De Belgische Illustratie. Jaargang 5

Treur- en blijspelen.
Door Nepos.
(Slot.)

Doch die heidensche muziek had niets met het stuk te maken dat dezen avond opgevoerd zou worden. Het was zeven uur; de tijd, dat het scherm moest opgaan. Ik wist dus, dat er minstens nog een kwartier gestampt zou moeten worden door ongeduldigen, die nog zoo naïef zijn om te denken, dat dit iets geeft; eindelijk stampte iemand driemaal hard op de planken vloer van het tooneel, de traditioneele ‘trois coups.’ De muziek bleef in een lustige wals steken; de heeren musici sloegen gauw een blaadje om en begonnen een schrikaanjagend treurlied te spelen, dat de toeschouwers duidelijk voorbereidde op de dingen die zouden komen. Geen goed melodrama begint zonder een dergelijke symphonische inleiding, welke zooveel moet beteekenen, als dat er iets tragisch of onheilspellends te wachten staat.

De gordijn ging op en terwijl het dappere tiental nog een paar maten door fiedelde, liep de ‘valschaard’ met groote stappen het tooneel op en neer.

Welke laagheden deze vriend uitvoerde, ik ben er de grootste helft van vergeten, zij wekten allerlei souvenirs op aan gelijksoortige misdaden en schurkerijen, zoodat de teedere herinneringen van mijne kindsheid zich op storende wijze met den gang van dit stuk vermengden, maar dat het heel boeiend en mooi was, daaraan kon ik niet twijfelen, want een kunstkenner voor mij zat te rillen van ontroering en als ik omgekeken had, dan had ik denkelijk een meêwarig persoon op de bank achter mij tranen met tuiten zien vergieten.

Het is dan ook niet mijn voornemen, het drama in al zijn theatereffecten en onmenschelijkheden te volgen; genoeg is het, dat er een heer vermoord werd, en een ander in 't water sprong, dat er een booswicht op listige wijze moordde met een koelbloedigheid, alsof de afschaffing van de doodstraf ten tijde dat dit melodrama speelde, reeds een ‘fait accompli’ was; hij scheen blijkbaar te denken: op een paar slachtoffers meer of minder komt het er niet op aan, zij kunnen mij toch niets van aanbelang maken. Alleen viel mij op, dat men van ongewoon snel werkende vergiften gebruik maakte; men keek er nog niet naar of gaf onder hartbeklemmende grimassen den geest. Een enkelen keer zag ik de noodlo tige uitwerking al, voordat de schuldelooze den beker aan den mond had gebracht en een speler, van een merkwaardig hoogroode kleur greep in zijn onwetendheid het hem toegediend vergif met zooveel tooneelmatige ‘ongedwongenheid,’ dat ik mij een oogenblik met de hoop begon te vleien, dat hij voor den snooden toeleg gewaarschuwd was, zoodat het mij werkelijk bevreemdde, dat hij op staanden voet doodviel en zich werkelijk had laten verschalken door den booswicht, die dadelijk voor den dag kwam om geen verdenking op zich te laden en het overschotje wegwierp.

De gordijn was gevallen: het publiek was onder den indruk van de onverantwoordelijke misdaad, waarvan het getuige was geweest; om die stemming te bevorderen, begon men een galop te spelen en midden onder een tweede nam het eigenlijk drama een aanvang.

Zoo bracht men de gemoedsbewegingen van het publiek beurtelings in een zeer treurige en dol blijmoedige stemming; wat zou de wereld zonder afwisseling wezen?

De medewerking van het orchest in een drama of blijspel is van een zeer wonderlijken aard; dit viel mij inzonderheid gedurende deze voorstelling op. Telkens, wanneer een beslissend oogenblik naderde, begonnen de muzikanten, alsof zij behoefte er aan gevoelden om onder zooveel hartstochtelijke scènes hun gemoed lucht te geven, op een zwaarmoedige en valsche manier te strijken en te blazen; telkens wanneer de schurk van het melodrama optrad, lieten zij een sarrende muziek hooren, alsof zij hem wilden opstoken; toen de verdrukte onschuld smeekte, raasden zij met kracht daaronder door en meermalen trachtten zij met energie de stemmen der brullende acteurs tot zwijgen te brengen.

