De Belgische Illustratie. Jaargang 4

[p. 254]

De palmtak
Een Palmzondag-vertelling door J. van den Bosch.

In zeker dorp van ons vaderland (de benaming der plaats wordt in de legende niet vermeld) woonde een man van wetenschap en aanzienlijke schatten, onder den naam van dokter Walter bij de dorpelingen bekend.

Hij scheen tusschen de veertig en vijftig jaren oud en had een hoog opgeschoten, breede gestalte; zijn lang, gitzwart haar hing in verwarde lokken op zijn schouders en geleek een donkere lijst om het bleeke, lijkachtig aangezicht, waarop een geheimzinnige kracht naast een onuitstaanbaar vleienden en karakterloozen glimlach tevens de onuitwischbare teekenen van verborgen kommer en wroeging gegrift had.

Uiterst sierlijk en afgepast in al zijne bewegingen, was hij immer in zwart gala gekleed en zijn zwarte rok met zwart vest hadden zulk een snit, als wellicht volgens 't gevoelen der heidenen, slechts aan 't hof van Pluto door de etiquette der onderwereld was voorgeschreven.

Vele eenvoudige inwoners van het dorp intusschen dachten er ook het hunne van, en somwijlen fluisterden zij weleens tegen elkander van een bloedcontract, van een ruigen zwarten hond met vuurroode oogen, die den vreemdeling soms op zijne avondwandelingen vergezelde, van gloeiende goudstukken, die hij met onverschilligheid uit zijn zwarte geldbeurs deed vloeien alsof er geen eind aan scheen te komen, van zijne wonderdadige wetenschap, geleerdheid enz.

Zooveel stond bij ieder vast, dat de dokter alles behalve een rechtgeloovig Christen was. Zijne woorden hadden een verzengende kracht en waren, gelijk de brandende middagzon of de scherpe noordenwind, uiterst gevaarlijk voor de bloemen van onschuld en kinderlijk geloof.

Hij, die zich aan hem toevertrouwde of 't ongeluk had naar zijn redenen te luisteren, voelde zich 't hart als door een doodskille ijskorst omklemd en slechts wanneer de zonnedauw der tranen of een vurig gebed die ijskorst deden smelten, keerde in zijn aderen de levensgloed weder.

IJskoud en gevoelloos als de steenen zerken boven de graven der dooden, was de sarcastische spot des dokters, vooral wanneer er spraak was over den uitwendigen eeredienst der Katholieke Kerk, over hare feestdagen, de heiligenbeelden, het wijwater, gewijde kaarsen, palmtakken enz.

Het gebeurde op een Palmzondag, dat de dokter, na 't einde der Hoogmis een bezoek bracht bij een familie in 't dorp, waar hij wel meermalen gewoon was des Zondags een uurtje door te brengen.

Op de tafel in de huiskamer lag de gewijde palmtak, dien het vrome gezin uit de kerk had medegebracht. En zoo kwam het, dat de dokter in den loop van het gesprek weldra de gelegenheid te baat nam om met allerlei spottende kwinkslagen het godsdienstig gebruik te gispen van een palmtak aan het hoofdkussen, spiegel, wijwatersvat of crucifix te plaatsen.

In de brave familie was een jong meisje, op wier kinderlijk geloof en eenvoud vooral de dokter meermalen de giftige pijlen der spotternij trachtte te richten en die hij ook nu nog meer dan de andere al schertsende plaagde om den vrij grooten palmtak, dien zij in de kerk voor zich had bekomen.

Het kind heette Valida en droeg dien naam met recht. Hoe jeugdig en zwak overigens, was zij toch sterk in haar geloof, en door het schild van haren eenvoud scheen zij zelfs ook voor de scherpste schichten des dokters onwondbaar.

‘Kom, oude heer,’ zeide zij met een zekeren ernst, toen haar na eenige schermutseling zijn gespot lang genoeg scheen geduurd te hebben, ‘ik weet goed, waar het u hapert: gij zijt van den boozen geest bezeten en ik zal dien wel eens bij u uitdrijven.’

Met een doopte zij haren palmtak in wijwater en besprengde hiermede Walter's gelaat.

Nauwelijks echter had het gewijde water den ongeloovigen spotter besproeid of zie, buiten zich zelven van woede springt hij als een waanzinnige van zijn stoel, wordt ijzingwekkend bleek gelijk een lijk en dreigend strekt hij de gebalde vuist naar het meisje uit.

