De Belgische Illustratie. Jaargang 5

Uitstapjes in Nederland
door H.A. Banning.

In de residentie.
I.

Ieder, die ooit in de gelegenheid is geweest, om gedurende de Zomermaanden zich in 't vorstelijk 's-Gravenhage en zijne prachtige omstreken te vermeien, zal zeker al licht de gelukkigen benijden, die daar hunne woontenten hebben opgeslagen.

Men behoeft waarlijk niet uit de Peel, van Marken of Schiermonnikoog te komen om in verrukking te geraken over 't geen den Haag aanbiedt. Amsterdam heeft zijne pittoreske grachten, zijn indrukwekkend woud van masten aan het Y, Arnhem zijne bekoorlijke heuvelen, Utrecht zijn maliebaan en het uitstekend plantsoen, dat die stad omzoomt, - dit alles verdwijnt echter naar den achtergrond bij het verrukkend schoon, dat den bezoeker der residentie wordt aangeboden.

‘'s-Gravenhage is het ideaal eener schoone, aangenaam gebouwde stad.’ zeide reeds vóór vele jaren een beroemd duitsch reiziger, en die getuigenis geldt tegenwoordig veel meer dan vroeger. Men is in ons land sinds lang allerwegen aan 't werk met het sloopen van oude gebouwen, het dempen van grachten en het aanleggen van nieuwe straten en wandelplaatsen, doch nergens is de herschepping zoo groot als in den Haag.

Intusschen dagteekent de goede naam van 's-Gravenhage niet van den jongsten tijd. In een zeer oud geschrift wordt den ‘Haghe’ genoemt: ‘een heerlijeke schoone vleeke beneffens een bosch van plaisance, tot een Hof der Graven van Hollant geworden, doe Graef Willem, Roomsch Coninc gekozen, aldaer bouwen dede een seer heerlije Hof, beneffens eenen claren suyveren Vyver van soet water: wesende een heerlijek ghebouw van Yrlants houtwerck, vrij van gewormte en Spinnekoppen. Beneffens het Hof, zoo is den Haghe rontsom heerlijck betimmert, so met hooge Heeren huysen en Hoven van plaisance als ooc met bequame huysen der ghemeyn borgeren, welekers welvaart aen het Hof meest hanght.’ Na eene beschrijving van de parochiekerk, het raadhuis en een klooster, vervolgt die auteur; ‘Om cort te maecken, hier en ontbreeckt niet van al het gene dat tot vermaeckinge ende lust der inwoonderen dienen can: hebbende de vermakelijkcste wandelplaetsen van Hollant, uytmuntende de heerlijcken groenen Viverberch neffens den Viver, waer op het Hof zijn uitsien heeft, tot het Voorhout ordentlijck met Lindeboomen cierlijck beplant. Welck Hout vrij is van schadelijcke ghedierten, vol lieffelijck ghesangh der voghelen by Somertijdt, beneffens de ruysschende rivierkeus uyt den Sandtduynen nedervloeyende.’

Men ziet hieruit dat de residentie reeds vóór eeuwen een lustoord was gedurende den Zomer-tijd. Toch heeft dat bekoorlijk oord menige bange stonde gekend, en weinig scheelde het, of 't werd, nu drie eeuwen geleden, geheel aan de verwoesting prijs gegeven.

De stad is niet oud, want in het midden der XII^e eeuw stond daar slechts een jachthuis, midden in het bosch, dat toen veel grooter was. Graaf Willem, boven genoemd, liet er een ridderslot bouwen en zijn zoon Floris V, die zich te Haarlem niet zoo thuis scheen te gevoelen als zijn voorzaten, kwam daar dikwijls verblijf houden. Van dien tijd dagteekent eigenlijk de opkomst van ‘den Haghe.’

