De Belgische Illustratie. Jaargang 4

Onze gravuren.

I.
In den blauwen toren.

Dordrecht ging in de maand Juni in de macht der Geuzen over, de nabijgelegen stad Gorkum was thans aan de beurt.

De vervolging, die de priesters en kloosterlingen in andere steden van de nieuwe bevrijders ondergingen, deed ook allen, die 't geestelijk kleed te Gorkum droegen, 't ergste vreezen.

Den 25^en Juni vertoonden zich dertien schepen der Geuzen voor de stad en daar het te voorzien was, dat deze weldra voor hun macht zou bezwijken, begaven zich den volgenden dag de kloosterlingen van den H. Franciscus en de beide pastoors van Gorkum, Leonardus Vechel en Nicolaas van Poppel uit de stad naar de citadel, dewijl men vertrouwde deze zoolang te kunnen verdedigen, totdat de spaansche hulptroepen van den graat van Bossu, bevelvoerder van Utrecht, zouden opdagen.

De krachten der belegeraars en belegerden verschilden echter te veel; den vijand gelukte 't de buitenpoort aan de stadszijde der vesting in brand te steken, de bolwerken der eerste en tweede linie vielen reeds vóór middernacht in hun handen en de belegerden waren genoodzaakt de wijk te nemen naar 't binnenste gedeelte der citadel, den ‘Blauwen Toren’ namelijk, aldus genoemd naar de kleur der steenen, waaruit hij gebouwd was.

Hardnekkig was van beide kanten de strijd; de toren beefde als tot in zijn grondslagen geschokt; door 't aanhoudend vuur der belegeraars scheen alles in lichtlaaie vlam te staan. En hoe groot ook de moed was van den dapperen bevelhebber, Gaspar Turck, de wanorde, het dreigend gevaar en de noodkreten der vrouwen en kinderen binnen de citadel waren van dien aard, dat hij aan den drang der omstandigheden meende te moeten toegeven en verzocht te capituleeren.

Toen evenwel de Geuzen eischten, dat de belegerden zich op genade of ongenade zouden overgeven, besloot Gaspar Turck zich tot het uiterste te verdedigen. En inderdaad: de weerstand, die thans werd geboden, was zoodanig dat de hoofdman der Geuzen Let geraden achtte om de onderhandelingen te heropenen en de capitulatie te sluiten onder de uitdrukkelijke bepaling, dat niemand van hen, die zich in de citadel bevonden, eenig leed zou worden aangedaan.

Nauwelijks was echter Marinus met zijn bende binnengetreden, of hij verenigde al de gevangenen in een vertrek te midden van den Blauwen Toren gelegen, en als wilde dieren wierpen zich de Geuzen op hun weerlooze prooi, Een soldaat, die een pateen onder de in de vesting verborgen gewijde vaten gevonden had, wierp deze uit alle macht tegen 't aangezicht van pater Nicolaas Pieck. Men deed de gevangenen allerlei beleedigingen aan en voerde de priesters naar een onderaardschen duisteren en vuilen kerker. Uitgeput door de mishandelingen liet men hen een dag en nacht zonder voedsel; hunne bewakers daarentegen gaven zich aan de buitensporigste uitspattingen over en na hun slempmaal in de gevangenis tredend, dreigden zij hun slachtoffers met geeseling en allerlei pijnigingen.

‘Wij willen de zwarten hebben,’ riepen zij, terwijl eenige der belhamels zich in een hoek der gevangenis als rechters neêrzetten.

Bij deze oproeping treedt de H. Leonardus onmiddellijk recht op hen aan, ontbloot hals en borst, knielt neder en biedt hun zijn hoofd om de martelaarskroon te ontvangen. Doch 't was den woestelingen voor 't oogenblik meer om geld dan om de verzadiging van hun bloeddorst te doen. Zij lieten den pastoor 't leven, doch eischten dat hij hun terstond al 't geld zou geven dat hij bij zich had. Toen Leonardus aan hun eisch had voldaan, herhaalden zij hun woeste vorderingen eveneens bij de overige geestelijken. Den eersten, die zij aangrepen, was de eenvoudige Godefridus van Duijnen; 't onschuldige in zijn gelaat en gebaren ontwapende echter hun woestheid.

