De Belgische Illustratie. Jaargang 4

De ware plaats der marteling.

Lang was men in 't onzekere of liever in doling omtrent de plaats, waar de H.H. Martelaren van Gorkum door een roemvollen dood hun strijd voor het geloof voleindigden. De verdienstelijke nasporingen van den Z. eerw. H. gel. Hr. J.W.L. Smit, Prof. aan 't Seminarie te Warmond, hebben deze onzekerheid geheel doen verdwijnen.

Uit de bewijsstukken, die de geleerde schrijver aangeeft, blijkt, dat de Martelaars omgebracht en begraven zijn buiten de stad Brielle in een turfschuur van een kort te voren door de Watergeuzen verwoest klooster (of priorij der Reguliere Kanunniken van den H. Augustinus, dat bekend was onder den naam van St. Elisabeth te Rugge.) Dit klooster lag dicht bij de Zuilpoort en was aan de west- en noordzijde door slooten begrensd. Ongeveer aan den zuid-westkant van 't klooster bevond zich achter de kapel de bloemhof, welke door een in 't vierkant uitspringende bemuring was ingesloten; meer oostwaarts daarbuiten lag een vischvijver en bij 't oosteinde van dien vijver stond de schuur, waarin de H.H. Martelaars van Gorkum den dood ondergingen.

Op den grond der in de nabijheid der heilige plek tegenwoordig gelegene bouwmanswoning stond in 1582 het St. Andries-convent of zijn overblijfsel; de overlevering heeft geruimen tijd de stal dier landhoeve als de kloosterschuur der marteling aangewezen, doch uit de door den eerw. heer Smit aangegeven bewijzen blijkt dat den 9^en Juli 1572 op het terrein van het tegenwoordige ‘Huis te Rugge’ het zuster-convent St. Andries òf nog in zijn geheel òf minstens in zijn bouwvallen was gelegen, terwijl het op ‘onwraakbare, nooit weersproken of verdachte getuigenissen’ steunt, dat de Martelaren van Gorkum omgebracht en begraven zijn in een schuur van het mannenklooster St. Elisabeth.

Dit klooster nu heeft gestaan op een gedeelte van zeker grasveld, de Putweide genaamd, behoorende tot de gemeente Oostvoorn en is sedert 20 Mei 1867 't eigendom van het bisdom van Haarlem. 't Is tusschen den vijver, ook wel ‘de Heilige Put’ genaamd, en den sloot, die van oudsher op de kaarten wordt genoemd en er zich thans nog bevindt, dat de schuur der marteling moet gestaan hebben.

Vier maanden na den dood der H.H. Martelaars in 't jaar 1572 vestigde zich in de onmiddellijke nabijheid der mar elplaats zekere vrouw Anna Centen geheeten; zij en haar zoon Leendert Dirksz. bleven er woonachtig tot op 't einde van 1619, zij zagen de bouwvallen van klooster en turfschuur en waren er getuigen van hoe eindelijk de grond tot weiland werd ingericht; 't is uit de verklaringen van beide getuigen dat wij 't onderstaande uittreksel mededeelen:

1. Den 18 Nov. 1619, Anna Centen (id est Vincentii) weduwe van Dierick Hierons, oudt 't seúentich jaeren, van ons behoorlycken vermaendt in alles ende van alles datse van ons zoude gheúraecht worden, onder solemnelen eede de waerheijt te seggen, haer het gewicht ende perijckel van den voorsz. eedt (waert datse int minste vande waerheijt wijckte) vuijt geleijdt hebbende, ende den behoorlijcken eedt ghedaen hebbende, heeft geantwoort alzoo hiernaer volght:

2. Eerst geúraecht zijnde oftet inder waerheijt oock soo was mette gelegentheyt vande plaetse der doot ende begraeffenisse der H. Martelaeren ende van 't clooster van Ruggen, zoo sij ons ghetoont hadde, heeft verclaert dattet inder waerheijt alzoo was; voor redene van wetenschappe geúende, datse 47 jaeren ter plaetsen (daer se nu woonde) gewoont hadde ende al wast alzoo dat het clooster van Ruggen lange verbrandt was, datse nochtans veel jaeren daernaer de muren ende stucken van de muren (die blyúen staen waeren) gesien ende bemerckt heeft, waer vuijt lichtelijk cost beúroet worden, waertoe ende tot wat gebruyck die plaetsen eertijts gedient hadden; datse daernaer met haer eyghen oogen allas hadde sien vuyt royen oúer ontrent 26 jaeren ende tot beempt oft weije maecken, jae de eygen fundamenten hadde sien vuijt roeijen, vuijt genomen het basement van een steenen columne oft pilaer daer het welfsel van de Coken op hadde gebauwt geweest (welcke zij ons, als wij ter plaetsen waeren, ghetoont hadde) vuijt genomen oock seker plaetse onder de aerde gemetst ende gewelft gelijck een sepulture (soo ons dochte) ende plaetse daer de kercke des voorsz. Cloosters gestaen hadde.

