doet zich een eilandje op, vercierd met een landhuis in een aartigen smaak gebouwd; dit was eertyds de verblijfplaats van den beroemden St. Evremont, die zo veel toegebragt heeft tot den goeden smaak der fransche letteren.... Eenige schreeden verder zie ik een gedeelte van het Regiment der Lyfwagt te voet, door een Officier in den wapenhandel oefenen.’

Van het Park van St. James, dat gewis op dit oogenblik een prachtiger uitzicht heeft dan destijds, ging de baron de Bielfeld naar de groote en ruime wandelbaan, de Mail geheeten; de beschrijving welke hij van de hooge wereld geeft, is tamelijk pikant:

't Is dan middag en ik vind dezelve vervuld met eene menigte menschen van beide de sexen, zich met wandelen vermaakende. De Juffrouwen verschijnen er in een soort van Négligé, doch die haar bevalliger staat dan de uitgezogtste opschik.

‘Van 't hoofd tot de voeten zyn ze in 't wit, netjes geschoeid, in stede van een langen mantel hebben ze korte rokken, en een klein manteltje met kanten omzet, een kleine hoed van stroo, bever of pluimen op 't hoofd; deze kleediug, hoe eenvoudig ook, voegt haar bij uitstek en zet der Jufferschappe eene innemende levendigheid by.’

Welke personen vertoonden zich op die wandeling, omstreeks 12 ure Eene mengeling van staatspersonen, hovelingen, petits-maitres, en wat zich overal laat vinden.... coquettes.

Daar, op die wandeling, werd het nieuws verhandeld en men vertoefde er tot dat men zich in groot toilet kleedde, om naar het hof of ter maaltijd te gaan.

Ging men nu niet naar de Mail, dan werd er ontbeten in eene der voorsteden van Londen, Marybone geheeten, in een ‘Lusthof, kortelings aangelegd, om lieden van aanzien, op de aangenaamste wyze den morgen te doen doorbrengen, bekend onder den naam van Ranelach.’

Ranelach was een hof, zooals er thans zoovele zijn, rondom onze steden; in de 18e eeuw (1741) was het bezoek van een dergelijken tuin nog slechts gebruikelijk bij de grooten en adellijken; ziehier de beschrijving welke de briefschrijver er van geeft:

Deeze plaats is ruim, in eenen zeer goeden smaak beplant, By 't inkomen ziet men eene groote ronde plaats, allerwegen in kleine vertrekjes, die onmiddellyk op elkander volgen, afgeschooten.

In deeze vertrekjes kan ieder naar welgevallen Thee, Koffy, Chocolade of Morgenwyn krygen voor een zeer maatigen prys.

Dewyl deeze plaats zeer in den smaak der Londenaaren begint te komen, treft men er het best gezelschap aan, dat men in de stad vinden kan. Het geeft een aartig gezigt eenige honderden van Heeren en Juffrouwen, netjes in hun morgengewaad te zien zitten hun ontbyt te nemen.

In 't midden van die ronde plaats is een Tent, aan alle zyden open, geschikt voor de Muzykanten. Verkoopers van nieuwspapieren, snuisteryen, en van 't geen tot der Juffrouwen geschik dient, komen hier hunne waaren aanbieden.

[p. 228]

de vrouw met de eieren (naar godfried schalken).

[p. 229]

de eerstgeborenen (door g. doré).

[p. 230]

‘De Hof bestaat verder in grasvelden en groote laanen van Lindenof Kastanje-boomen, te wederzyden digt beplant met kleine Jokboompjes, die het brandend schynen der zonne afweeren. Men wandelt op een vasten zagten grond, zoo gemakkelijk alsof men op Turksche Tapyten ging.’

Dat was dus de Cremorn-garden van dien tijd, daargelaten dat het gezelschap wat keuriger was dan dat van deze dagen. De Vaux-hall, die nu zoo alom bekende tuinen, hadden in de 18e eeuw een voorganger, die echter wel stil, doodsch en nederig moet geweest zijn, in vergelijking met wat de Vaux-hall later was: - niettemin staat de baron er voor in opgetogenheid.

