De Belgische Illustratie. Jaargang 4

[p. 163]

De beeldstormer en zijne dochter.
Door H.A. Banning.

II.

‘Toen hij zich naar het kasteel zou begeven, vroeg hem zekere katholiek, waarom hij zich in zulk een oogenschijnlijk gevaar niet door de vlucht zocht te redden, waarop hij eenvoudig antwoordde: ‘omdat ik pastoor ben.’
W. Estius, Hist. M v.G.
‘En soo is Margaretha vercloeckt geworden om het lijden Christi in haer herte te draghen, ende in hare manieren naer te volghen.’
Het Godvruchtig ende H. Herte.

Op den volgenden morgen, zijnde de tweede dag van het octaaf van den H. Joannes den Dooper, lag de godvruchtige Leonardus van Veghel, hoofdpastoor van Gorkum, reeds vroegtijdig in zijn eenvoudig studeervertrek voor een groot crucifix in eene biddende houding ter neder. Zijne ziel scheen zeer gedrukt te zijn, want zijn anders zoo lieftallig gelaat, waarop steeds de reinste zielevrede zetelde, was met een waas van zwaarmoedigheid overtogen. Zijne lange, golvende haren hingen van het gebogen hoofd op de schouders neder. Nu en dan ontrolde een dikke traan aan zijne oogleden, terwijl zware zuchten zijne borst ontvloden. En geen wonder, want zijn hart werd door eene droefheid gepijnigd, welke slechts eene moeder kan gevoelen, die hare kinderen aan den rand eens afgronds ziet en niet in staat is hun hulp te bieden. Vele jaren had Leonardus de priesterlijke bediening met den rang van pastoor te Gorkum bekleed. De kinderen, die in hunne ongekunstelde liefde hem vaak als een vader de hand kusten wanneer hij langs de straat ging, beschouwde hij als jeugdige planten, hem door God toevertrouwd; de volwassenen had hij langs de gevaarvolle klippen, welke 's menschen levenspad aanbiedt, geleid, voor God en de maatschappij gevormd; de grijsaards hadden steeds op zijn woord als op het woord van God vertrouwd en in zalige hope de toekomst verbeid, - en nu moest hij, die zijn leven lang aan de uitbreiding van het rijk Gods had gearbeid, zien, hoe een storm, door de hel aangeblazen, zich boven de hoofden zijner lievelingen samenpakte; hoe een onzalige geest de harten zijner kinderen beroerde en een strijd met hen waagde, waarin die geest maar al te waarschijnlijk de overwinning zou behalen.

Pastoor van Veghel had zoowel aan Leuvens hoogeschool als elders door zijne diepe geleerdheid den palm der overwinning behaald. Hij had mogen zien, dat men, zijne uitmuntende en wijdberoemde welsprekendheid ter eer, in vreemde plaatsen den kansel met bloemen bestrooide¹⁾, wanneer hij optrad om als een andere Chrysostomus de onveranderlijke waarheden van Jezus’ leer te verkondigen. Hij had zich steeds gelukkig gevoeld in de liefde en gehechtheid zijner onderhoorigen en vrienden; maar nooit was zijne vreugde, zijn geluk zoo groot geweest als thans zijne droefheid. Reeds in 1566 was zijn hart diep getroffen geworden om de goddeloosheden, door sommigen in Gods heilige tempels bedreven; doch hij had, zooals geschiedschrijvers melden, de voldoening mogen smaken, dat door de kracht zijner woorden de beeldstormerij te Gorkum in hare geboorte werd gestuit. In de laatste jaren waren echter de zeden van vele inwoners door den invloed van vreemde fortuinzoekers zoo zeer verbasterd, en was de toestand, waarin Gorkum verkeerde, zoo hachelijk, dat de waardige herder zeer wel inzag dat zijn invloed thans niet meer kon baten en de Voorzienigheid alleen redding kon schenken.