6. Geúraecht wat zij wist vande plaetse daer de voorsz. Martelaers gehangen ende begraúen zijn, heeft geantwoordt dattet buijten allen twijffel is, ende gansch kennelijck, datse gehangen zijn inde turfschure van 't Clooster van Ruggen; maer oft se al t'zaemen aen eenen balck gehangen zijn oft eenige aan de andere datse tzelúe zoo wel niet en hadde onthouden dat zijt zoude derven getuijghen oft affirmeren: voor redene van wetenschappe daer bij voegende dat se in 't eijnde des jaers 1572 (als wanneer die Martelaers aldaer inde maent Julius gedoot zijn geweest), op dijen balck gheloopen ende gespeelt heeft aan den welcken die Martelaers hadden gehangen geweest ende dat se daerom vande ouderlingen de Catholieken was berispt geweest ende bekeúen, ende dat om die eerbiedicheijt, die se tot dien balck ende plaetse droegen, ende datse sulcx van andere kinderen niet en wilden toelaten. Daerenboúen verclaerden dat ontallycke menschen, van andere plaetsen aldaer comende, die plaetse waeren comen besoecken ende vereeren, alsoo dat 't selúe

[p. 407]

eenen ijgelijck bekent geweest is, ende noch is, zoo dattet zoo blijckelijck is, datter niemans en behoort aan te twijfelen.

7. Geúraecht oft zij oijt ghehoord hadde datter selúer plaetse eenige andere lichaemen begraúen waren, ende oft 't selúe waerschijnelijck oft gelooffelijck scheen te wesen, heeft geantwoort, dat neen; geúende voor redene van wetenschappe, datse soo vóór als naer het afbreken van 't voorsz. Clooster ende Parochiekercke degene, die in die gebuerte sterúen, gewoon sijn, op 't ander kerckhof vande Parochiekercke begraúen te worden, zoo dat beijde haer mans daer begraúen zijn; ten anderen dat de plaetse vande voorsz. Parochiekercke met haer kerckhof vóór ende naer het voorsz. afbreken des Cloosters ghescheiden is geweest van voorsz. Clooster met een gracht vol waeters die 24 voeten breet was, welke gracht met haer waeter aldaer tot op huijden desen dach gebleún is, dit vuytgenomen, datse ten tijde vant afbrekinge des voorsz. Cloosters ende vuytroyinge der fundamenten (als wanneer zoo de plaetse der voorsz. Parochiekercke met haer kerckhof ende des voorz. Cloosters tot beempden gemaeckt), de selúe graft gebrocht is tot de breedde van alleen 12 oft 13 voeten, naer adúenant van allen dandere graften, die bijliggende beempden van één scheijdende, ende alsoo de plaetse (daer de voorsz. turfschure gestaen heeft) van den tijt af datse afgebroken is, altijts gedient heeft tot weije der koijen ende peerden, ende van particuliere persoonen is beseten geweest, datt er niemants aldaer en is begraeúen geweest, ende hadde sulckx gedaen geweest, dattet niet en hadde cunnen verborghen blijven voor haer, die daer soo bij woonde, ende tselúe van vuijt haere huysdore zoude hebben connen zien, oft mercken, dat de aerde geruert waere geweest, dwelck zij verclaerden ende affirmeerden noijnt gesien te hebben.

9. Ten selúen daege Lenaert Diericksen, sone van de voorsz. Anna Centen, oudt 41 jaeren, naar voorgaende gedaenen eedt, ende vermaninge [heeft verklaard] dat, vuyt de gemeyne en verbreyde faeme, een ijder bekent, [de Martelaars]... inde turfschure van eertijts het Clooster van Ruggen, recht tegenoúer zijns moeders huijs, opgehangen zijn,... en dat als hy 15 jaeren oudt was, hy gesien heeft de mueren (dyer van de voorsz. schuere oúergebleven waeren) afbreken ende de fundamenten vuijt roeijen ende de plaetse tot weye bereet maken. Ende aangesien de gebeente der voorsz. Martelaeren op één liggende, aldaer eenen grooten hoop maekten, dat hij gesien heeft dat de graeúers om de plaetse effen te maeken, cleyne putten daer ontrent gemaeckt hebben, als van 3 of 4 voeten diep, in de welcke zij die gebeenten geworpen hebben, de selúe met aerde bedeckende ende dat binnen het spatie daer die schure gestaen hadde, ende niet verre daerbuijten, ten waere van luttel voeten, te weten niet oúer de seúen of acht voeten.

11. Geúraecht... antwoordt: [dat er geen waarschijnlijkheid bestaat van vermenging der gebeenten der HH. Martelaars met beenderen van andere personen, op het parochie-kerkhof of in de kloosterkerk begraven, als blijkt uit de] gelegentheyt der plaetsen;.. [dat tusschen het kerkhof en de] plaetse van 't Clooster altijts een graft geweest is, vol waeters, wijt 24 voet, die beide die plaetsen van een scheydt, welcke graft als 't afgebroken is, ende de fundamenten des Cloosters vuyt geroyt synde, ghebrocht is op de breede van 12 of 13 voeten gelijck dandere graften, die de omliggende weijen van een syn scheydende; voorts ook, dat op dander zijde van de schure altijts geweest is ende noch is eenen grooten put, vol waeters, daer eertijts den visch vant voorsz. Clooster plachte in bewaert te worden, door welcken put met waeter de plaetse van de voorsz. schuere gescheijden is vande plaetse des voorsz. Cloosters, daer eertijts de dooden begraeúen wierden.