‘Dit Vauxhall is eene andere openbare plaats van verlustiging, maar veel trotscher en grootscher dan de evengemelde, zy ligt aan de voorstad van Soutwark aan de andere zyde van de Teems. Men komt er niet dan 's avonds, en kan derwaarts ryden of over de rivier vaaren met schuiten, die 'er altoos, in groote menigte, gereed liggen.’

Men betaalde een shelling inkomgeld. Wilde een gezelschap gansch den avond in den Vaux-hall doorbrengen, dan gaf men bij het binnentreden aan ‘den Gasthouder, vergezeld van eenige keukenbedienden’ op, wat men verlangde te gebruiken. De spijskaart werd gemaakt en men ontving het nummer van het prieel, dat voor het gezelschap bestemd was.

Al de prieelen en latwerk droegen een nummer, en elk dezer had een genummerde bediende. In het midden eener plein was eene tent voor de muziek opgericht, en daar speelden de voornaamste Meesters van Londen de stukjes die aan de Natie behaagen: ‘men mag zeggen,’ gaat de baron voort, ‘dat het een treffelijk concert is.’

Het publiek was daar gemengd; alle standen woelden er door een. Er was echter eene bijzondere loge voor het eene of andere voorname gezelschap; die logie moest dienen voor de koninklijke familie, in geval deze eens mocht opdagen. De wandeldreven waren ruim en zeer fraai. Als de schemering viel, werden alle ‘wandeldreeven, priëelen, hoeken en laantjes’ met groote lantaarns en met ontelbaar veel glazen lampjes verlicht.

‘By elk lampje,’ schrijft de baron, ‘hangt een vlaswiek in brandewyn gedoopt, alles is 's morgens gereed gemaakt. De Gasthouder geeft door een teken te kennen, dat al de bedienden zich gereed moeten houden, om de lichten aan te steeken; ieder begeeft zich op zyn post en slaan, naa een tweede teken bekomen te hebben, de handen aan 't werk, en dit doen ze met eene zo verbaazende vaardigheid, dat de geheele plaats in minder dan twee minuten zo verlicht is als of het weder volkomen dag ware. Deeze verlichting, die iets van 't betoverende heeft, doet iemand verbaazend aan.’

Men ziet dat de wereld in die dagen al licht te vreden was, en al even licht spoedig verbaasd stond; maar luistert verder naar de chineezery, die de baron de Bielfeld beschrijft.

Na gezegd te hebben dat men in Engeland erg bang is om verkoud te worden, welke kwaal men catchcold noemt, vertelt hij welk geestig middel de gasthouder uitvond, om zijne gasten niet in de open lucht te laten eten of zitting houden.

Om dus het ongemak, van in de open lugt 's avonds te eeten, te ontgaan, heeft de Meester van de Vaux-hall bedagt om alle priëeltjes met gewascht linnen te bedekken.

Zo ras de klok negen uuren geslaagen heeft, hoort men een derde teken geeven, en terstond ziet men, als van onder den grond, dekkleeden opkomen, die zich ontrollen, en van drie kanten de priëeltjes bedekken, boven zamenloopende. Deeze zyn aartig met sterke kleuren geschilderd, en maaken, in elk priëeltje, drie groote schilderyen uit, die het gezigt streelen, terwyl ze het gezelschap tegen de avondlugt dekken.’

Gedurende het avondmaal speelde het muziek niet, hetgeen ten minste bewees dat men kwam voor het genot der uitvoering.

De romans maakten in de 18e eeuw reeds eene lievelingslektuur der Londenaars uit, en de adellijke schrijver vertelt ons dat de auteurs hunne verhalen tot eene verbazende grootte wisten uit te dijen. Men maakte ze van acht, negen en tien deelen! Dat belet niet, dat ze toch in de vergetelheid gevallen zijn, al droegen zij ook de namen van Richardson en Fielding.

In 1842 woonde de baron het inhuldigen van vier hertogen bij, als ‘ridders van den Kousenband.’

Men telde in Engeland drie ordens, namelijk die van den Kousenband, in 1350 door koning Eduard III ingesteld; anderen beweren in den jare 1344 of 1349; de Bad-orde, gesticht door Richard III en in Schotland de orde van den Distel.

Het lint der eerste orde is donkerblauw, der tweede karmozijnrood en der derde donkergroen.