Leonardus zal omstreeks een uur in het gebed hebben doorgebracht, toen er aan de deur zijner kamer werd geklopt. Hij stond op en wischte de sporen der tranen van zijne wangen, opdat niemand zou kunnen zien, welk eene hevige smart zijne ziel beknelde. Toen hij de deur geopend had, helderde zijn gelaat een weinig op, daar hij twee vrienden voor zich zag, namelijk den vromen gardiaan uit het St. Franciscus-klooster en den jongen Rutger van Est²⁾, een jongeling van uitstekende deugd en een der ijverigste Katholieken van Gorkum. Na beiden hartelijk omhelsd, den gardiaan den grooten met bruin juchtleder bekleeden stoel aangeboden en den jongeling naast zich geplaatst te hebben, zoodat hij in hun midden zat, zegde hij:

‘Het verheugt mij zeer, mijne vrienden, u reeds in den vroegen morgen hier te zien. Ik zal het u niet verhelen, dat ik dezen dag door eene onverwinbare smart gekweld word; eene smart, waarvoor ik slechts bij God en mijne goede vrienden vertroosting kan vinden, daar alle menschelijke hulpmiddelen ontoereikend schijnen, om de ramp, waarmede wij bedreigd worden, van ons af te weren..... Wat moet er toch van het arme Gorkum worden?’

‘Het is om dezelfde reden,’ bemerkte de gardiaan, ‘dat wij ons hierheen gespoed hebben, ten einde met u naar middelen uit te zien om deze ramp, zoo niet geheel af te wenden, dan ten minste zoo onschadelijk mogelijk te maken. Het gerucht dat Dordrecht door de opstandelingen ingenomen is, wordt meer en meer bevestigd en het laat zich vermoeden, dat eerlang de vijandelijkheden ook op Gorkums bodem zullen beginnen; en daar de onzalige denkbeelden der nieuwe leer hier ter stede maar al te diep wortel hebben geschoten en de geweldenarijen in andere steden gepleegd, bewijzen, dat de goddelooze bende meer door moord- en plunderzucht dan door godsdienstijver aangedreven wordt, moeten wij er ons het ergste van voorstellen. Mijn neef Rutger, die nog onlangs te Dordrecht geweest is, en aldaar zoowel als elders vernam, hoe men overal priesters en leeken, maar vooral de kloosterlingen mishandelde, spoorde mij dezer dagen onophoudelijk aan, mijn leven te sparen en in tijds de wijk naar elders te nemen; doch hoewel zijne redenen niet van grond ontbloot zijn, mag ik zijne wenschen niet inwilligen. Zeg mij, mijn vriend, kan en mag ik de mij door God toevertrouwde kudde verlaten, nu de strijd voor het geloof gaat beginnen, nu mijne broeders wellicht mijne zwakke ondersteuning noodig hebben om den marteldood kloekmoedig onder de oogen te zien? Zou zulk een gedrag geoorloofd, behagelijk zijn in de oogen van God?’

‘Het is dikwijls plicht den dood te ontvluchten,’ merkte de pastoor op; ‘we vinden daarvan vele voorbeelden in de H. Schrift en in de levens der Heiligen.’

‘En moet ik dan mijne kinderen als weerlooze schapen in de handen der wolven achterlaten?’

‘Ook Paulus liet vele weerlooze Christenen achter, toen hij des nachts Damascus stil verliet.’

De gardiaan zag pastoor van Veghel eenige oogenblikken vol verwondering aan en zegde eensklaps met verheffing van toon: ‘En zult gij dan vluchten, mijn vriend?’

‘Nooit!’ sprak deze uit volle borst; en toen handen en oogen ten hemel verheffende, riep hij, als door een profetischen geest bezield: ‘Gij hoort het, mijn God! ik zal blijven waar Gij mij geroepen hebt; beziel mij met Uwe kracht in den strijd voor het geloof.’

