De Belgische Illustratie. Jaargang 6

Lodewijk Gerrits.
Herinneringen uit het vlaamsche leven.
(Vervolg.)

V.

Al vereerde Gerrits dan ook niet altijd de literarische producten van sommige schrijvers; al glimlachte hij bitter om de cameraderie en wederkeerige ophemeling, waaraan sommigen zich plichtig maakten, toch erkende hij gaarne de verdiensten van al wie, onder welk vaandel ook, voor onze beweging geijverd had, en de afkeer en de haat drongen zoo diep niet in zijn hart, of een betrekkelijk korte tijd wischte die uit.

Bewijzen van deze vereering, vrij leerzaam voor velen, zijn voldoende voorhanden: het was Gerrits, die met Carpentier en mij, den jaarlijkschen tocht naar Van Rijswijck's graf stichtte. Deze betooging werd voor de eerste maal in 1850 in leven geroepen. In 1851 had die tocht plaats bij een prachtigen zonne-ondergang. Het kerkhof Stuivenberg was doodsch en stil; de laatste gloed eener heerlijke avondzon straalde over den kerkhofmuur en kleurde het trillende gras, den groenen mantel der graven.

Ik zal nooit den indruk, welken die avond op ons allen teweegbracht, vergeten. Wat ons dieper trof, was, dat de persoonlijke strijd, die zoo dikwijls in ons kamp losbrandde, op dit oogenblik weêr eenigermate moest uitgewoed zijn, want Verspreuwen voerde op dien avond en op het graf, het woord naast Conscience en mij.

In 1852 maakte de Eikenkroon, de reeds meergemelde maatschappij, welke mede door Gerrits gesticht was, van dien tocht eene kolossale manifestatie. Duizenden Vlamingen, uit alle hoeken van België opgekomen, stroomden toe en burgemeester Loos, die een verklaard vijand der beweging was, poogde ze te beletten. De doctrinaire dagbladen klaagden de betooging als iets anti-nationaals aan; als den zoeten slaap hunner vrienden aan het gezag storende; als onrust brengende in het vaderland der Frère's-Rogier's.

De policie was in grooten getalle te been. Toen langs den steenweg, naar den Dam geleidende, die eindelooze zwarte slang van Vlamingen naderde, werd de poort des kerkhofs gesloten; de ringmuur van het doodenveld was door agenten bezet en de toegang geweigerd zijnde, sprak Gerrits, op een paal of steen staande, voor de poort tot de menigte, en eischte voor Vlaanderen het onvervreemdbaar staatkundig recht.

Er liep eene geestdriftige beweging door die scharen, en zelfs de policie-agenten, gekomen om alle manifestatie met een vijandig oog na te gaan, juichten niet zelden met de menigte en vroegen even driftig als de burgers, een eigen, een vlaamsch en vrij vaderland, hetgeen ons door het verfranscht gouvernement van 1830 ontzegd werd.

Drie of vier afgevaardigden werden toegelaten - de policie hield de poort met eene spleet open, als vreesde zij eene overrompeling - om immortellen op het graf te leggen en bloemen op de terp te strooien van hem, die zooveel harten had doen kloppen voor het miskende Vlaanderen.

Het waren vooral de jonge Vlamingen, aan wie de eer dezer werking toekwam; zoo als gewoonlijk waren de doctrinaire of zoogezegde liberale Vlamingen afwezig.

Een ander feit, ten bewijze eener edelmoedige vereering, zelfs van iemand die hem diep miskend had, vinden wij in 1857 opgeteekeud. Men herinnert zich hoe willekeurig Gerrits uit den Olijftak werd gebannen. Dat Van Kerckhoven daarin een ijverig deel had, wisten wij allen. Vijf jaren na dit geval lag deze romanschrijver op zijn doodbed; een kwijnende ziekte had zijne lichaamskracht ondermijnd.

Welnu, het denkeeld om hem op zijn doodbed eene laatste hulde te gaan brengen, ging uit van Gerrits. Deze wilde in hem den vlaamschen dichter gedenken. Ik woonde die betooging niet bij; doch de bijzonderheden welke ik kort nadien in een hollandsch tijdschrift meêdeelde, zijn echt. Ziehier wat ik schreef:

‘Van Kerckhoven was ziek; de dood zat reeds aan zijne legerstede en kon door de tranen zijner kinderen niet afgeweerd worden. Men wilde voor het laatst hulde brengen aan den man, wiens naam weêr de lange doodenlijst der vlaamsche kampers ging vermeerderen - de lijst van die martelaars, welke alles opofferen, om den nationalen volksgeest op te beuren, terwijl het gouvernement voor den geest der vreemden in aanbidding geknield ligt.