‘Niet aan een halven gek als gij,’ voegden zij hem toe, ‘zal men 't geheim toevertrouwd hebben, waar de kloosterschatten verborgen zijn,’

Men wendde zich daarop tot den overste van 't vrouwenklooster van den H. Augustinus, Joannes van Oisterwijck. Op de meest ruwe wijze doorzochten zij zijn kleederen, zetten hem het pistool op de borst en overlaadden hem met schimp en mishandelingen.

De jonge pastoor van Gorkum, Nicolaas van Poppel, kwam nu aan de beurt, zij begonnen met van hem onder allerlei vreeselijke bedreigingen de schatten zijner kerk te vorderen. Het bleef echter niet bij dezen eisch om goud en zilver, de ellendelingen vorderden ook dat de heilige priester hun den schat des geloofs zou overgeven.

‘Zijt gij bereid, offeraar,’ riepen zij hem toe, ‘om thans wat gij met zooveel woordenpraal gepreêkt hebt, met uw bloed te bevestigen?’

‘Ja,’ antwoordde de heilige, ‘gaarne wil ik terstond sterven voor 't katholiek geloof en in 't bijzonder voor 't geloofspunt waarin de wezenlijke tegenwoordigheid van Christus in het H. Altaarsacrament geleerd wordt.’

Na deze woorden riep Nicolaas met zoo luide stem, dat het door bijna de geheele citadel kon gehoord worden: ‘Mijn God, in uw handen beveel ik mijnen geest.’ Voor den heilige was echter de scheidensstonde nog niet aaugebroken en in stede van hem te doen sterven werd hij aan nieuwe martelingen onderworpen. De soldaten ontnamen aan een der Franciscaner-broeders het koord, dat zij om de lendenen dragen, knoopten 't eene eind om den hals van Nicolaas terwijl zij 't ander eind aan de deur der gevangenis vastmaakten en zoodoende trokken en sleurden zij den heiligen priester een tijdlang, tot hij als 't ware voor dood op den grond bleef liggen.

Nu kwamen de Minderbroeders aan de beurt. Ook aan de arme zonen van den H. Franciscus werd onder de vreeselijkste schimpredenen en mishandelingen de eisch van geld te geven gesteld. Een jongere leekebroeder door smart overstelpt antwoordde weenend, dat zij geen geld hadden want dat de zorg der geldzaken aan een der oversten was toevertrouwd.

‘Wie is dan de overste van die verraders?’ schreeuwden de soldaten en meteen grepen zij den grijzen pater Hieronymus aan. Na dezen een poos mishandeld te hebben, wierpen zij zich op den gardiaan Nicolaas Pieck. De grijze priester moest de afschuwelijkste wreedheden verdragen; men deed een koord om den hals van den martelaar, sleepte hem in alle richtingen heen en weder, trokken zijn met wonden overdekt lichaam over de deur en mishandelden hem zoodanig, dat zij er zelfs niet meer aan twijfelden of hij den laatsten adem had opgegeven.

't Is aan de bovenbeschreven martelingen, welke de heilige bloedgetuigen dagen en nachten achtereen in den Blauwen Toren te verduren hadden, dat de eerste gravure van dit nommer herinnert. De Blauwe Toren is als 't ware de eerste statie van den lijdensweg, dien de roemrijke martelaars hadden te betreden.

II.
Aankomst te Dordrecht.

De ontknooping van het treurspel naderde. In den nacht van den 5^en Juli omstreeks een uur weiden de gevangenen uit het kasteel geleid, om naar Brielle vervoerd te worden.

Op weg naar de rivier ontmoette een der gevangenen zijn broeder, die hem het laatst vaarwel toesprak. ‘Lieve broeder,’ zeide hem de martelaar onder het storten van tranen, ‘kunt gij mij nu niet helpen, dan moet ik sterven.’ Zoozeer werd in dit akelig oogenblik de zwakheid der menschelijke natuur bestormd door het wisse vooruitzicht van den marteldood, dat thans de hoop op bevrijding deed verdwijnen. Maar de martelaar bezweek niet voor de liefde tot 't leven, al liet God toe dat bij tot een toonbeeld strekte wat de mensch is zonder zijn genade, en in 't aangezicht van den dood bewaarde hij dien christelijken heldenmoed, welke over alle zwakheden der natuur zegepraalt.