De houding van den waardigen priester was zóó plechtig, de toon, waarop hij deze woorden sprak, zoo diep ernstig, zoo treffend, dat de gardiaan en de jongeling beiden onwillekeurig de handen vouwden en bijna gelijktijdig het woord ‘Amen’ stamelden.

Er heerschte eenige oogenblikken stilte, welke het eerst door den jongeling afgebroken werd.

‘Ik vereer uwen moed, mijn vader!’ zegde hij tot den pastoor, ‘maar vergun mij, dat ik u eenige opmerkingen make, welke ik reeds aan mijn oom den gardiaan heb medegedeeld. Overal waar de woeste bende van Lumey zich vertoond heeft, zijn de kloosters uitgeplunderd en de religieuzen verjaagd of vermoord geworden, want het is vooral op de monnikspij dat men jacht maakt. Er dient dus hier wel overwogen te worden, of men zijn leven roekeloos in gevaar mag stellen; en daar men natuurlijk al de kostbaarheden van het klooster van den gardiaan zal eischen, wat zal bij eene weigering het lot van dezen wezen?’

‘En wat zal het lot mijner kloosterlingen, mijner medebroeders zijn, wanneer die goddelooze menschen vernemen, dat de overste met de kostbaarheden ontvlucht is?’ riep pater Nicolaas vol geestdrift. ‘En wat zullen mijne jonge lotgenooten, die jeugdige, die onschuldige kinderen van den H. Vader Franciscus zeggen, als ik hen in het heetste van den strijd verlaat!... Wanneer een herder door een storm wordt overvallen, dan drijft hij de hem toevertrouwde kudde met gevaar van zijn leven naar den stal en rust niet, voordat al de schapen eene veilige schuilplaats hebben; en zal ik de mij door God toevertrouwde kudde verlaten, nu de hel hare stormen op ons afzendt? O, ik kan het denkbeeld niet verdragen, dat wellicht één jong broeder, door de zucht tot het leven overmand, voor de verlokkingen des duivels zal zwichten, omdat er niemand is, die hem moed inspreekt, die hem op de hemelsche goederen, de belooning der martelaren wijst.’

De vrome gardiaan bedekte het gelaat met beide handen.

‘Maar,’ vraagde pastoor van Veghel, is het niet mogelijk, dat al de kloosterlingen nog intijds de wijk naar elders nemen? Utrecht, onder anderen, is nog vrij en veilig onder de bescherming van den graaf van Bossu.’

‘Wellicht zouden wij binnen Utrecht of elders eene schuilplaats kunnen vinden, antwoordde de gardiaan; maar zijn de nonnen van St. Agnes niet evenzeer aan mijne zorgen toevertrouwd? Ik zal niemands leven roekeloos op het spel zetten en daarom nog heden mijnen broeders de vrijheid geven, zoo zij zich in veiligheid willen stellen; maar ik heb vast besloten de stad niet te verlaten, en zal van dat besluit niet terugkomen.’

‘Dan zullen wij over die zaak niet verder spreken en het overige, wat over ons besloten is, met kalmte en moed afwachten, want wij zijn toch overal in Gods hand,’ zegde pastoor van Veghel.

‘Eene tweede oorzaak, welke ons tot u voert,’ hervatte pater Nicolaas, ‘is de zorg welke de gouden en zilveren vaten en andere kostbaarheden van het klooster ons geven. Naar aanleiding eener ontmoeting, welke mijn neef dezen morgen heeft gehad, heb ik al de sieraden onverwijld naar mijn schoonbroeder Hessels van Est doen brengen; doch bij nader inzien komt het mij voor, dat die goederen ook daar niet veilig zijn; want even als te Dordrecht en elders zouden ook hier de huizen der Katholieken doorzocht kunnen worden.’

‘Maar wie verzekert u dan, dat het gerucht nopens de inneming van Dordrecht waarheid bevat, mijn vriend? Ik voor mij geloof dat het slechts door de belhamels is verspreid, om de onrust te vergrooten en zoo mogelijk in troebel water te visschen.’

1) Historisch.