Al de maatschappijen der stad met ontplooide vlaggen en standaards, met honderde brandende fakkels, met duizende Vlamingen en ontelbare menigte nieuwsgierigen, vereenigden zich, en de indrukwekkende stoet richtte zich naar de afgelegene straat, waar van Kerckhoven een nederig burgerhuisje bewoonde. Voor de deur hield men stil - de muziekgezelschappen speelden zachte en zielroerende melodiën - het volk zweeg en luisterde - en het dacht misschien aan den vlaamschen gladiator, die achter de muren van het huis welhaast den laatsten snik zou geven.

Een deputatie Vlamingen trad binnen. Er maakte zich een onbeschrijfelijk gevoel van allen meester, toen zij in de nederige kamer traden, waar de zieke lag. Velen waren het tot dusverre niet eens geweest met dien Vlaming; meer dan eens had hij de inzichten der meerderheid gedwarsboomd, doch dwalende, kan men de innige overtuiging hebben, dat men den goeden weg volgt. Het verledene was dan ook uitgewischt.....

De schrijver lag bleek, uitgeteerd en zwak, maar nog alijd met iets brandends in den oogopslag, op het bed. Een flauw licht deed eene mysterieuse schaduw in de kamer ontstaan. Voor zijne legerstede stonden zijne strijdgenooten, met gebogen hoofd en kloppend hart. Buiten steeg de muziek op en als deze zweeg, werd zij door eene machtiger harmonie, door den donder der toejuichingen, vervangen.

Gerrits, een jong, talentvol schrijver, maar die thans de pen slechts gebruikt als hefboom der staatkundige beweging, nam, diep ontroerd, in naam der daar vereenigde jonge Vlamingen, het woord en nadat hij

[p. 36]

het onderbroken gebed, naar holyoke.

[p. 37]

boven den ingang van het kasteel te blois.

[p. 38]

den zieke de reden van het plechtige bezoek had doen kennen, zette hij hem eene lauwerkroon op het hoofd. Elke maatschappij bracht hare hulde en Van Kerkchoven's sterfbed was welhaast met bloemen en lauweren bestrooid.

De Vlaming sloot het oog en terwijl sommigen dachten, dat hij afgemat was onder de ontroering van het oogenblik, terwijl anderen meenden, dat hij in dien verheven stond zelf zou bezwijken - haalde hij integendeel zijne verzwakte denkbeelden bijeen, en de hand van Gerrits grijpende, sprak hij kalm, langzaam en in de doodsche stilte welke er nu heerschte, onder ander de volgende, mij door Gerrits overgebracht, woorden uit:

.......In het aanschijn des doods ziet men zoo klaar, zoo helder in het afgeloopen leven.... Indien ik nog terugkeeren kon op het afgelegde pad, ik zou mij niet meer bezig houden met zooveel letterkundige beuzelingen; maar de hand aan elken Vlaming reikende, bijdragen tot het stichten der staatkundige beweging, welke de machtigste hefboom is voor de ontvoogding des vlaamschen volks....’

Nog andere bewijzen van Gerrits vergevingsgezindheid liggen voorhanden.

VI.

Het zou moeielijk zijn altijd de lijnrichting te volgen, welke de vlaamsche beweging, of liever de verschillende stroomen in die beweging, volgden. Vereenigd hadden wij een zwaren en sterken vloed gevormd, tegen welken geen dijk bestand was: ongelukkig splitste zich dat water gedurig in kleine straaltjes die, voor het oogenblik, gansch machteloos waren.

Gerrits had lang het stichten van een derde, onafhankelijk der twee bestaande staatkundige partijen, gedroomd. Wij moeten, zegde hij, in een door hem geschreven manifest en door den Olijftak in 1850 uitgegeven, wij moeten kracht in ons zelven vinden! Het stuk is juist niet rijp in ondervinding; Gerrits was destijds slechts drie en twintig jaar oud; doch 't is onmiskenbaar dat er edelmoedige gevoelens in dit schrift gezaaid liggen.

Overigens, anderen hadden met Gerrits de hoop op het stichten eener onafhankelijke partij, gedeeld. Zeker is het dat dit manifest en de werking, die uit verschillende omstandigheden ontsprong, bijbrachten om de beweging op het politiek terrein te stooten.