De schipper, die de gevangenen zou overbrengen, was een man uit

[p. 403]

Gorkum, Rochus genaamd en behoorde tot de parochianen van pastoor Vechel. Toen de H. Leonardus zijn voet in het vaartuig zette herkende hij hem, dien hij als een schaap zijner kudde verzorgd en zoo menigmaal met het voedsel van 't goddelijk woord gespijsd had, en sprak: ‘Hoe, Rochus, zult gij ons naar het schavot voeren?’ De schipper verontschuldigde zich met de woorden: ‘Ik kan niet anders.’ Leonardus liet het aan zijn geweten over, hem het nietige dezer verontschuldiging te verwijten, maar beklaagde zich luide, dat hij te middernacht van zijn kudde werd weggerukt, zonder haar tot standvastigheid te kunnen vermanen en het laatste vaarwel te mogen toeroepen. Daarna keerde hij zijn oogen naar de stad en riep uit! ‘O Gorkum, Gorkum, hoeveel rampen hangen u boven het hoofd!’

De voorzegging van den heiligen Leonardus is door de latere lotgevallen der stad geenszins gelogenstraft. Pest, hongersnood en oorlog hebben de stad Gorkum geteisterd en ten tijde dat Estius schreef (in 't begin der zeventiende eeuw) was het gedurende dertig jaren zeer moeielijk, de hulp van een katholiek priester of de toediening der H. Sacramenten te Gorkum te bekomen.

Toen de gevangenen tot eenigen afstand van de stad de Merwede waren afgevaren, was hun een nieuwe beproeving bereid. Zij werden in een mosselschuit overgeplaatst, waarin een ondraaglijke stank heerschte. Daar stonden zij in een kleine ruimte dicht opeengedrongen en tot overmaat van wreedheid sloot men boven hun hoofd de luiken en ontnam hun daardoor het daglicht en den toevoer van versche lucht. Waren de ongelukkigen niet spoedig uit hun deerniswaardigen toestand verlost, zij hadden in 't akelig hol moeten stikken.

In de gevangenis van Gorkum had Nicasius van Heeze eenige specerijen ontvangen van een geneesheer. Deze had hij in de mosselschuit onder zijn lotgenooten verdeeld, die daarmede 't ondraaglijke van den stank trachtten te verminderen.

Een vrachtschuit was het derde vaartuig, waarmede de martelaars naar de voorloopige plaats hunner bestemming gevoerd werden.

't Was Zondag ten negen ure des morgens toen het voor Dordrecht aan wal kwam. De soldaten begonnen onmiddellijk hun moedwil aan de H. Martelaars bot te vieren. Zij trokken den ouden Wilhadus en den kanunnik Pontus Heuterus hun mantel van het lichaam, rukten den leekebroeder Hernicus de kap van het hoofd en ontnamen den pastoor Nicolaas van Poppel met geweld zijn overkleed. Als deze zich een weinig tegen de onbeschaamdheid van den soldaat, die hem van zijn kleed beroofde, verzette, maande Leonardus hem aan tot lijdzaamheid, waarop hij zich geduldig in zijn lot schikte.

Dien zelfden dag kwam ook de afgevallen priester, Jan van Omaal, de wreede handlanger van Lumey, die door dezen met het overbrengen der gevangenen belast was, te Dordrecht. Terwijl hij daar goede sier maakte, liet hij den martelaars niet het minste voedsel toedienen en verbood hij hen het vaartuig te doen verlaten, zoodat zij, door den honger gekweld, bovendien aan de bespotting van 't dweepzieke grauw, dat inmiddels aan den oever was saamgestroomd, blootgesteld bleven.

Het gemeen hield niet op hen met allerlei smaadredenen te beschimpen, ja, hen zelfs op duivelachtige manier te tergen en te folteren. Zij noemden de heiligen verleiders en bedriegers, die met hun valsche leer de menschen ter helle voerden en waren wreed genoeg, zinspelend op het lot dat hun wachtte te roepen: ‘Wat zult gij goed aan de galg pareeren!’

De soldaten, die het helsch genoegen bemerkten, waarmede het volk de martelaars kwelde, dachten een middel uit om ten koste hunner slachtoffers eenig drinkgeld te verdienen. Zij hingen een zeildoek voor 't vaartuig en lieten voor een stukje geld een ieder daar binnen komen, die de martelaars In hun lijden wilde hoonen en bespotten.