Onthutst snellen de huisgenooten toe om den toorn van hunnen anders zoo vreedzamen en luimigen gast te bedaren en Valida zelve, meenende dat zij in hare vrijmoedigheid te ver is gegaan, wil den dokter vergeving vragen en laat verschrikt den palmtak uit hare handen vallen.

Zoodra Walter het werktuig zijner kastijding op den grond ziet liggen, grijpt hij er naar met een krijschenden vreugdegil, en den gewijden palm met sidderende hand omklemmende poogt hij dien in 't vuur te werpen, 't welk in de haardsteê knettert.

Maar in plaats van uit zijn hand te verdwijnen, hecht de palmtak er zich met een wonderdadige kracht aan vast en begint eensklaps, zonder met eenig vuur in aanraking geweest te zijn, in lichtlaaie vlam te gloren.

Tandenknarsend van woede en in een afgrijselijk gehuil losbarstend wegens de pijn hem door de brandwonde aan zijn hand veroorzaakt, staart de oude spotter wanhopig met verwilderden blik om zich heen, en ontsteld door den aanblik van het vreeselijk strafgericht des hemels vallen de huisgenooten op hunne knieën, ten einde de goddelijke barmhartigheid in te roepen.

Gelijk de bliksemstraal de onweêrswolken verdeelt, zoo scheidt op eenmaal de flikkerende vlam de uit den palmtak opstijgende rookzuilen en uit het midden der lichtkolom treedt eene bovennatuurlijke en sneeuwwitte gestalte te voorschijn.

't Is een hemelsche maagd van verrukkende schoonheid, hare slapen zijn omkransd met een stralenkroon van licht, uit hare oogen schittert de hoop en liefde des geloofs en als gouden stralen golven de haren over 't azuren gewaad.

Op een teeken, 't welk zij met de hand geeft, verdwijnt de vlam en wordt Walter van 't pijnlijk lijden zijner brandwonde bevrijd.

‘Wie zijt gij?’ zoo spreekt hij haar toe, gelijk de door het hemelvuur gestrafte aartsengel het hoofd opbeurend.

‘Ik ben de geest van dezen palmtak,’ antwoordt de hemelsche gedaante met bekoorlijke en zachttrillende stem.

‘Wat wilt gij?’

‘U straffen door het licht der waarheid te verspreiden. Verneem de geschiedenis van dezen palmtak, dien gij hebt gehoond en verzink van schaamte over uw godslasterenden spot.’

In 't midden van het vertrek, dat door haar hemelsch licht was bestraald, ten aanhooren der huisgenooten, die biddend op hunne knieën waren neergezegen en vrijmoedig den spotter aanstarend, wiens hoonend ongeloof op zoo treffende wijze gestraft was, sprak zij vervolgens op een toon, die eene psalmodie der engelenkoren geleek:

‘Ik bewoon den palm, waaruit deze twijg werd gesneden van af den dag dat men zijne uitspruitende loten voor het Hosiannah-feest heeft gewijd. Ik zou u wonderen der goddelijke genade kunnen verhalen, die door zoovele takken van het op den feestdag van heden gewijde palmhout in duizenden huisgezinnen verspreid zijn. Ik wil mij bij de lotgevallen bepalen, waarvan gedurende tien jaren slechts eenige mijner loten getuigen zijn geweest.

Mijn eerste twijg ging uit de handen des priesters in die eener jeugdige moeder over, welke een ziek kind had.

Toen zij uit de kerk thuis kwam, zeide haar de geneesheer: ‘moeder, de hoop op herstel van uw kind is verdwenen, de kunst is niet in staat eenige genezing aan te brengen, God alleen kan het redden.’

‘God zal het redden!’ antwoordde de moeder.

En zij hechtte den palmtak aan de wieg van haar lieveling, wierp zich op de knieën en bad.

De kleine lijder bewoog zich op zijn ziekbedje onrustig heen en weder, en stuiptrekkend raakten bijwijlen zijn zwakke handjes den palmtwijg aan, die boven zijn hoofd was geplaatst....

Zoo dikwijls het kind zulks deed, werd het voor een oogenblik rustiger en sluimerde zachtjes in, zoodat de vindingrijke liefde der moeder weldra besloot den palmtak eerst in het bedje zelf en daarna op de borst Van haar kindje te leggen.

