De Belgische Illustratie. Jaargang 6

Nederlandsche dichters.
Margaretha van Oostenrijk.

I.

Te Mechelen, die stad zoo rijk aan oud- en schoonheden, staat, voor de zoogenaamde halle, op de Groote Markt, het beeld van Margaretha van Oostenrijk, gouvernante der Nederlanden.

Mechelen was in die dagen eene wezenlijke hofstad; 't was niet, zooals men Turnhout noemde, klein Brussel, 't was schier het wezenlijke Brussel; want de stad bevatte niet alleen het hof, maar alles wat daarmeê in betrekking stond.

Laat ons, in onze verbeelding, het paleis der vorstinne opbouwen, en, door een wiemelend leger van hellebardiers, voetknechten, hofjonkers, edelheeren en hooge beambten de groote zaal van het hof binnen treden.

Gansch de zaal moet getuigen van den kunstgeest, welke de eigenaresse bezielt.

Daar waar de poëzie, de schilderkunst, de beeldhouwerij, de muziek en de dans gehuldigd worden, en dat in een tijdvak van liefde tot pracht, moest Margaretha's hofzaal wel een wezenlijk museum van schilder-, snij- en weefwerken zijn.

De zon tintelt dan ook op de geschilderde glasramen, teekeningen van Bernard van Orley en ons oog valt op de kleurige tapisserieën, door denzelfden kunstenaar ontworpen en geteekend.

Coxie en Koenraed, beeldsnijders, moeten niet vreemd zijn aan de schilder- en beeldhoȗerken die wij er opmerken; de italiaansche kunst moest er zich paren met de vlaamsche.

II

Laat ons die zaal bevolken, niet alleen door wufte hovelingen; maar door mannen van talent en genie.

't Zijn dichters, rechtsgeleerden, diplomaten, schilders, beeldhouwers, muzikanten - en tusschen die bonte groepen teekent zich scherp het strenge, zwart geestelijke kleed af: 't was echter veeleer hier het kenteeken der geleerden, dan wel dat van den dienaar der Kerk.

In de eerste plaats valt ons oog op een man in eene eenvoudig zwarte kleeding; zijn aangezicht heeft scherpe trekken, doordringende oogen en een glimp van het sarcastische speelt om zijnen mond.

Weet ge wie hij is?

't ls Desideer Erasmus, de diepzinnige schrijver, de geestige kritieker, de man met doorpeilenden blik - dien men thans meer hervormer wil maken dan hij wezenlijk was; die echter nooit iets anders beoogde dan de hervorming der Kerk in de Kerk zelve, en die de buiten deze palen loopende hervorming in Duitschland, het luthersche treurspel noemde.

In eene andere gelegenheid zou de plaats ook wel kunnen bezet zijn geweest door Albert Dürer, die op zijne reis in de Nederlanden (wiens curieus dagboek, in 1840 vertaald en verschenen is), een zeer welkome gast aan het hof der kunstlievende Margaretha was.

Met Erasmus spreekt een geestelijk persoon: 't is Adriaan Floriszoon Boeyens, de tapissiers-zoon van Utrecht, de leeraar in de godgeleerdheid, de leermeester van prins Karel, de toekomstige gezant, bisschop van Tortosa, kardinaal, onderkoning van Spanje - de toekomstige Paus Adriaan VI.

Rondom hem groepeeren zich Perronet, de staatkundige, de vader van den beroemden kardinaal van Granvelle; de hofpoeëten Molinet en Lemaire; Viglius, de grootste rechtsgeleerde van zijnen tijd; de gebroeders Evrard, de Nieupoortsche philosooph de Scheppere.

III.

Verder op staan de schilders Rogier van der Weyden, Bernard van Orley, de jonge Michaël Coxie - bijgenaamd de Raphaël van het Noorden.

De toonkundigen Agricola, Brunel, Despres - en verder wendt en keert zich daar gansch een schitterend heir van rijmelende en geestzoekende hovelingen, die wij onder schier onuitspreekbare namen, in de rondaux en ballades verborgen vinden.

Daar bevinden zich: de eere-ridder Mare Lebaulme, doctor Picot, de hofmeester Hesdin, de heeren van Lalaing en Lachaux; - een aantal vereerders der vorstelijke dichteres; verder, de edelvrouwen de Planci, van Heuckelum, de Vère, de Baude: altemaal sterren, die trachten te pinken rond de groote ster, welke men Margaretha noemt.

[p. 91]

Laat ons de mode van het hof volgende, eenen heraut de komst der souvereine doen aankondigen.

Op den arm leunende van een rijzigen knaap, met geestig en helder oog, met scherpe trekken en uit wiens uiterlijk, kracht en zelfbewustheid spreekt, treedt eene jonge, schoone vrouw voort, in glinstrend brocato gekleed.

Zij heeft blond gestruiveld haar, zoo als later de dichter Zevecote in de beschrijving zijner verloofde zeggen zou; een zacht tintelend oog, en een lichte blos overdekte hare wangen.