2) Neef van den gardiaan en broeder van den beroemden godgeleerde W. Estius.

[p. 164]

EEN TOCHT DOOR DE BERGEN.

[p. 165]

EEN VENDEESCH HOOFDMAN EEN SOLDAAT ONDERVRAGENDE.

[p. 166]

‘Gij vergist u, mijn vader,’ zegde Rutger, ‘de inneming van Dordrecht is thans een feit de tijding daarvan is op eene zonderlinge wijze tot mij gekomen. Zooals u bekend is, bezitten wij eene reliek van het H. Kruis, alsook een klein marmeren beeldje van de H. Maagd, dat sinds onheuglijke tijden aan onze familie behoort en waaraan wij groote waarde hechten. Ten einde nu deze voor ons zoo kostbare voorwerpen in dezen troebelen tijd veilig te bewaren en uit de handen der goddeloozen te houden, wilde ik ze achter ons huis in den grond begraven; doch daar het huis van Dirk Roelofsz aan onzen tuin paalt en de bewoner als een hevig aanhanger der nieuwe leer bekend is, meende ik, dat het niet raadzaam zou zijn, dit gedurende den dag te bewerkstelligen, en besloot daarom, dezen morgen voor den opgang der zon mijn plan ten uitvoer te brengen. Ik had reeds een gat gemaakt en mijne spade nedergelegd, om den zak waarin beide geheiligde voorwerpen bewaard worden, in den grond te verbergen, toen ik boven mijn hoofd eenig geritsel vernam. Ik ontstelde hevig, daar ik vreesde, dat mijn plan ontdekt was: doch gij kunt begrijpen, mijn vader, hoezeer ik verwonderd was, toen ik Margareta, de dochter van Govert den beeldstormer, voor het geopende venster zag.’

‘De jonge Margareta, die als novice in het St.-Agnesklooster geweest is?’ vraagde de pastoor verbaasd.

‘Dezelfde. Zoodra zij zag, dat ik haar gewaar werd, legde zij haren vinger op den mond, ten teeken dat ik niet moest spreken, gaf mij door eene beweging harer hand te kennen, dat ik mij niet van die plaats zou verwijderen en verdween. Ik haastte mij, om het voorgenomen werk ten uitvoer te brengen, en was daarmede nauwelijks gereed, toen zij weder voor het venster verscheen.Tranen biggelden langs hare wangen en hare geheele houding gaf angst en moedeloosheid te kennen. Zij liet een opgerold papier naar beneden vallen en verdween weder zonder een woord te spreken. Ik raapte het papier op, stak het tusschen mijn kleed, greep de spade en verliet ijlings den tuin. Ziehier, wat zij mij mededeelde.’

De jongeling haalde het bedoelde papier van zijne borst te voorschijn, waarop in bijna onleesbaar schrift het volgende geschreven was.

‘Red mij, om Gods wil, red mij! Men heeft mij hierheen gesleurd en wil mij dwingen een vrijbuiter, een priestermoorder te huwen. Zeg den pastoor, den gardiaan en den overigen priesters en kloosterlingen, dat zij zich verbergen of vluchten, want Gorkum is verloren. Het bloed der priesters stroomt langs de straten van Dordrecht, en binnen twee dagen zullen de vrijbuiters hier zijn. Heden nacht te 12 ure zal ik mij langs den muur laten afglijden; zorg, dat gij in den tuin zijt.... De heilige Moedermaagd moge ons beschermen.’

‘Zoo heeft dan het gerucht waarheid gesproken,’ zegde Leonardus, een blik vol onderwerping en betrouwen ten hemel slaonde. ‘Welnu, Gods wil geschiede!’

‘Wat zal ik met Margareta aanvangen?’ vraagde na eenige oogenblikken de jonge Van Est.