Toen begon de kleine geheel rustig te slapen, en zijn bewaakster bleef bevend van verlangen en over zijn ledekantje gebogen tot den volgenden ochtend den slaap van haar kindje gadeslaan, terwijl hare tranen zich met het wijwater vermengden, dat den reddenden palmtwijg bevochtigde.

Toen de eerste zonnestraal in de kamer blonk, opende de kleine glimlachend de oogjes en wierp zijn lieve armpjes buiten de wieg, alsof een zoete droom de geleden pijnen van den vooravond had verjaagd.

De moeder legde den palmtak weder aan 't hoofdeneind van het bedje en vermeidde zich met de hoop, die haar uit den glimlach van haar kind tegenstraalde.

Op eens blinkt er een vroolijke lichtstraal uit de ontsloten oogleden van den kleine en een diepe zucht verlicht zijne borst.

Om te zien, of haar jongen wellicht nog ijlt, strekt de moeder de hand uit en in die hand heeft zij den gewijden tak van het palmhout.

Het kind, dat sinds twee weken niet meer speelde, ziet den groenen twijg voor een stuk speelgoed aan; het lacht er tegen met den engelenlach, dien de Hemel slechts als een voorrecht aan de wieg heeft geschonken en met beide handjes de glanzige blaadjes afplukkend begint het te dartelen en te stamelen, als op den dag, waarop het de volle vreugde van 't kinderlijk leven genoot....

‘Moeder, uw zoon is behouden!’ zegt ter zelfder tijd een man, die de kamer binnentreedt.

't Is de geneesheer.

Hij oordeelt het goed dat zijn jonge patient de dompige kamer met de frissche lucht verwisselt, en van stonde af aan wordt de kleine al beter en beter, gelijk een plant door de levenwekkende warmte der koesterende zon opgebeurd.

In zijn naïeve en kinderlijke taal vertelt de kleine jongen, dat hij in zijn droom een engel heeft gezien, welke juist op zijn moeder ge-

[p. 255]

leek en dat die engel hem aan den rand van een steilen afgrond redde door hem een groenen twijg toe te reiken....

Ziedaar wat een gewijde palmtak vermag! Ziedaar den troost, dien hij in lijden en smart kan verleenen!

Een volgend jaar kwam ik in de woning van arme werklieden. Zij woonden met hun tienen bij elkaar, waren beeldhouwers van ambacht doch hadden sinds eenigen tijd werk noch brood. Hun zondagspakje en alles wat zij bezaten was door hen, om te kunnen voortleven, reeds naar de bank van leening gebracht, 't Eenig voorwerp van waarde, dat hun restte, was een ivoren wijwatersvat 't welk door hunne hand werd vervaardigd en het palladium uitmaakte hunner ellendige slaapsteden.

De oudste onder hen, die tevens de meesterknecht was, plaatste mij op dit wijwatersvat, zeggende:

‘Ziedaar onze eenige toevlucht. Moge de hemel zich onzer erbarmen!’

Er verliepen vijf dagen zonder dat er werk kwam. De jongeren begonnen den moed te verliezen en stelden voor om ook het ivoren wijwatersvat te beleenen ten einde hun honger te stillen.

De oude meesterknecht vroeg en verkreeg een dag uitstel.... De dag verliep. Het werd al donkerder en donkerder.... Zwart als de nacht daagden de eerste boden der wanhoop.

‘Welaan!’ sprak een werkman. ‘God... vergeet ons zoowel als de menschen!... Geld!... Geld zullen we er van maken!’

En te gelijker tijd rukte hij het wijwatersvat van den wand, om het te gaan verpanden.... Doch als hij de hand naar het reddende kleinood uitstak, beefde hij met zulk een onstuimigheid, dat het viel en in stukken brak.... Daar lag het nu, hun laatste stuk brood, hun eenige toevlucht!

Doch juist thans herleefden de moed en 't geloof van den ouden werkman nog krachtiger dan te voren.

‘Kameraad,’ zeide hij, ‘gij ziet het. God vergeet ons niet, want de straf voor uw gebrek aan vertrouwen is niet uitgebleven. Die ons lief heeft, spaart de tuchtroede niet... God bemint ons nog en zijne hulp is niet ver meer verwijderd....’

Dan knielde hij voor het crucifix, 't welk nog ongeschonden en met den palmtak versierd was, en hij bad met zulk een vurigheid, dat ook de andere gezellen door zijn voorbeeld getroffen op de knieën zonken en baden.