Het behoort tot een der grootste charmes van een melodrama een medeschepsel met muziek te zien overlijden, beleedigde heeren kunnen in radelooze wanhoop, met de handen ten hemel geheven, op de maat der muziek achteruitdeinzen en ik herinner mij dat een zoogenaamde tragédien - de naam is mij ontschoten - die met een pistool in de hand een ontmaskerd acteur naderde, dit juist in de maat deed, alsof hij in het paardenspel de spaanschc toer uitvoerde.

In het blijspel, inzonderheid de zoogenaamde vaudeville, heeft de muziek een nog dwazer rol te vervullen.

Onophoudelijk wordt de dialoog door een lang, snijdend accoord. afgebroken en dan beginnen eensklaps, zonder eenige aanleidende oorzaak, vader, vriend en vijand, koning en knecht samen een dreun van meer dan vulgaire opvatting te zingen. De meest alledaagsche voornemens worden eerst met behulp van een vroolijke melodie meegedeeld; b.v. een bezoeker grijpt naar zijn hoed, 't geen een tamelijk begrijpelijk teeken is, dat hij er aan denkt om heen te gaan. Doch daarom doet hij het nog niet; hij zingt dan eerst:

‘Ik ga heen, ik ga heen,
Ik verlaat u zoo meteen,’ enz.

Dit wordt soms tot een trio, een quartet, tot soli met gemengd koor uitgebreid en men hoort dan allerverrassendst met volle keel zingen:

Ik	ga } heen (bis.)
Gij	gaat } heen (bis.)
Hij	gaat } heen (bis.)
Wij	gaan } heen (bis.)
Gij	gaat } heen (bis.)
Zij	gaan } heen (bis.)

[p. 208]

En nadat dit eerst tot vier- of zesmaal toe op luidruchtige wijze meegedeeld is, blijkt het eindelijk ernst te wezen.

In een blijspel of gewoon tooneelspel treden vorsten en diplomaten, fatsoenlijke staatsburgers en dronkaards, vrekken en dieven steeds met een onbegrijpelijke aangeboren vroolijkheid op, die hen meermalen noopt een lied voor te dragen; de waarschijnlijkheid schijnt er in 't minst. niet onder te lijden, wanneer een gekroond hoofd zijn hofhouding eensklaps een paar coupletten ten beste geeft, evenmin als men er iets in kan of mag vinden, dat de rechter den veroordeelde zijn vonnis voorzingt.

Menschen met of zonder stem krijgen in een vaudeville telkens een muzikale veitdans; zoodra er maar even, al geschiedt dit ook nog zoo hinderlijk of storend, op een paar ontstemde violen wordt gestreken, moeten allen meêzingen, of zij willen of niet.

Men behoeft geen gestreng kunst-criticus te wezen om over zulke absurditeiten den staf te breken. Toch is de vaudeville al een zekere overgang van het tooneelspel tot een muziekuitvoering. B.v. de handelende personen zijn in een scherpe woordenwisseling gewikkeld; zij worden meer en meer vertoornd; zij dreigen tot handtastelijkheden over te gaan. Wel -

Neen, een paar violen scheiden ze van elkander; de muziek verzacht hun gemoed. Zij laten plotseling de opgeheven handen zinken, gaan in de positie staan en worden eensklaps een kleine zangvereeniging.

Zoodra het echter het melodrama betreft, is er iets meer logisch in die inmenging der muziek. Deze toch werkt mede om den toeschouwer in een zekere stemming te brengen. En werkelijk, ik zag het opnieuw dien avond bewezen, de sombere muziek deed mij begrijpen, welk een hevige inwendige kampstrijd huichelaar No 1 voerde - wanneer ten minste 's mans rollende oogen en krampachtige bewegingen mij niet op de hoogte van dat feit gebracht hadden.