De koning zat, voor die plechtigheid op den troon; voor hem stond eene zitbank. De vier kandidaten - het waren de hertogen van Marlborough, van St. Albans, van Portland en Kingston - werden vooreerst tot ridder van de Bad-orde geslagen. Driemaal gaf de koning hen, met den uitgetogen degen, eenen tik op de schouders.

Na die plechtigheid, legden zij den gewonen eed af, kusten 's konings hand en den voet op het zitbankje gezet hebbende, hechtte hij hen den kousenband om het been. ‘Deeze nieuwe ridders,’ zegt de briefschrijver, ‘draagen de Orde van 't Bad, tot den dag hunner inhuldiginge tot Ridder van den Kousseband.’

Om de voltrekking der plechtigheid te zien, reisde men naar Windsor; op weg vernachtte men te Hampton-Court en bereikte den volgenden dag Windsor, het heerlijk vorstelijk kasteel, waar vele koningen en koninginnen van Engeland bij voorkeur verbleven.

De klokken gaven ‘kundschap dat de plechtigheid der inhuldiginge stond te beginnen.’ De ceremoniemeester leidde de gasten in de kerk, die tegen het kasteel staat, alwaar zij plaats namen op de hooge banken in de koor, die ‘oudtyds geschikt scheenen geweest te zijn voor de Geestelyken om er dienst te doen.’

Vier en twintig - dat is het getal der ridders - tapijten van verscheidene kleuren, hingen van het gewelf der koor naar beneden; op die tapijten waren de wapens der ridders afgemaaid, volgens rang van aanneming. Voor het altaar lag een geopende grafkelder.

De deuren der koor werden geopend; doch laten wij baron Bielfeld zelve het woord nemen: ik zag de Dienaars van de Orden, twee aan twee, binnen komen; zy waren in Zwitsersche kleedye, met een hellebaard in de hand en een fluweele muts met roode pluimen op 't hoofd. Op hun volgden de Officiers der Orden, de Schildknaapen en de Ceremonie-meesters, elk in zijn rang: daar naa kwamen de Ridders, ook aan paaren tusschen hun, de vier aankomelingen geleidende.

De jongste Ridders gingen voor aan, en zy hadden allen de plegtigheids kleederen aan. Deeze kleeding is wit satyn, bestaande in een soort van wambes, op zijn Spaansch gemaakt, en rolbroeken van dezelfde stoffe, witte koussen en schoenen, een groote mantel van blaauw satyn met wit gevoerd, en vercierd met gouden kwasten en akers.

De gouden Ridders-keten zet deeze kleeding luister by, gelyk ook de blaauwe Kousseband, waarop met gouden en zomtijds ook diamanten letteren, de spreuk der Ridderorde geleezen wordt: ‘Honny soit qui mal y pense.’

En te dezer gelegenheid onderbreken wij den briefschrijver, om hier een algemeen aangenomen denkwijze voortaan in twijfel te doen trekken.

Men denkt dat de orde van den Kousenband ontstond toen Eduard III den gevallen kousenband der gravin van Salisbury opnam, en, de hovelingen daarover glimlachend, de koning de bovengemelde woorden uitsprak.

Het schijnt meer waar te zijn, dat de orde werd ingesteld na de overwinning van Crécy, waar hij een kousenband als krijgsteeken had laten waaien; de spreuk zou eene zinspeling zijn op zijne pretentiën op den franschen troon.

Anderen beweren dat het eerste denkbeeld opklimt tot Richard I, die in het beleg van St.-Jean d'Acre, 26 ruiters, door een blauwen band onderscheiden, aan zijn persoon verbonden had. Doch luisteren wij andermaal naar den ooggetuige:

De degen der Ridders hangt aan een gouden draagband, hunne handschoenen zijn met gouden franje omboord, in stede van een hoed draagen zy een fluweelen muts, van voren vercierd met een knoop van diamanten, en een groot bosch witte pluimen; hun hair hangt los of zij hebben naturelle pruiken op.

Zo dra alle de Ridders in het koor getreeden zyn, worden de deuren gesloten, en ieder hunner plaatst zich onder het kleed 't welk zyn wapen voert. In 't algemeen maakte de kring der Ridders eene allerheerlijkste vertooning.