Een uur later stormde de jonge werkman, die 't ivoren wijwatersvat had laten vallen, met een vreugdegil het vertrek binnen.

Tusschen de voering van zijn jas had hij een stuk zilvergeld gevonden, dat er in een beteren tijd op een vroolijken avond eens tusschen geraakt was en waaraan hij sedert niet meer gedacht had.

De verloren zoon deed aanstonds de vreugde in 't vriendengezin herleven; zij aten, dronken en sliepen zoo gerust alsof alle leed reeds lang was vergeten.

Maar er kwam weder een volgende dag.... Iedereen doorzocht broek, jas, vest en alles wat hij aanhad, doch tevergeefs: men voelde geen geld, honger daarentegen weldra zooveel te meer. De werkman, die 't wijwatersvat brak, verviel op nieuw in zijn vorige zonde: hij vloekte, raasde, greep naar 't ivoren brokstuk om het tegen den grond te werpen en te verbrijzelen.... toen op eenmaal de deur werd geopend.

De binnentredende is een voornaam bouwmeester, die werklieden zoekt, om het beeldhouwwerk te vervaardigen van den kansel der kerk, waar de goede werklieden op Palmzondag de godsdienstplechtigheid hadden bijgewoond.

Als hij bij zijn binnentreden daar die ongelukkigen om hun kameraad ziet geschaard, ten einde het dierbare kleinood aan zijn hand te ontrukken, als hij hun armoede en christelijke gelatenheid verneemt alsmede zich omtrent hunne kunde van het vak heeft vergewist, drukt hij hen de hand en zegt met tranen in de oogen:

‘Ja, mijne vrienden, deze palmtak heeft u redding gebracht. O voorzeker! God is oneindig meêdoogender en toegevender dan de menschen.... Hij is het, die mij mijne schreden tot u deed richten.... Komaan, schept moed! Ik zal u volop te werken geven.’

Tranen van vreugde ontwelden aan aller oogen.... Vroolijke harten, vroolijke gezichten, juichtonen van blijdschap en dank, het hemelsch genot der uitkomst en der zegepraal na doorgestaan lijden en strijd.... Ziedaar, wat de gewijde zegepalm hun aanbracht, ziedaar waartoe, zoo'n onbeduidend palmtakje den werkman kan dienen!

Mijn derde spruit kwam in de handen van twee verloofden Emile en Constantia. De gelukkige dag hunner echtvereeniging was reeds door beider ouders bepaald, maar onvoorziene omstandigheden verijdelden hunne plannen. Een financieel ongeval van een amerikaansch handelshuis bedreigde de fortuin der familie, en, om de zaken op orde te brengen, was het noodzakelijk, dat Emile zelf de reis naar Amerika aanvaardde.

De jongeling ging op reis, maar voor hij vertrok herhaalden de verloofden elkander nogmaals het woord van bestendige trouw.

De gewijde palmtak was de getuige hunner plechtige gelofte.

Er verliepen dagen en weken over den tijd, dat Emile weder terug verwacht werd; men maakte allerlei gissingen, waarom hij toch zoo lang mocht uitblijven terwijl de ouders en vrienden van den jongeling in de grootste ongerustheid verkeerden.

‘Zou hij dood zijn?’ vroeg men elkander af. ‘Zou hij Constantia vergeten hebben?’

Maar op al deze vermoedens antwoordde het meisje met den palmtak te toonen, haar door haar verloofde bij 't afscheid nagelaten.

‘Zoolang deze palmtak,’ zeide zij, ‘nog een enkel blaadje zal dragen, heb ik vertrouwen dat Emile zal terugkeeren en voor mij leven. Dat was onze afspraak, waarbij de hemel ons tot getuige was. Niets is in staat om mijn vertrouwen aan 't wankelen te brengen.’

Intusschen, maanden gingen er voorbij, het jaar liep ten einde en nog werd er niets van Emile vernomen. De bladeren van den palmtak begonnen reeds geel te worden en te verwelken, en elk verdord blaadje, dat afviel moest ook Constantia's gerustheid en vertrouwen doen kwijnen.