Nu moet ik eerlijk bekennen, in het stuk door mij genoten, speelde het melodramatisch element een beteekenisvolle rol.

Verraden, in een afgrond verzinken, vergif gebruiken, stuiptrekken, ontmaskeren, het ging alles onder accompagnement van eentonige melodieën, welke als troonreden op elkander geleken.

DE BOORMACHINE VAN DEN MONT-CENIS.

De man die de ondeugende rol vervulde, had zich vreeselijk gecostumeerd en gegrimeerd, hij trok zeer onheilspellende gezichten, lachte zeer hoonend en mompelde heel lange volzinnen ter zijde. Toch sloop en kroop deze heer overal rond, en speelde den veinsaard, terwijl de goede genius, die hem wilde ontmaskeren, vijf lange bedrijven noodig had, om zijn oliedomme medespelers op het denkbeeld te brengen, dat 's mans grondbeginselen wel iets te wenschen overlieten.

In het blijspel is mede overdrijving aan de orde van den avond.

De komiek takelt zich meestal zoo toe, trekt zulke leelijke gezichten en handelt zoo grappig dat men hem nergens een kwartier uur lang in huis zou dulden - behalve in aristocratische of andere kringen op het tooneel; de komiek op het tooneel is altijd grappig, hij spreekt, lacht, gesticuleert, drinkt, groet, kijkt en loopt grappig, hij heeft meer succes naarmate hij lager bij den grond blijft.

Dit verschijnsel viel mij te meer op in het drama, waarvan ik spreek; volgens een veelvuldig voorkomende methode liet men de verschrikkingen, die elkander opvolgden, wat afwisselen door een komiek, die een weinig beteekenend rolletje had maar toch nu en dan met een snakerij voor den dag kwam, die de zeuuwachtige toeschouwers een weinig ontspande. Hij kon niets zeggen of doen of het was onwederstaanbaar lachwekkend, zoodat hij tegenover de grimmigheid van den schelm, die zelfs hem te midden van een allergeestigst gezegde nog met de bliksemende oogen scheen te willen verslinden, ongeveer hetzelfde effect maakte als de galoppen in de tusschenbedrijven.

Velen waren gesneefd, er was driemaal reeds geschoten, en de ontroering en spanning van de aanwezigen klom nog ieder oogenblik. Er ontbrak nog een kleinigheid, namelijk de gerechte straf van den onverlaat, de apotheose en blauw vuur.

Maar toen ook dit laatste den toeschouwers niet onthouden werd, klom de geestdrift ten top, onder daverend handgeklap viel het gordijn, vlak naast het hoofd van den valschaard, die, zooals 't hoort, lang uit op den grond lag, en toen werden allen teruggeroepen. Vermoorden en moordenaars, het kwam allen hand aan hand weer te voorschijn en met een grijns van dankbare erkentelijkheid voor den bijval, die al zeer weinig op zijn somber beschilderd gelaat voegde, zag men den pas gestorven huichelaar al zingend zich achteruit bewegen. Men ziet het, niets ontbrak aan de illusie van het publiek.

‘Hoe is 't u bevallen?’ vroeg ik aan mijn gezel, die den ganschen avond met groote oogen had gekeken en blijkbaar met de brave Henderikken had meêgeleden.

‘O, magnifiek! Wat een mooi stuk en zoo boeiend! Heeft het u dan niet goed geamuseerd?’ vroeg hij, mij verbaasd aanziende, want mijn vraag deed hem reeds aan een ongepasten twijfel aan zijn kunstzin gelooven.

‘Wel zeker, ik heb in tijden zoo'n stuk niet gezien.’

Dat was de volle waarheid. Een drama woonde ik onder geen voorwendsel bij of ik moest argeloos, zooals dien avond, naar een rederijkerstooneelvoorstelling geleid zijn.

‘En wat speelden ze mooi!’

‘En wat vielen ze mooi dood!’