‘Haar redden, mijn zoon,’ antwoordde de priester. ‘O, het is goed, dat hare zalige moeder deze ongelukkige dagen niet heeft beleefd; God heeft die brave ziel voor zulk eene smart bewaard. Wij moeten het kind redden; zij is eene bruid des Heeren, en ik heb de moeder op haar sterfbed beloofd, dat ik haar onder mijne bescherming zou nemen. Ik heb menig droevig uur om haar doorgebracht, sinds zij met geweld aan het klooster werd ontvoerd.’

‘Maar waar zal ik haar brengen? Zij kan natuurlijk bij ons niet blijven, daar wij, zoodra hare vlucht ontdekt wordt, in verdenking komen.’

‘Gij oordeelt zeer juist; ook zal geen der burgers zich om haar aan een groot gevaar blootstellen, doch ik geloof voor haar eene goede schuilplaats gevonden te hebben. Gisteren was de drossaart, heer Torck, hier, die over de aangelegenheden van den dag sprekende, mij in bedenking gaf, of het niet goed zou zijn, dat de priesters, kloosterlingen en overigens alle ingezetenen, die het nog wel meenden met God en den koning en die om hunne gehechtheid aan de Kerk lichtelijk aan vervolging konden bloot staan, eene schuilplaats in het kasteel kwamen zoeken, wanneer de nood nabij was. Hij zou hen allen met liefde in de sterkte opnemen, en geloofde bij eene algemeene overrompeling in staat te zullen zijn, den vijand het hoofd te bieden, te meer, daar hij zijn zoon Willem, die zich te Utrecht bij den graaf van Bossu bevond, had verzocht, onverwijld met eenige versterking naar Gorkum te komen. Dit aanbod komt ons zeer te stade. Zorg dus, mijn jonge vriend, dat de kerksieraden van het klooster, welke bij uwen vader geborgen zijn, alsmede datgene, wat ik u ter hand zal stellen, nog heden in veiligheid op het kasteel zijn. Mocht het u gelukken, Margareta in hare ontvluchting behulpzaam te zijn, reng haar dan insgelijks onverwijld naar het kasteel; ik zal inmiddels den drossaart van hare vermoedelijke komst kennis geven.’

‘Mag men in een geval als dit een jong meisje behulpzaam zijn in het ontvluchten van dengenen, aan wien zij door hare ouders of bloedverwanten is toevertrouwd?’ vraagde de nauwgezette jongeling.

‘Ik prijs uwe voorzichtigheid, mijn zoon,’ sprak de waardige priester glimlachende, ‘maar wees op dit punt volkomen gerust. Wij kennen wel de omstandigheden niet, welke Margareta in dat gevaarlijke huis gebracht hebben; maar wij weten, dat zij verkozen heeft, eene bruid des Heeren te zijn, dat zij zich tegen haren wil daar bevindt en men God meer gehoorzamen moet dan de menschen. Voor het overige wil ik haar morgen ondervragen en zal niets tegen haren wil ten uitvoer brengen. En nu mijne vrienden, laat ons onverschrokken de toekomst te gemoet gaan. Omgorden wij ons met het wapentuig des geloofs, smeeken wij den H. Geest om kracht, om sterkte, en Hij, die in de eerste dagen des Christendoms den geloovigen moed en volharding schonk, zal ook ons in het bange uur niet verlaten.

Het edele drietal ging uiteen, om, elk voor zich, de belangen van den godsdienst te behartigen.

Het wordt tijd, dat de lezer met een der hoofdpersonen van ons verhaal nader kennis maakt.