Telken morgen, als zij voor het beeld der H. Maagd, dat haren palmtak droeg, nederknielde besproeide zij het verkleurde groen met hare tranen. Maar, ofschoon de smart hare krachten deed afnemen en het meisje in korten tijd zoozeer veranderde, dat zij bijna niet meer was te herkennen, bleef zij toch sterk in haar geloovig vertrouwen en herhaalde voortdurend:

‘Zoolang deze palmtak nog een enkel blaadje zal dragen, zal Emile terugkeeren en voor mij leven.’

Eindelijk komt er uit de naburige zeeplaats bericht, dat er tijding is gekomen omtrent het schip, waarmeê haar verloofde is vertrokken.

De vader van Emile stelt terstond alle pogingen in 't werk, om berichten in te winnen.

Helaas! Verpletterend en om zijn vaderhart te doen breken, is de tijding, die hij verneemt.... Het schip waarmeê zijn zoon vertrok, heeft schipbreuk geleden en is vergaan.

De ontzettende tijding, die geheel het gezin in verslagenheid en rouw dompelde, vervulde ook Constantia's hart met de innigste droefheid.... Haar betrouwen scheen te wankelen gelijk de laatste verwelkte bladertjes sidderden aan den gewijden palmtwijg.... Zij knielt neder voor het beeld der Moedermaagd, dat haar zegepalm draagt.

Ter nauwernood heeft zij eenige oogenblikken gebeden, of er houdt een rijtuig stil voor de deur.... Hare kamer wordt geopend, en te gelijk met haar vader en de van vreugde schreiende ouders van Emile, treedt een jonkman binnen.

‘Emile, gij zijt het! God heeft onze gebeden verhoord!....’ Ziedaar al wat het meisje kon uitbrengen.

En inderdaad, hij was het. De Hemel had er voor gezorgd, dat hij zijn woord kon houden. De laatste bladeren van den palmtak waren nog niet verdwenen.

Hij verhaalde, hoe het schip door storm op zee was vergaan en op welke wonderdadige wijze hij gered was geworden, hoe hij op de vreemde kust, waar hij aanlandde, tevergeefs gepoogd had om eenige tijding van zich te doen vernemen, met welk een gunstigen uitslag de zaken waren bekroond, voor welke hij de verre reis had ondernomen enz. enz.

Weinige weken later, werd hij met Constantia in den echt vereenigd, en in haar huwelijksring plaatste de gelukkige bruidegom een der bladeren van den gewijden palmtak, die eens de getuige was hunner verloving en wederzijdsche trouw.

Ziedaar hoe zoo'n eenvoudig takje ook in 't huiselijk leven de meest verrassende vreugde en zegen kan verspreiden!

‘Deze drie voorbeelden mogen voldoende zijn,’ sprak de hemelsche gedaante. ‘Wilde ik u al mijne lotgevallen vertellen, er kwam geen einde aan mijn verhaal. Mijne geschiedenis grijpt in 't leven van alle standen der maatschappij, zij omvat menschen van elken leeftijd en kunne; ik zag de folterendste smarten gelenigd, de diepst gevallenen opgericht, de heldhaftigste deugden beoefend, de hevigste vijandschappen en misslagen vergeten en vergeven. Wees tevreden met hetgeen ik u verhaald heb; 't is genoegzaam om den godslasteraar te beschamen.’

En werkelijk, dokter Walter scheen als verpletterd door verrassing en schaamte.

‘Hoe heet gij dan toch?’ vroeg hij met gedempte stem, ‘hoe is uw naam, gij bewoonster der gewijde takken van den Palmzondag?’

‘Ik heet: de Geest des Geloofs!’ antwoordde de hemelsche gedaante, terwijl een schitterend licht en een welriekende geur de kamer vervulden.

Toen deze na een poos wederom verdwenen waren, bevonden Valida en hare ouders zich alleen in 't vertrek, en in hare devotie gesterkt beschouwde het meisje met kinderlijk vertrouwen en godsdienstigen eerbied den palmtak, die ongeschonden, glanzig en groen was, gelijk zij dien uit de handen des priesters had ontvangen.

De sneeuwwitte gedaante was omhoog gestegen naar hare hemelsche woonplaats en dokter Walter weder in den helschen afgrond verzonken.

Want, de ongeloovige spotter was niemand anders dan de booze geest zelf, die onder het bedriegelijk masker van wetenschap en hoonenden spot het geloof der Christenen poogde aan te randen in zijn uiterlijke vormen, die er als 't ware het omkleedsel en de aardsche wapenrusting van zijn.