Onder deze bevond zich een vermaard Calvinist, die met de gevangenen begon te disputeeren over het H. Sacrament des Altaars. De beide pastoors en pater Hieronymus namen tegen hem het woord op en redetwistten met zooveel vuur en geleerdheid dat hun tegenstander genoodzaakt was den strijd op te geven. Doch toen deze zich verslagen zag werd hij woedend, zijn aangezicht gloeide, hij knarssetandde en beefde van gramschap en hij had wel gewenscht, zegt Estius, zoo 't hem toegestaan was, alle gevangenen overboord te werpen. Zoo was de vrees van Nicolaas Pieck bewaarheid, die gedachtig aan 't woord der H. Schrift: ‘Werp de parelen niet voor de zwijnen,’ zich van alle deelname aan den redetwist had onthouden.

't Was in den namiddag en nog hadden de martelaars niets genuttigd. Daar middelerwijl het getij was opgekomen, moesten zij weder vertrekken. Uitgeput van honger en vermoeienis smeekten zij den schipper om een weinig voedsel en deze gevoelde zich door natuurlijk medelijden gedrongen hun al morrende een stuk brood te geven onder den spijtigen uitroep, dat hij niemand ter wereld kende, die er hem een bete van zoude betalen.

III.
Te Brielle.

In den avond van 6 Juli was het vaartuig, waarop de martelaren zich bevonden, op een mijl afstands Brielle genaderd. Het anker werd uitgeworpen en eerst den volgenden morgen deed men hen aan land gaan op een plek, die buiten de poorten van het stadje gelegen was. De geloofshelden betraden nu hun laatste strijdperk, waar onvergankelijke lauweren hun wachtten.

Brielle was destijds onder den druk van een schrikbewind, aan welks hoofd van der Marck, graaf van Lumey stond, een fanatiek revolutionair van een wreed en walgelijk karakter. Hij was een van die ellendelingen, die van de onlusten in de Nederlanden partij trokken en zich als aanvoerders van het meerendeels uitheemsch gespuis opwierpen, om hun driften te kunnen botvieren. Zulke nietswaardige personen, die zich aan de bedreigingen en bevelen van de staatkundige partijleiders niet in 't minst stoorden, hielden een gedeelte der Noordelijke Nederlanden onder een terrorisme, dat aan het opgehitste grauw en een groote menigte vreemde gelukzoekers gelegenheid gaf om straffeloos allerlei gruwelen te plegen.

Van der Marck had nauwelijks de tijding van de aankomst der gevangenen vernomen of hij haastte zich naar de plaats, waar zij zich bevonden. Te paard gesprongen en door zijn wacht begeleid was hij met zijn bandietenstoet weldra bij het vaartuig aangekomen. Hij vestigde gedurende eenigen tijd zijn starende blikken op de rij der gevangenen, die in hun kalme en waardige houding zulk een treffende tegenstelling vormden met hun omgeving. En toen, alsof zijn moordzucht tot waanzin oversloeg, brak hij in een geweldigen en stuiptrekkenden schaterlach uit, die hem achterover op den rug van zijn paard deed tuimelen. Nadat hij weer tot eenige bezinning was geraakt, trachtte hij door scheldwoorden en lage, beleedigende uitroepen, die hij den martelaren toewierp, zijn razernij te koelen. Hij beval hen uit de schuit te treden en gaf aan zijn soldaten order om de gevangenen twee aan twee, de armen aan elkander gebonden, te plaatsen en bij wijze van processie te vervoeren. Men deed hen aldus eenige malen rondom een niet ver van den oever opgerichten galg rondtrekken. En om de bespotting te vermeerderen, waarin alleen zulk een slag van lieden als hier zich om de geloofsbelijders verdrongen, vermaak konden scheppen, had men een der religieuzen bereids een vaandel, uit den kerkenroof afkomstig, in de handen geduwd.