Toen Gerrits eindelijk, na jaren werkens, ontgoocheld was en er andermaal, onder ander in de gemeente-verkiezingen, pogingen waren aangewend om aan de bestaande partijen voordeelen voor het Vlaamsch te ontrukken - hetgeen bij de overwinnende partij zich altijd bepaalde bij beloften, die nooit waarheid werden, omdat in elke administratie het Fransch koppig de bovenhand had en behield - eindelijk, zeg ik, liepen onze wegen, op beduidende wijze, van elkander.

Ik had, toen de onmogelijkheid van het stichten eener vlaamsche partij bewezen, was, de aansluiting bij de katholieke partij verlangd, als zijnde deze door nationale richting, taal en zeden, de wezenlijke bondgenoote des Vlamings, of liever als zijnde deze de vlaamsche partij, die, door de omstandigheden van 1830, slechts van den waren weg vervreemd was.

Dat nam Gerrits niet aan, en hij wierp zich in het liberaal kamp, tot hetwelk hij overigens altijd als denkwijze, doch slechts in zekeren zin, behoord had. Hij wilde eene laatste, eene stoute poging wagen en zich zelf overtuigen of de liberale partij, dan zoo stelselmatig vijandig aan het vlaamsch element was, als sommigen onzer beweerden.

Omtrent dien tijd schreef ik hem:

‘Van de liberale partij is, geloof ik, niets te verwachten; die partij is, in haren oorsprong, in haar karakter, in haar doel en streven fransch; de katholieken verkeeren in eene kortstondige dwaling ten onzen opzichte, en eens gezien hebbende dat zij zelven gevaar loopen van weggevaagd te worden, indien zij zich niet met het vlaamsch en echt nationaal element verbinden, zullen zij ons de hand toereiken.’

Uit die aansluiting, dit was mijne overtuiging, zou zich eene machtige nationale partij ontwikkelen. Wat ik aan die zijde betrachtte, betrachtte Gerrits aan de andere zijde, met welke partij hij, zoo als ik reeds zegde, het destijds in zekere punten eens was. De poging die Gerrits ging wagen, was loyaal; de teleurstelling was des te grievender.

Volgens de mij, over dit deel zijner werking, toegereikte nota's - immers, ik had in die dagen minder betrekking met hem - ontstond in de Association libérale welhaast, en kort na het intreden van Gerrits en zijne vrienden, verdeeldheid. Zij was gekend onder de aanduiding van oud en jong libetalism. Gerrits stond tusschen het laatste op een niet onbeduidend standpunt, zelfs zoodanig dat hij in 1859, in de verkiezingen voor de gemeente, door de verschillende wijk-afdeelingen, als kandidaat werd voorgesteld.

Reeds had de onvermoeide kamper de overtuiging, dat iedere vlaamsche opwelling, door de doctrinaire partij ongenadig vertrapt werd. Eene zekere geld-aristocratie heerschte oppermachtig in die beweging, en men hoorde zelfs door een der kopstukken met verachting uitroepen: Gerrits n'est qu'un simple petit commis... il faut plus de pudeur. De vlaamsche kandidaat werd ongenadig afgeslagen.

Ja, Gerrits was een klerk, of liever hij was een neeringdoende burger; want hij stond destijds, met zijn schoon-broeder, aan het hoofd eener reeds bloeiende drukkerij; maar Gerrits was een jongen uit den burgerstand; hij had geen geld en bij die partij telt er niets dan geld. Daarenboven was hij een man van overtuiging, van vlaamsche overtuiging, en hierin kon hij wellicht eens de waalsche overheerders dwarsboomen. Nooit werd eene kandidatuur zoo vertrapt, zoo hatelijk vertrapt.

Denzelfden avond hielden de voorstanders der kandidatuur van Gerrits eene vergadering in het lokaal de Faam, onder voorzitterschap van den heer J. Carpentier, broeder van den reeds genoemden. Men sprak er van, Gerrits als onafhankelijk kandidaat te doen optreden; doch hij weigerde, evenals hij door eene verklaring, door een derden persoon overgebracht, elk andere kandidatuur mogelijk maakte.

Toen zijne voorloopige kandidatuur in de Asociation libérale werd sangekondigd, had ik in het dagblad het Handelsblad verklaard, deze, onder een vlaamsch opzicht, te zullen ondersteunen en zooveel weg had reeds, aan de katholieke zijde, het vlaamsch afgelegd, dat het niet onmogelijk zou geweest zijn, Gerrits, als Vlaming, op de lijst der kandidaten te doen inschrijven. Gaf die verklaring wellicht aanleiding tot de oppositie?

(Wordt vervolgd.)