Een eeuw later was 's-Gravenhage een zeer aanzienlijk dorp, dat meer en meer uitgebreid en verfraaid werd, doch in het jaar 1528 kwam Maarten van Rossum aan het hoofd der Gelderschen daar een vreeslijken strooptocht houden; er werd gemoord en geplunderd en het aanzienlijke dorp ging gedeeltelijk in vlammen op. Betrekkelijk korten tijd daarna, gedurende de nederlandsche beroerten, werd 's-Gravenhage herhaaldelijk door de Spanjaarden bezet, en was toen zoodanig in verval geraakt, dat prins Willem I er niet wilde wonen, maar zich met vele edelen en voornamen te Delft ging vestigen.

De ondergang van den Haag scheen nabij, het oude lustoord der graven was een puin- en mesthoop geworden, het zou gaan verdwijnen. Zoo wilde het zelfs de magistraat of ten minste de haute volée van Delft, want Delft - men kan het tegenwoordig nauwelijks gelooven - zag destijds met vrij wat minachting op den Haag neer. Er werd dan ook een voorstel gedaan om datgene, wat in den strijd met de Spanjaarden gespaard of behouden gebleven was, maar eenvoudig te verbranden en zoodoende 's-Gravenhage voor altijd te doen verdwijnen; doch de prins wist dit te verhinderen.

Wie had ooit kunnen denken dat ruim een eeuw later de machtige Lodewijk XIV in het eens schier geheel vernietigde 's-Gravenhage den vrede zou komen afsmeeken!

Nog eenmaal heeft de tegenwoordige koninklijke residentie een harden strijd te verduren gehad, namelijk in den tijd der fransche overheersching. De stadhouder was vertrokken; koning Lodewijk schonk wel stedelijke rechten aan 's-Gravenhage, doch vestigde zijn zetel te Utrecht en bracht dien later naar Amsterdam over. Dat was reeds noodlottig voor 's-Gravenhage, maar het zou nog erger worden, want toen de inlijving bij Frankrijk een feit geworden was, werd de stad andermaal met ondergang bedreigd. Schier dagelijks werden huizen gesloopt en gansche buurten voor spotprijzen verkocht. Doch op den 30^en November 1813 stapte de prins van Oranje te Scheveningen aan wal, Nederland werd tot een koninkrijk, 's-Gravenhage tot eene koninklijke residentie verheven en sedert dien tijd is het steeds in bloei toegenomen. Wat men eertijds het fraaiste dorp van Europa noemde, is de schoonste stad van Nederland geworden.

Er zou een geheel boekdeel noodig zijn, om een uitvoerige beschrijving te geven van al 't geen 's-Gravenhage aan historische en andere merkwaardige bijzonderheden oplevert. Elk plein, elk paleis of bejaard gebouw heeft zijn verleden, allen spreken van glorievolle of smartelijke herinneringen, die innig met de geschiedenis van ons vaderland en ons volksbestaan zijn samengeweven. Ik beweeg mij echter binnen zeer beperkte grenzen en kan daarom slechts in 't kort over een en ander spreken.

't Is niet meer dan billijk dat wij tot uitgangspunt van ons vluchtig bezoek het Binnenhof nemen, de wieg en bakermat der residentie. Daar gelastte graaf Willem in de XIII^e eeuw zijn bouwmeesters, voor hem een slot te bouwen; daar, in die oude beroemde ridderzaal, stelde Floris V de ridderorde van St. Jacob in; daar werd de eed aan den koning van Spanje opgezegd; daar zag men eens een Oldenbarneveldt door beulshanden vallen; daar . . . . . . . wordt thans de staatsloterij gehouden.

Heb ik ten onrechte op glorievolle en smartelijke herinneringen gewezen? Slechts in het beroep van den tooneelspeler, die heden met kroon en schepter getooid is en morgen als dobbelaar optreedt, kan men de geschiedenis der oude ridderzaal terugvinden.