Op een teeken van Lumey werden de gevangenen in dezelfde volgorde naar de stad geleid; twee der religieuzen moesten schaften van hellebaarden, aan welks top eenig wier was gebonden, dragen. Binnen de stad gekomen beval men hun het Te Deum en andere kerkgezangen aan te heffen. Zij deden zulks en gaven hunnen vervolgers aldus een blijk te meer, hoe blijmoedig zij hun leven voor 't geloof ten offer brachten Twee soldaten reden op en neer langs de rij en mishandelden hen, op het voorbeeld van Lumey, aanhoudend, terwijl ook de menigte, die toegestroomd was hen verguisde en mishandelde. Pater Hieronymus, die in het Oosten verwijld had en meermalen een gevangene der Turken was geweest, gaf luide te kennen hoe gunstig de handelwijze der Turken ten zijnen opzichte bij de woestheid, waaraan hij en zijne lotgenooten nu ten doel stonden, afstak. Nadat men hen nogmaals om een galg, die op de markt was opgericht, had doen rondtrekken, werden zij naar de stadsgevangenis gevoerd. In die gevangenis bevonden zich reeds twee priesters, die eenigen tijd geleden, aan hun parochiën ontrukt waren, Andreas Wouters, pastoor van Heinoord en Adrianus, pastoor van Maasdam.

Een half uur na de opsluiting der gevangenen uit Gorkum, werden nog twee andere priesters binnengevoerd: Adrianus van Hilvarenbeek en Jacobus Lacops, beide religieuzen, die te Munster, hun parochie, waren gevangen genomen. Andreas Wouters, Adrianus van Hilvarenbeek en Jacobus Lacops verwierven insgelijks de martelkroon en vulden de leemte aan in de rij der negentien uit Gorkum gekomen gevangenen, door den afval van drie hunner ontstaan.

Het verblijf, waarin de martelaren alle waren gebracht, was een ellendig, vunzig kot, waar licht en versche lucht geheel ontbraken. 's Middags werden zij naar het raadhuis geleid, waar men hen tot verzaking van 't geloof trachtte over te halen; zij werden vervolgens op verzoek van eenige hunner vrienden, naar een ander deel der gevangenis overgebracht en wijl zij nog geen voedsel hadden gebruikt, bezorgde men hun eindelijk water en brood. Den volgenden dag, 8 Juli werd opnieuw in een openbare vergadering beproefd de voornaamste woordvoerders onder de geloofshelden tot den afval te bewegen, doch met onverwinnerlike standvastigheid bleven zij hun Credo belijden.

Intusschen naderde 't uur waarop zij de krachtigste belijdenis, door de opoffering van hun leven, zouden afleggen. Des nachts, ongeveer ten een ure werden de gevangenen, twee aan twee gebonden, buiten de stad gevoerd door de trawanten van Lumey. De bende soldaten maakte veel gerucht, waardoor ook andere personen kwamen toegeloopen. Dus niet alleen de soldaten of liever de beulen maar ook vele toeschouwers zouden getuigen zijn van de heldhaftige volharding der vervolgden. Bij de bouwvallen van een door de beeldstormers verwoest klooster aangekomen, waarvan nog eene schuur was staande gebleven, kozen de soldaten die plaats uit om er de slachtoffers der geloofsvervolging ter dood te brengen. Het treedt niet in het plan eener korte beschrijving al de bijzonderheden te vermelden van de langdurige marteling, welke de moedige belijders hadden te doorstaan. Hun werden beurtelings koorden om den hals geworpen, welke de beulen aan een dwarsbalk, die de muren verbond, hadden vastgemaakt. Nog werden pogingen aangewend om hen tot verzaking van het geloof, waardoor zij hun leven zouden gered hebben, te bewegen; slechts twee gaven aan de bekoring

[p. 404]

AANKOMST TE DORDRECHT.

[p. 405]

INTOCHT IN DEN BRIEL.

[p. 406]

toe, een der gevangenen was reeds vroeger ontrouw geworden; het zijn deze drie, waarvan wij hierboven gewaagden en welke in de rij der bloedgetuigen door andere werden vervangen.

De soldaten waren wild en woest te werk gegaan, waarvan het gevolg was, dat de doodstrijd van vele der martelaren langdurig en smartelijk was. Reeds twee uren waren heengegaan sinds de aankomst op de plaats der marteling. Het was ongeveer vier uren in den morgen toen de laatste der martelaren den geest gaf.

't Offer des levens was door de gloriekroon van het martelaarschap verheerlijkt, de Kerk telde negentien Heiligen meer, die bij den Troon van den Allerhoogsten zouden bidden voor hen, die hen vervolgden.