In haar oog blinkt geest, opgeruimdheid en tevens goedheid; hare bewegingen kenmerken majesteit, en niettemin zijn deze los en ongedwongen.

Die knaap is prins Karel: - 't is de toekomstige keizer Karel V, de toekomstige heerscher over Europa, die zegde italiaansch te willen spreken met den Paus; spaansch met zijne moeder; engelsch met zijne tante, koningin Christina; duitsch met keizer Maximiliaan; fransch met zich-zelf en vlaamsch met zijn volk.

De jonge vrouw is, gij hebt het reeds geraden, Margaretha van Oostenrijk - gisteren de onvermoeide danseres of jageres; morgen de stoute en tevens doorzichtige diplomaat; gisteren op de schuttersgilde met den voetboog den oppervogel neêrschietend; morgen van uit haar kabinet de kroon doende waggelen op dit of dat vorstelijk hoofd; gisteren een ridderlijk tournooi voorzittend en vandaag een feest gevende aan al wat kunst en geleerdheid schitterend telde in den lande.

IV.

In die vereeniging had het fransch den boventoon, en er werd niet eens meer aan de arme landtaal gedacht.

En echter zou het geen lichtpunt in de geschiedenis zijn geweest, indien de vorstin, tijdens een dezer feesten, hulde aan de taal des volks hadde gebracht; indien zij zich herinnerd had, dat zij in de Nederlanden leefde en het eene misdaad werd het land, langs linksche wegen en door het dooden zijner eigenaardigheid, te ontzenuwen?

Wij zouden haar in het midden van dien kring hebben willen zien oprijzen en geen fransch geslepen glas, maar echte vlaamsche peerlen, aanbieden; wij zouden haar die vlaamsche regelen doen voordragen, die zij eens dichtte en waardoor zij deel maakt van die lange rei dichters, welke, dwars door de eeuwen heen, als lichtbaken voor ons staan.

Wij zouden haar die weinige regelen doen declameeren, welke, zij alleen, meer gevoel bevatten dan al de fransche verzen van haren tijd te samen genomen; of wel wij zouden ze door deze of gene tooverstem doen zingen, met instrumentale begeleiding van Agricola of Brunel:

Mijn hertken heeft altijts verlanghen

Naer u, die alderliefste mijn!

U liefde hevet my so seer bevanghen!

U vry eigene willic sijn.

Voor al die werelt, alghemeine,

Zo wie dat horet ofte siet,

Hebdy mijn herteken geheel alleine;

Daerom, lief, begheeft my niet.

En dan dat andere pereltje:

Ghequetst ben ie van binnen,

Duerwont mijn hert soe seer,

Van uwer ganscher minnen,

Ghequetst soe lanc soe meer.

Waer ic my wend, waer ic my keer,

Ic en can gherusten dach noch nachte;

Waer ic my wend, waer ic my keer,

Ghy sijt alleen in mijn ghedachte.

V.

Tot wie zijn die lieve, gevoelvolle regeltjes gericht? Men weet het niet, evenmin als men weet wat er zoo al onder de fransche rijmpjes der kunstlievende gouvernante verscholen zit.

Wij houden echter die twee stukjes minder verdacht dan vele andere, dewijl het hart zich hier vrij lucht geeft, en men bij die poëzie iets reins en puurs inademt Zeker is het, dat die twee stukjes juweeltjes zijn van het zuiverste water.

Wat al diep gevoel ligt er in opgesloten! Hoe voelt men daarin, dat die regels trillingen zijn, uit het diepste diep des harten!

In de eerste regelen blijft dat gevoel binnen de grenzen van het hart; maar in de volgende houdt die enge beperking, dat zoete mysterieuse, op. De bron kan niet meer weêrhouden worden; de opborreling breekt den grond, en het schitterend, kristallijnen vocht, schiet als eene flonkerende fontein, voor het oog der wereld, ten hemel.

Er ligt in die verklaring ‘voor al de werelt, alghemeine,’ eene reinheid, eene kuischheid, iets, zullen wij zeggen, van dat zuiver goddelijk gevoel, dat de Schepper in het hart van den mensch heeft gelegd, om aan de wereld nog een glimp van den hemel te geven.

Het tweede lied is eene der liefste complainten, welke wij kennen. Diep is dit gevoeld; het drukt een grievend, een bloedend lijden uit.

In ieder woord klinkt als het ware een snik, een traan.

Als men die keurige regelen leest, is het dan niet eens te meer te betreuren, dat de gouvernante der Nederlanden zich met zooveel blinde drift, aan de vreemde en oppervlakkige verzenweverij overgaf?

Indien zulke zoetvloeiende zangen in het publiek waren gebracht, zou het volk zich met deze zonder twijfel vereenzelvigd hebben; zij zouden het volk hebben veredeld, beschaafd en het heilig vuur eener eigene poezie in het gemoed hebben ontstoken.

Hadde Margaretha van Oostenrijk in het vlaamsch geschreven, België ware in die dagen het land der poëzie geworden, en had onder opzicht van godsdienst, wellicht zoo'n harde schokken in later dagen niet onderstaan.

O-O