Men heeft eeuwen lang met vrij wat overdrijving van die zaal gesproken. Zij werd een wonder der bouwkunst genoemd, slechts met Salomon's tempel te vergelijken. Men zeide dat de zoldering vervaardigd was uit cederhout, dat van den Libanon gehaald was. Zooals wij gezien hebben sprak onze oude kroniekschrijver van iersch hout, en men heeft inderdaad langen tijd gemeend, dat het geheel vrij was van ‘gewormte en spinnekoppen,’ en daarom nimmer vermolmen kon; de ondervinding heeft echter geleerd dat onze voorvaders ook wel eens met spek geschoten hebben.

Het Binnenhof heeft drie poorten, de Stadhouderspoort, de Mauritspoort en de Hofpoort. Zooals men weet worden daar ook de vergaderingen der Staten-Generaal gehouden; daar wordt dus door 's lands vaderen gezorgd en gezwoegd voor de gemeenschappelijke belangen, maar daar

[p. 80]

woelen en zieden ook de politieke hartstochten, die zoo vaak trachten de gemeenschappelijke belangen aan partijbelangen ten offer te brengen. Eens zong van der Does van de vergaderzaal der Eerste Kamer:

‘Hier klinkt de wysheit van ons Land. Hier syn de oogen
Die toesien, dat het niet werd door verraet bedrogen,

Niet door geweld verdrukt.’

Als van der Does in onzen tijd leefde, zou hij niet slechts spreken van oogen die ‘toesien,’ maar ook van oogen ‘die toe zijn,’ want op den scherpen blik der Eerste Kamer valt in den laatsten tijd vrij wat af te dingen.

Doch ik hoor den lezer mij het oude spreukje toeroepen:

‘Och, 'k bid u, zwijg van politiek.
Dat maakt mij gram, dat maakt mij ziek.’

De lezer heeft gelijk; op dat woelige vaarwater moet onze Illustratie niet zeilen.

Wanneer men op het Buitenhof komt, valt het oog terstond op het standbeeld van Koning Willem II, wiens heldendaden, al waren zij ook niet op het voetstuk gebeiteld, toch in de harten van alle Nederlanders blijven voortleven. Ofschoon dit standbeeld weinig aantrekkelijks heeft, moet het toch ieder verheugen dat hij den monarch aan de vergetelheid ontrukt ziet, die zich in de liefde van al zijne onderdanen mocht verheugen. 't Is thans drie en twintig jaren geleden dat Willem II door den dood aan Nederland werd ontnomen, doch zijn naam blijft in dankbare herinnering voortleven, en jaarlijks wordt op zijn sterfdag in de stilte van den nacht, een immortellen-krans aan zijne voeten gelegd; 't is de hulde van een onbekende aan den ridderlijken koning gebracht.

CONTRÔLE-UURWERK.

Wij bevinden ons thans bij de Gevangenpoort, eertijds een der voorpoorten van het kasteel van graaf Willem II. Die poort heeft in de geschiedenis van ons vaderland eene droevige vermaardheid verkregen, want daar had de schandelijke aanslag op het leven van Johan en Cornelis de Witt plaats. Beide mannen werden op de Gevangenpoort door het opgeruide grauw gewond, naar beneden gesleurd en niet ver van daar, bij het zoogenaamde Groene Zoodje, vermoord. Men ziet dat de tijden wel veranderen doch de menschen niet. De kamer, waarin beide broeders het laatst vertoefden is nog te zien, en in de nabijheid, op den hoek van den Kneuterdijk in het Hartogstraatje, staat nog het huis, waarin Johan de Witt woonde.