Men maakte een aanvang met het begraaven van de toerusting der

[p. 231]

vier overledene Ridders. Hunne rydrokken, degens, spooren en handschoenen, enz. werden, stuk voor stuk, door de twee oudste Ridders, ran de koor-deur na het graf gebragt, 't welk zich voor 't Altaar opdeed, en waar in de Ceremonie meester, dit alles nederleide.

Naa het ter aarde bestellen van alle deeze dingen, riep de Opperste Schildknaap, met luider stemme: sic transit gloria mundi, zo gaat de roem der wereld voorby. Waarop men overging tot hut kleeden der nieuwe Ridders. Zy werden, de een naa de ander, tot voor 't Altaar geleid, waar men de Regels der Orde las, welke zy beloofden te zullen onderhouden, de twee oudste Ridders, door den Ceremonie-meester geholpen, deeden hen de muts en handschoenen aan.

‘Zo dra zy gekleed waren, naderden alle Ridders, omhelsden de nieuw aangeuomenen als Broeders in dezelfde waardigheid, en bragten hun vervolgens na de plaatse waar de tapyten met hunne wapens hingen. Zo ras zy alten gezeten waren, dekten de oude en nieuwe Ridders hunne hoofden met de Ordensmutsen en zaten eene kleine wyl in die houding.’

Verder stormde het publiek naar buiten, om de ridders, die zich langs den tuin naar de ridderzaal begaven, geluk te wenschen. Een banket sloot de plechtigheid. Het werd gegeven in eene zaal, omringd door eene gaandery voor de ‘toekykers.’

Honderdtwintig gasten namen plaats aan tafel; men dronk er sterk, te meer omdat het ‘smoorheet’ was. De vier nieuwe ridders betaalden niet alleen het maal, maar al wat de reis betrof; aan elk kwam dit zoo wat op 2000 pond sterling te staan (hetgeen in onze dagen eene kolossale som vertegenwoordigt).

De ridders zaten in hun plechtigheidskleed aan tafel; doch het feest eindigde met eene aardigheid, die wij den baron nogmaals zelf laten vertellen:

Omtrent den tijd van het ‘afnemen der tafel’ bevond hij zich in levensgevaar: 't ls naamlijk, by dus eene plegtigheid, gebruikelijk, dat de Ridders de tafel, met alles wat 'er op is, aardwerk, messen, vorken, glazen, tafellakens en servetten, aan het volk te buit geven.

Het teken tot het mogen weghaaien van dit goed was een weinig te vroeg gegeeven, en eer dan alle gasten de eetzaal ontruimd hadden. Ik was onder de ongelukkigen, die wat te lang stand hielden en zag in een oogenblik, de buitgierige menigte op my en mijne schoone Gezelliae (de dame die naast den auteur gezeten had) aankomen, met een drift, die ik met geene mogelijkheid kan beschrijven.

‘Duizend armen waren uitgestrekt om braaf wat te krijgen en wij stonden deeze roovers in den weg.’ Tegen een der kolommen van de zaal staande, liep hij twintig maal gevaar letterlijk plat gedrukt te worden en slechts, dauk aan de hellebardiers, werd hij met zijne dame, na een kwartier uurs gewerkt te hebben, gered.

Een bal, dat ten zes ure des avonds aanving, werd te Windsor dien avond gegeven. Als men voldoende menuëts gedanst heeft, zegt de baron, en de contra dansen beginnen, kiest men in Engeland een dansgenoote, die men den naam van partner geeft en met wie men den ganschen avond, met uitsluiting van elk andere, zich aan het dansgenot overgeeft.

De tijden en zeden zijn wel veranderd; indien men thans zoo ijverig bij dezelfde dame was, zou men opspraak verwekken; doch destijds was het een aangenomen gebruik, dat nu nog slechts op onze boerenkermissen voortduurt.

Hoog roemt de schrijver het karakter van den Engelschman; doch niet als hij zich overgeeft aan ‘Perforsse jagten, Stierengevechten en die van andere dieren, Wedloopen, waar in Menschen en Paarden bezwijken, bloedige Kampvegten tusschen Burgers en wat van dien aart meer zij.’ De laatste zinsnee doelt gewis op de wedrennen met paarden en op de boxers.

O - O.