Margareta was de eenige dochter, het eenige kind van den man, dien men rooden Govert noemde, en die zich in ‘de Prince van Oranien’ al te duidelijk en te onbewimpeld heeft doen kennen, dan dat wij het nog noodig zouden oordeelen eene nadere beschrijving van zijn persoon te geven; Govert, vroeger een welgesteld burger van Gorkum, had zijn geheel vermogen in het spel, in drank en losbandigheden verkwist. Het weinige godsdienstig gevoel, dat hij ooit had bezeten, was daardoor allengs geheel en al verdoofd, en toen nu in 1566 de aangroeiende revolutionaire beweging in een openbaren opstand overging, en de teugellooze menigte, aangehitst door eenige fortuinzoekers en bannelingen, in dolle woede alles, wat katholiek was vervolgde, toen was hij een der eersten, die zich te Gorkum in de kerken wierpen, om te plunderen, de beelden der heiligen te vernielen en allerlei heiligschennis te plegen, waardoor hij den bijnaam van den beeldstormer ontving. Het is een gewoon verschijnsel, dat zij, die zich aan de gehoorzaamheid aan God hebben onttrokken, ook weldra geen eerbied voor de wetten van den Staat hebben. Zijne echtgenoote, eene waarlijk brave en godsdienstige vrouw, die hare eenige dochter reeds van de prilste jeugd af door woord en voorbeeld in godsvrucht opvoedde, kwijnde, door de losbandige levenswijze van haren man ter neder gedrukt, langzaam weg en stierf in het jaar 1565, na alvorens op haar sterfbed hare dochter aan de bijzondere bescherming van pastoor van Veghel te hebben aanbevolen. Govert, nu vrijer dan vroeger, gaf zich aan de grootste ongebondenheid over en nam gretig de gelegenheid, welke hem een jaar later werd aangeboden, te baat, om door het rooven van kostbare kerksieraden en eigendommen van vrome Katholieken zijn toestand te verbeteren of liever zijner losbandigheid voedsel te geven; want na korten tijd was er van alles niets meer over. Wat zijne docher onder dit alles leed is lichtelijk te beseffen. Haar werd niet alleen ten strengste verboden het H. Misoffer bij te wonen, maar zij werd zelfs gedwongen, om bij de vergaderingen der onkatholieken, welke nu en dan in stilte plaats vonden, tegenwoordig te zijn. Daar moest zij hooren, hoe de dierbaarste, de heiligste geheimen van den godsdienst werden bespot, hoe men zich roekeloos verzette tegen de leer der Kerk, waarvan Christus het hoofd is. Dit duurde zoo voort, totdat Govert door de koninklijke regeering uit de stad Gorkum gebannen werd.

Margareta had immiddels haar achttiende jaar bereikt. Men noemde haar de schoone Margareta: want behalve dat haar gelaat werkelijk schoon genoemd mocht worden, blonk op dat engelengezicht de lieftalligheid der deugden welke in haar woonden. Zonder deugd toch bestaat geene ware schoonheid, wijl de sporen der hartstochten, welke den inwendigen mensch beroeren, zelfs op het schoonste gelaat zichtbaar zijn. Door de veelvuldige rampen, waarmede zij reeds van hare vroegste jeugd had moeten kampen, had zij eene geestkracht verkregen, welke men slechts zelden bij meisjes van haren leeftijd aantreft. De wereld bezat voor haar geene bekoorlijkheden: zij leefde slechts voor God, en haar vurigst verlangen was eene plaats onder de uitverkorene bruiden des Heeren te mogen hebben, welk verlangen door pastoor van Veghel werd vervuld, door haar in de rij der godgewijde maagden van St. Agnes te doen opnemen. Hier genoot zij eenigen tijd rust en vrede, waarnaar haar gemoed zoolang had uitgezien, doch die weldra werden verstoord, daar Govert, die zich onder de kapers van Lumey had begeven, haar eens des nachts door zijn handlangers aan het klooster ontvoeren en te Dordrecht opsluiten liet, totdat de overrompeling dier stad hen weder bijeenbracht en hem het onzalig voornemen deed opvatten, om haar aan een jongen fortuinzoeker, die evenals hij gebannen was, uit te huwelijken. Hoezeer Margareta zich hiertegen met kracht verzette, niets kon hem van besluit doen veranderen. Wij hebben gezien, hoe hij haar onder de bescherming van Dirk Roelofsz stelde, met het voornemen om, zoodra de gelegenheid zich aanbood, dit plan ten uitvoer te brengen.

(Wordt vervolgd.)