Door de Gevangenpoort gaande, komt men op de Plaats, een der meest uitstekende punten van 's-Gravenhage, waar prachtige gebouwen met fraaie wandelwegen naar de erekroon dingen. Doch alvorens verder te gaan willen wij een bezoek brengen aan het Prins-Mauritshuis, aldus genoemd naar den stichter Maurits van Nassau, die gouverneur was van Brazilië. Dit paleis is ingericht tot museum en voor ieder toegankelijk van des morgens 9 tot des namiddags 3 ure. Men vindt daar in vijf zalen niet slechts eene kostbare verzameling schilderijen, echte pronkjuweelen der kunst, maar ook tallooze voorwerpen, die om hunne geschiedkundige waarde of zeldzaamheid zeer de aandacht trekken. In de schilderijzalen wordt men in verrukking gebracht door meesterstukken van Guido Reni, Salvator Rosa, Caracci en andere corypheeën der italiaansche school, ook de duitsche, fransche en spaansche scholen zijn er rijk vertegenwoordigd, doch 't zijn vooral enkele kunstgewrochten van onze oude meesters, die eene onschatbare waarde schenken aan deze verzameling. Zoo vindt men er de beroemde Stier van Potter, die eens door de Franschen geannexeerd werd, en destijds in het wereldberoemd museum op het Louvre als de vierde schilderij in rang werd beschouwd, alsmede de Ontleedkundige Les, dat onschatbaar voortbrengsel van Rembrandt. Men moet het zien hoe opgetogen de kunstkenners uit den vreemde zijn, wanneer zij voor deze meesterstukken staan, welk een genot zij smaken, hoe zij 's-Gravenhage het bezit van deze meesterstukken benijden. Geen wonder dan ook, want vooral de Ontleedkundige Les is een schier ongeëvenaard meesterstuk. ‘De schoone behandeling van licht en bruin,’ zegt een alleszins bevoegd beoordeelaar, ‘waarvan de tooverkracht in zulk eene alles overtreffende mate aan Rembrandt bekend was, het groepeeren der beelden, hunne trapsgewijze vermindering naarmate van den afstand, de schoone carnatie, zoowel der levende personen als van het lijk, de breede en tevens uitvoerige penseelbehandeling, de juiste teekening der verkorting van het lijk, wanneer men het uit het ware oogpunt, zijnde aan de rechterzijde van de schilderij beschouwt, verheffen dit kunstwerk tot een meesterstuk van Rembrandt.’

Het kabinet van zeldzaamheden, beneden in het Mauritshuis, is voorzeker ook een bezoek waardig, doch men dient zich daar vooral van een catalogus te voorzien, want men bevindt zich daar te midden van een mengelmoes van allerlei vreemdsoortige voorwerpen: Chineezen van top tot teen in 't pak gestoken, chineesche soldaten en rechters, japansche instrumenten, japansche gedrochten, japansche kinderen, japansch speelgoed en zoo al meer. Vooral de dames schijnen in de japansche huiskamers en in de japansche potjes en pannetjes veel behagen te vinden. Een der zalen van dit kabinet bevat intusschen merkwaardigheden van een geheel anderen aard. Daar ziet men het gewaad dat prins Willem I droeg, toen hij op den 10^en Juli 1584 te Delft door Balthazar Gerards werd doodgeschoten. 't Is een grauwe lederen kolder, waaraan nog de sporen van bloed en buskruit zichtbaar zijn. Het pistool en de kogels liggen er bij, alsmede de kopie der origineele sententie van Balthasar Gerards. Verder vindt men daar de gouden medaille, door den koning van Denemarken aan onzen zeeheld de Ruyter geschonken, het harnas van Tromp, den staf van Piet Hein en meer andere voorwerpen, die historische waarde hebben. 't Komt mij echter voor dat het Mauritshuis er niets onder zou lijden, wanneer de haarlok van van Speyk, het geuzennapje en de melkkan van Chassé ontbraken. De afbeelding van een rijk oud hollandsch koopmanshuis met toebehooren, met opzettelijk daarvoor gedrukte boeken en vervaardigde meubelen en schilderijen, waaraan 25 jaren en niet minder dan 30,000 guldens zijn besteed, is aardig om te zien, doch 't is onbegrijpelijk hoe iemand zooveel geduld, tijd en geld ten beste heeft kunnen geven aan iets, wat noch kunstwaarde bezit, noch eenig practisch nut heeft.

Van het stadhuis is reeds een afbeelding gegeven in den 4^en jaargang der Illustratie, ik zal over dat gebouw dus niet spreken. In de nabijheid er van staat echter een ander merkwaardig gebouw, de oude St.-Jacobskerk, een der grootste kerken van ons land. Groote lotgevallen heeft dat gebouw ondergaan; het werd meermalen door brand vernield en eindelijk in de XVI^e eeuw geheel aan zijne oorspronkelijke bestemming ontrukt. Men wil dat de St -Jacobskerk in het jaar 1399 door Albrecht van Beieren gesticht is. In het jaar 1402 - dat weet men zeker - werd zij een prooi der vlammen; nog tweemaal onderging zij hetzelfde lot in 1528 en 1539; de tegenwoordige bouw dagteekent van 1548.

Zooals schier overal, heeft men ook deze kerk ontdaan en beroofd van alles wat aan hare vroegere toewijding herinnerde, en in een soort van pantheon herschapen. Waarom mogen toch die gebouwen niet meer aan een hoogere bestemming doen denken? Zelfs de engelenfiguren waar men soms concertzalen en andere openbare gebouwen mede tooit, worden er niet geduld. Wat men nog vindt, herinnert aan aardsche grootheid, aan krijgsroem, die waarlijk niet altijd geheel vlekkeloos was. In de oude St. Jacob bezit de luitenant-admiraal van Wassenaar, heer van Obdam, die in 1665 met zijn schip in de lucht sprong, een prachtige graftombe. De zeeheld staat in volle wapenrusting onder een verhemelte, dat op vier zuilen van rood marmer rust. Op de hoeken zijn vrouwenbeelden geplaatst, die de dapperheid, voorzichtigheid, wakkerheid en getrouwheid voorstellen. Er zijn nog andere zeer fraaie graftombes in die kerk. 't Is hier ook van toepassing, wat zeker dichter zeide:

‘. . . . . . . Men rukt de outers uit Gods tempel
En gaat aan aardsche grootheid offers biên.’

's-Gravenhage heeft zes katholieke kerken, die wel niet in bouwstijl uitmunten, doch meerendeels zeker een bezoek waardig zijn. De zoogenaamde Hofkapel, op het Binnenhof heeft een zeer merkwaardige geschiedenis. Zij is waarschijnlijk reeds door graaf Willem II gesticht en werd door de latere graven met aanzienlijke voorrechten begiftigd. Jacoba van Beieren werd er begraven. Sinds 1580 aan den katholieken eeredienst onttrokken, werd zij in 1642 gedeeltelijk door brand vernield. Na herbouwd en vergroot te zijn, deed zij tot 1807 den dienst van fransche kerk, sedert laatstgenoemd jaar echter is zij weder aan de Katholieken gekomen.

Deze kerk is in 't bezit van voortreffelijke beelden, die door onzen Royer vervaardigd en daar in 1837 geplaatst zijn. Verder onderscheiden zich nog de kerk van de St. Theresia in 1841, en die van St. Antonius, in 1844 gebouwd.

De buitengewone uitbreiding der stad heeft de stichting van een nieuwe parochie noodzakelijk gemaakt. Waarschijnlijk zal men dus te eeniger tijd in het zuidelijk deel, niet zoo heel ver van het spoorwegstation, een nieuwe katholieke kerk zien verrijzen; de noodkerk staat er reeds.

In het volgend nommer willen wij een bezoek brengen aan het koninklijk paleis. Wij zullen dan gelegenheid vinden om over de verschillende monumenten te spreken en tevens eene wandeling maken naar het Bosch, het sieraad van den Haag, het pronkjuweel van alle openbare wandelplaatsen.